Γιατί οι Δημοκρατίες δεν ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των πολιτών;
Οι δημοκρατίες σε όλο τον κόσμο βρίσκονται σε κρίση. Μια κρίση που δεν είναι απαραίτητα θεσμική, αλλά βαθύτατα κοινωνική και πολιτική. Από τις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ινδία έως τη Γαλλία και την Ελλάδα, οι πολίτες εκφράζουν την απογοήτευσή τους απέναντι σε ένα σύστημα που φαίνεται να μην ανταποκρίνεται στις βασικές τους προσδοκίες. Αλλά τι πραγματικά φταίει; Είναι η παρακμή των ελίτ, η εξάντληση των πολιτών ή μια παγκόσμια αστάθεια που αλλάζει το παιχνίδι;
Η Παρακμή των Ελίτ: Το Κενό της Ηγεσίας
Η δημοκρατία, όπως τη γνωρίζουμε, βασίζεται στην ικανότητα των ηγετών να προσφέρουν λύσεις και να εμπνέουν εμπιστοσύνη στους πολίτες. Ωστόσο, αυτό που παρατηρείται στις περισσότερες δυτικές και μη χώρες είναι η παρακμή της πολιτικής ελίτ. Οι άνθρωποι που κατέχουν τα ηνία της εξουσίας φαίνεται να έχουν χάσει τη σύνδεσή τους με τις πραγματικές ανάγκες των πολιτών.
Πολιτικοί που υπόσχονται, αλλά δεν πράττουν, κυβερνήσεις που λειτουργούν περισσότερο ως διαχειριστές κρίσεων παρά ως οραματιστές και κόμματα που φαίνεται να ανακυκλώνουν τις ίδιες αποτυχημένες πολιτικές. Οι πολίτες αντιλαμβάνονται αυτήν την αδυναμία και, συνεπώς, χάνουν την εμπιστοσύνη τους.
Το πρόβλημα εντείνεται όταν οι ελίτ φαίνεται να ζουν σε έναν δικό τους “παράλληλο κόσμο” απομονωμένο από τις δυσκολίες που βιώνει η κοινωνική βάση. Η οικονομική ανισότητα, η ανεργία, η υποβάθμιση των υπηρεσιών υγείας και παιδείας είναι ζητήματα που παραμένουν άλυτα, ενώ ταυτόχρονα η πολιτική τάξη συχνά κατηγορείται για διαφθορά ή αδιαφορία.
Ο Αγώνας Επιβίωσης των Πολιτών: Η Δημοκρατία ως Πολυτέλεια
Στον αντίποδα, οι πολίτες που υποτίθεται ότι είναι οι θεματοφύλακες της δημοκρατίας βρίσκονται συχνά εγκλωβισμένοι στον καθημερινό αγώνα επιβίωσης. Η οικονομική πίεση, η ανασφάλεια για το μέλλον και η έλλειψη χρόνου και πόρων καθιστούν τη συμμετοχή στα κοινά πολυτέλεια.
Όταν ο μέσος πολίτης δουλεύει περισσότερες ώρες από ποτέ για να καλύψει βασικές του ανάγκες ή όταν το “είδος του πολιτεύματος” φαντάζει ως μια αφηρημένη έννοια μακριά από την καθημερινότητά του, πώς μπορεί να του ζητηθεί να εμπλακεί ενεργά στη δημοκρατική διαδικασία;
Αυτή η απομακρυσμένη σχέση με τη δημοκρατία δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Οι πολίτες αποσύρονται, οι ελίτ ενισχύουν την αδιαφορία τους και το πολιτικό σύστημα μετατρέπεται σε μια γραφειοκρατική μηχανή χωρίς ουσία.
Η Ελλάδα της Ανισότητας και της Πτώσης των Ελίτ
Το ελληνικό παράδειγμα είναι χαρακτηριστικό αυτής της παγκόσμιας τάσης. Μια χώρα που έχει βιώσει δεκαετίες οικονομικής κρίσης, πολιτικής αναταραχής και κοινωνικής ανισότητας, φαίνεται να βαδίζει ήδη στον ίδιο δρόμο. Απαξίωση πολιτικών, αποχή στις εκλογές. Οι πολιτικές ελίτ συχνά κατηγορούνται για ατολμία, αδυναμία επίλυσης διαχρονικών προβλημάτων και έλλειψη στρατηγικής.
Η ανισότητα αυξάνεται, με λίγους να ευημερούν και πολλούς να παλεύουν να τα βγάλουν πέρα. Ταυτόχρονα, οι θεσμοί, αντί να ενισχύουν τη δημοκρατική συμμετοχή, φαίνεται να λειτουργούν αποτρεπτικά, με πολίτες να νιώθουν ότι η ψήφος τους δεν κάνει καμία διαφορά.
Αυτό που είναι ανησυχητικό δεν είναι μόνο η απογοήτευση, αλλά και η οργή που συσσωρεύεται. Όπως και σε άλλες χώρες, η Ελλάδα δεν είναι απρόσβλητη από την άνοδο ανατρεπτικών ή λαϊκιστικών δυνάμεων που εκμεταλλεύονται αυτήν την απογοήτευση.
Η Διεθνής Εικόνα: Ένα Παγκόσμιο Φαινόμενο
Το φαινόμενο αυτό δεν είναι μοναδικό στην Ελλάδα. Το 2024, περίπου 70 χώρες διεξήγαγαν εκλογές, με τους μισούς ψηφοφόρους της γης να συμμετέχουν σε αυτές. Το μήνυμα ήταν σαφές: οι πολίτες έχουν βαρεθεί. Η παγκόσμια αστάθεια, η οικονομική αναταραχή και οι παρατεταμένες επιπτώσεις της πανδημίας έχουν δημιουργήσει ένα κλίμα ανασφάλειας και δυσπιστίας.
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η επιστροφή του Τραμπ στην εξουσία, στη Γαλλία η άνοδος των ακραίων πολιτικών δυνάμεων, στη Βρετανία η κρίση εμπιστοσύνης απέναντι στο πολιτικό κατεστημένο – όλα αυτά δείχνουν μια κοινή παγκόσμια γραμμή: οι πολίτες δεν είναι ικανοποιημένοι με τις δημοκρατίες τους.
Τι Μπορεί να Γίνει;
Η λύση δεν είναι απλή. Απαιτείται μια ριζική ανανέωση τόσο της πολιτικής ελίτ όσο και της δημοκρατικής συμμετοχής. Οι πολιτικοί πρέπει να επανεξετάσουν τον ρόλο τους ως υπηρέτες του λαού και όχι ως διαχειριστές της εξουσίας. Ταυτόχρονα, οι πολίτες πρέπει να βρουν τρόπους να συμμετέχουν ενεργά, ακόμα και σε έναν κόσμο που συνεχώς τους πιέζει.
Η δημοκρατία, όπως είπε και ο Τσόρτσιλ, είναι το χειρότερο πολίτευμα αν εξαιρέσουμε όλα τα άλλα. Αλλά για να λειτουργήσει, χρειάζεται έναν ζωντανό διάλογο μεταξύ ελίτ και πολιτών, μεταξύ θεωρίας και πράξης. Μόνο τότε θα μπορέσει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες που τόσο απελπισμένα επιθυμούν οι κοινωνίες μας.
