Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού στις υποδομές υπονομεύει την ανάπτυξη της χώρας

18 Δεκεμβρίου, 2024 11:42 πμ

Ο πολιτικός μηχανικός και πρόεδρος του Συλλόγου Μελετητών Ελλάδος (ΣΜΕ), Αργύρης Πλέσιας  αναλύει σε άρθρο του με τίτλο: « Η έλλειψη αρχών σχεδιασμού χρήσιμων υποδομών ως αίτιο υπανάπτυξης» στο Εργοληπτικόν ΒΗΜΑ της ΠΕΣΕΔΕ ( gobhma.gr )  αναλύει τις αστοχίες στον σχεδιασμό και την υλοποίηση δημόσιων έργων στην Ελλάδα, επισημαίνοντας την έλλειψη ενός ολοκληρωμένου, ιεραρχημένου συστήματος. Παρουσιάζει παραδείγματα από συμβάσεις παραχώρησης, το Μητρώο Τεχνικών Έργων και τη διαχείριση δημοσίων συμβάσεων, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για ανασχεδιασμό του συστήματος με γνώμονα την εθνική ωφέλεια. Τέλος, προτείνει παραμέτρους για την δημιουργία ενός νέου, βελτιωμένου συστήματος.

 
Βασικές θεματικές και ιδέες σχετικά με τις αστοχίες στα δημόσια έργα στην Ελλάδα, όπως αυτές αναλύονται στο άρθρο.

Ο  κ.Πλέσιας  επισημαίνει μια σειρά συστημικών προβλημάτων που οδηγούν σε μη αποδοτικά έργα, σπατάλη πόρων και καθυστερήσεις, υπονομεύοντας την ανάπτυξη της χώρας. Κεντρικό σημείο είναι η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού και η προτεραιότητα της χρηματοδότησης έναντι των πραγματικών αναγκών.

 
Κύριες Θεματικές και Ιδέες:

Έλλειψη Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού:

• Η βασικότερη αιτία των αστοχιών είναι η απουσία ενός “συνεκτικού, ορθολογικά δομημένου και ιεραρχημένου συστήματος” για την παραγωγή δημόσιων έργων.
• Αυτή η έλλειψη οδηγεί σε “άχρηστα και συχνά ανώριμα έργα,” που υλοποιούνται χωρίς επαρκή προετοιμασία και μελέτες.
• Η “ορθολογική και ιεραρχημένη σύνταξη ενός επιχειρησιακού σχεδίου ανά φορέα, παράγει ώριμα και χρήσιμα έργα”

Προτεραιότητα Χρηματοδότησης έναντι Αναγκών:

• Τα έργα συχνά επιλέγονται με βάση τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών προγραμμάτων και όχι με βάση τις πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών.
• “Ο εμποτισμός της σκέψης, σε ΟΛΑ τα ΕΠΙΠΕΔΑ των Πολιτικών Αποφάσεων, με μοναδικό κριτήριο της διαθεσιμότητας πόρων καταργεί πλήρως την έννοια του ορθολογικού σχεδιασμού και παράγει ΑΧΡΗΣΤΑ και συχνά ΑΝΩΡΙΜΑ ΕΡΓΑ.”

Ασυνέχεια και Καθυστερήσεις:

• Η ασυνέχεια μεταξύ διαφορετικών διοικήσεων οδηγεί στην εγκατάλειψη έργων, με αποτέλεσμα σπατάλη πόρων και ημιτελή έργα.
• Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο οδικός άξονας Ε65, που δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη του.

Αστοχίες στην Υλοποίηση:

• Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί σε αστοχίες στην υλοποίηση, όπως το φράγμα Ιασίου, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια χωρίς να υπάρχουν μελέτες για τα έργα διανομής.
• Τα έργα βασίζονται συχνά σε παλαιά δεδομένα και μελέτες, αγνοώντας τις τρέχουσες συνθήκες, όπως η κλιματική αλλαγή.

Παράκαμψη Διαδικασιών και Αδυναμία Ελέγχου:

• Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί στη δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων.
• Παραδείγματα: η θεσμοθέτηση των “Αναπτυξιακών Οργανισμών” και η ανάθεση ρόλου Αναθέτουσας Αρχής στο ΤΕΕ, καθώς και ο θεσμός των ΙΦΕ (Ιδιωτικών Φορέων Επίβλεψης).
• Το Μητρώο Τεχνικών Έργων (ΜΤΕ) δεν λειτουργεί αποτελεσματικά. Η ηλεκτρονική πλατφόρμα δεν είναι λειτουργική και δεν έχουν εισαχθεί βασικά δεδομένα παρά τις συνεχείς παρατάσεις για την αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου.
• Το σύστημα Δημοσίων Συμβάσεων παρουσιάζει αδυναμίες, με ένα μεγάλο ποσοστό των μελετών να ανατίθενται απευθείας χωρίς διαγωνιστική διαδικασία.

Έλλειψη Κουλτούρας Συντήρησης:

• Δεν υπάρχει πρόβλεψη για τη συντήρηση των έργων, με αποτέλεσμα να μην διατηρούνται σε καλή κατάσταση.
• Το μοντέλο των ΣΔΙΤ (Συμβάσεων Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα), όπου η συντήρηση ανατίθεται στους αναδόχους, δημιουργεί προβλήματα μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας.

Προβλήματα με τις ΣΔΙΤ:

• Οι ΣΔΙΤ συχνά ανατίθενται μαζικά και με ανωριμότητες, χωρίς αξιολόγηση σκοπιμότητας και ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
• Η Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστά τη μη εφαρμογή του μοντέλου σε καθαρά δημόσια έργα.

Θεσμικές Αστοχίες:

• Το ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας) έχει απολέσει τον θεσμικό του ρόλο, λειτουργώντας ως αναθέτουσα αρχή και μεσίτης ακινήτων.
• Οι ΙΦΕ (Ιδιωτικοί Φορείς Επίβλεψης) έχουν προβλήματα στην εφαρμογή τους καθώς ο ελεγκτής επιλέγεται από τον ελεγχόμενο και υπάρχει έλλειψη ουσιαστικής επίβλεψης.

Προτάσεις για Ανασχεδιασμό:

• Ανασχεδιασμός του συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων με “όρους εθνικής ωφέλειας”.
• Ανάγκη για ένα “ευέλικτο και λειτουργικό πλαίσιο δημόσιων συμβάσεων”.
• Δημιουργία δεξαμενής δράσεων με τομεακά και χωρικά επιχειρησιακά προγράμματα.
• Μηχανισμός αντικειμενικής κοστολόγησης και μηχανισμός ωρίμανσης δράσεων.
• Διαμόρφωση μηχανισμού υλοποίησης, παρακολούθησης και συντήρησης.
• Καθορισμός όρων και εννοιών και διεκδίκηση ενός Εθνικού Πλαισίου Δημοσίων Συμβάσεων.
• Έμφαση στον δημόσιο και κοινωνικό έλεγχο.

Χρονολόγιο Βασικών Γεγονότων:

• Πριν από 20 χρόνια (περίπου 2004): Έναρξη κατασκευής του φράγματος Ιασίου χωρίς μελέτες για τα έργα διανομής.
• Πριν από 18 χρόνια (περίπου 2006): Έναρξη υλοποίησης του οδικού άξονα Ε65, που παραμένει ημιτελής.
• 2003: Μελέτη για το αρδευτικό ανατολικά του Νέστου, με παλαιά δεδομένα.
• 2016: Εισαγωγή ενιαίου θεσμικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις.
• 2019: Θεσμοθέτηση του Μητρώου Τεχνικών Έργων (ΜΤΕ).
• 2024: Έναρξη λειτουργίας της ηλεκτρονικής πλατφόρμας για το Μητρώο ΤΕ, χωρίς την αναγκαία προεργασία.

Κύριοι Πρωταγωνιστές:

• Αργύρης Πλέσιας: Πολιτικός μηχανικός, πρόεδρος του ΣΜΕ, που αναλύει τις αδυναμίες του συστήματος και προτείνει ανασχεδιασμό.
• Πολιτικές Ηγεσίες: Οι πολιτικές αποφάσεις επηρεάζουν την επιλογή, την υλοποίηση και τη συντήρηση των έργων, συχνά με απουσία μακροπρόθεσμου σχεδιασμού.
• Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ: Έχει εκδώσει εκθέσεις που επισημαίνουν προβλήματα στις δημόσιες συμβάσεις και στην υλοποίηση έργων.
• ΕΑΔΗΣΥ: Φορέας που συλλέγει στατιστικά στοιχεία για τις δημόσιες συμβάσεις.
• ΤΕΕ: Φορέας που έχει παρεκκλίνει από τον θεσμικό του ρόλο.
• ΟΤΑ: Εμπλέκονται στην επιλογή και υλοποίηση έργων, συχνά με βάση τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών προγραμμάτων.
• Ανάδοχοι ΣΔΙΤ : Εταιρείες που αναλαμβάνουν την κατασκευή και συντήρηση έργων, συχνά με ασαφείς όρους.
• ΙΦΕ: Θεσμός που δεν έχει εφαρμοστεί αποτελεσματικά.

Συμπεράσματα:

Οι πηγές υπογραμμίζουν την ανάγκη για ουσιαστική μεταρρύθμιση στον τρόπο σχεδιασμού και υλοποίησης των δημόσιων έργων. Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού, η προτεραιότητα στη χρηματοδότηση αντί των αναγκών, η ασυνέχεια, η παράκαμψη διαδικασιών και η απουσία συντήρησης, οδηγούν σε μη αποδοτικά έργα και σπατάλη πόρων. Απαιτείται ένα νέο σύστημα με σαφή ιεράρχηση, αντικειμενική κοστολόγηση και ισχυρούς μηχανισμούς ελέγχου για την αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων.

 
Χρονολόγιο Κύριων Γεγονότων

• Πριν από 20 χρόνια (περίπου 2004): Έναρξη κατασκευής του φράγματος Ιασίου χωρίς να έχουν ξεκινήσει οι μελέτες για τα έργα διανομής.
• Πριν από 18 χρόνια (περίπου 2006): Έναρξη υλοποίησης του οδικού άξονα Ε65, ο οποίος παραμένει ημιτελής. Τα 2/3 του έργου ανατίθενται απευθείας στον ανάδοχο του 1ου τμήματος.
• 2003: Μελέτη για το αρδευτικό ανατολικά του Νέστου προτείνει μεταφορά νερού με ανοιχτή διώρυγα, θεωρώντας το ποτάμι ανεξάντλητη πηγή.
• 2016: Εισαγωγή ενιαίου θεσμικού πλαισίου για τις δημόσιες συμβάσεις οποιουδήποτε μεγέθους.
• 2017-2019: Μέση αξία των συμβάσεων μελετών περίπου 55.000€, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΑΔΗΣΥ.
• Μάρτιος 2018: Έκθεση του Ελεγκτικού Συνεδρίου της ΕΕ επισημαίνει τις ανωριμότητες στις συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων και συνιστά τη μη χρήση των ΣΔΙΤ για την παραγωγή δημοσίων έργων.
• 2019: Θεσμοθέτηση του Μητρώου Τεχνικών Έργων (Μητρώο ΤΕ) από την προηγούμενη πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Υποδομών.
• 2020-2022: Μέση αξία των δημόσιων συμβάσεων είναι 53.000€, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΑΔΗΣΥ. Το 70% των μελετών ανατέθηκαν απευθείας χωρίς διαγωνιστική διαδικασία (το ποσοστό ανεβαίνει πάνω από 80% αν συμπεριληφθούν και οι «συνοπτικοί διαγωνισμοί»).
• Δεκέμβριος 2023: Έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου επισημαίνει την ουσιώδη απόκλιση από τους στόχους που έθεσε η ΕΕ και προτείνει την άμεση αναμόρφωση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων.
• Απρίλιος 2024: Τίθεται σε εφαρμογή ηλεκτρονική πλατφόρμα για το Μητρώο ΤΕ.
• 2 Μαΐου 2024: Ορίζεται η έναρξη λειτουργίας του Μητρώου ΤΕ, χωρίς να έχει αναμορφωθεί το θεσμικό πλαίσιο των Μητρώων (ΠΔ 71) όπως είχε συμφωνηθεί.
• 24 Οκτωβρίου 2024: Δημοσίευση άρθρου του Αργύρη Πλέσια στο goBhma.gr, όπου αναλύονται οι αστοχίες στις δημόσιες υποδομές και προτείνεται ανασχεδιασμός του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων.

Κύριοι Χαρακτήρες

• Αργύρης Πλέσιας: Πολιτικός μηχανικός και πρόεδρος του ΣΜΕ (Σύλλογος Μελετητών Ελλάδος). Στα άρθρα του, αναλύει τις αδυναμίες του συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων, προτείνοντας ανασχεδιασμό και ιεράρχηση των έργων με κριτήριο την εθνική ωφέλεια.
• Πολιτικές Ηγεσίες: Αναφορά σε διάφορες πολιτικές ηγεσίες σε βάθος χρόνου, χωρίς να δίνονται συγκεκριμένα ονόματα, αλλά αναφορά στους ρόλους τους στην υιοθέτηση ή τροποποίηση θεσμικών πλαισίων και στη λήψη αποφάσεων για έργα.
• Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ: Οργανισμός που έχει εκδώσει εκθέσεις που επισημαίνουν προβλήματα και αδυναμίες στις δημόσιες συμβάσεις και στην υλοποίηση έργων σε κράτη-μέλη της ΕΕ.
• ΕΑΔΗΣΥ: Ενιαία Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Συμβάσεων. Φορέας που συλλέγει και δημοσιεύει στατιστικά στοιχεία για τις δημόσιες συμβάσεις.
• Υπουργός Υποδομών: Αναφορά στον Υπουργό Υποδομών που θεσμοθέτησε το Μητρώο ΤΕ το 2019, καθώς και στον τότε Υπουργό που προώθησε τους “Αναπτυξιακούς Οργανισμούς”.
• ΤΕΕ (Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας): Αναφέρεται ως φορέας που έχει παρεκκλίνει από τον θεσμικό του ρόλο και έχει αναλάβει ρόλο αναθέτουσας αρχής, καθώς και ρόλο μεσίτη ακινήτων για τη δημιουργία των Κέντρων Πολιτικής Προστασίας.
• ΟΤΑ (Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης) Α’ και Β’ βαθμού: Αναφορά σε περιφερειακούς και τοπικούς φορείς που εμπλέκονται στην επιλογή και υλοποίηση έργων, συχνά με βάση τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών προγραμμάτων αντί για τις πραγματικές ανάγκες.
• Ανάδοχοι ΣΔΙΤ: Εταιρείες που αναλαμβάνουν την κατασκευή και συντήρηση έργων μέσω Συμβάσεων Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα.
• ΙΦΕ (Ιδιωτικοί Φορείς Επίβλεψης): Αναφέρεται στο θεσμό ιδιωτικών φορέων επίβλεψης, που δεν έχει εφαρμοστεί επιτυχώς, λόγω σχεδιαστικών αστοχιών.

Ανάλυση
Βασικό συμπέρασμα είναι η έλλειψη ενός ολοκληρωμένου, ορθολογικού και ιεραρχημένου σχεδιασμού, που οδηγεί σε μια σειρά από προβλήματα όπως:

• Ανώριμα και άχρηστα έργα: Λόγω της προτεραιότητας στη χρηματοδότηση έναντι των πραγματικών αναγκών.
• Καθυστερήσεις και αστοχίες: Όπως το παράδειγμα του Ε65, το φράγμα του Ιασίου και τα αρδευτικά έργα στον Νέστο.
• Ασυνέχεια: Εγκατάλειψη έργων λόγω αλλαγών στη διοίκηση.
• Bypass διαδικασίες: Παράκαμψη των νόμιμων διαδικασιών, όπως η δημιουργία των “Αναπτυξιακών Οργανισμών” και η ανάθεση ρόλου αναθέτουσας αρχής στο ΤΕΕ.
• Αποδυνάμωση του δημόσιου ελέγχου: Ιδιαίτερα μέσω του θεσμού των ΙΦΕ και της μη λειτουργίας του Παρατηρητηρίου Τιμών.
• Προβληματικό μοντέλο των ΣΔΙΤ: Με ανωριμότητες, έλλειψη αξιολόγησης σκοπιμότητας και χωρίς ουσιαστική παρακολούθηση.
• Έλλειψη κουλτούρας συντήρησης: Χωρίς πρόβλεψη και οργάνωση για τη συντήρηση των υποδομών.
• Αδυναμία εφαρμογής του Μητρώου ΤΕ: Παρά τη θεσμοθέτηση του, παραμένει μη λειτουργικό.
• Στρέβλωση στις δημόσιες συμβάσεις: Μέσω της χαμηλής μέσης αξίας των συμβάσεων μελετών και των απευθείας αναθέσεων.

Τέλος, προτείνεται η αναδιάρθρωση του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων με ολιστική προσέγγιση, λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες της χώρας, την ορθολογική ιεράρχηση των έργων, την αντικειμενική κοστολόγηση και την διασφάλιση του δημόσιου ελέγχου.

 
Ποιες δομικές αδυναμίες χαρακτηρίζουν τον σχεδιασμό και την υλοποίηση δημόσιων έργων στην Ελλάδα;

Το άρθρο αναδεικνύει μια σειρά από δομικές αδυναμίες που χαρακτηρίζουν τον σχεδιασμό και την υλοποίηση των δημόσιων έργων στην Ελλάδα, οδηγώντας σε αναποτελεσματικότητα, σπατάλη πόρων και καθυστερήσεις. Οι κύριες αδυναμίες περιλαμβάνουν:

• Έλλειψη Ολοκληρωμένου Σχεδιασμού: Η απουσία ενός συνεκτικού, ορθολογικά δομημένου και ιεραρχημένου συστήματος για την παραγωγή δημόσιων έργων αποτελεί το βασικότερο πρόβλημα. Αυτό οδηγεί σε έργα που ξεκινούν χωρίς σαφή ανάγκη, επαρκή προετοιμασία ή ιεράρχηση, με αποτέλεσμα την παραγωγή άχρηστων και συχνά ανώριμων έργων.
• Προτεραιότητα στη Χρηματοδότηση έναντι των Αναγκών: Τα έργα συχνά επιλέγονται με βάση τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών προγραμμάτων αντί για τις πραγματικές ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Αυτή η πρακτική οδηγεί σε έναν αγώνα ωρίμανσης των έργων μετά την προκήρυξη των δράσεων και σε παρακάμψεις διαδικασιών. Η έμφαση στη χρηματοδότηση ως μοναδικό κριτήριο καταργεί τον ορθολογικό σχεδιασμό και παράγει έργα χαμηλής προτεραιότητας.
• Ασυνέχεια και Αλλαγές Διοικήσεων: Η ασυνέχεια μεταξύ των φορέων υλοποίησης και οι αλλαγές στις διοικήσεις οδηγούν στην εγκατάλειψη έργων, με αποτέλεσμα ατελή έργα και σπατάλη πόρων. Έργα που ξεκίνησαν από προηγούμενες διοικήσεις μπορεί να εγκαταλειφθούν από τις επόμενες.
• Καθυστερήσεις και Αστοχίες Χρονοδιαγραμμάτων: Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού οδηγεί σε σημαντικές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των έργων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο οδικός άξονας Ε65, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη της υλοποίησής του.
• Αστοχίες στην Υλοποίηση: Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί σε αστοχίες στην υλοποίηση των έργων. Έργα ξεκινούν χωρίς τις απαραίτητες μελέτες και βασίζονται σε παλαιά δεδομένα, αγνοώντας τις τρέχουσες συνθήκες, όπως η κλιματική αλλαγή. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το φράγμα Ιασίου, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια χωρίς τις μελέτες για τα έργα διανομής.
• Παράκαμψη Διαδικασιών (Bypass): Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού και η προσκόλληση σε συγκεκριμένες χρηματοδοτήσεις οδηγούν στη δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων. Παραδείγματα αποτελούν η θεσμοθέτηση των “Αναπτυξιακών Οργανισμών” και η ανάθεση ρόλου Αναθέτουσας Αρχής στο ΤΕΕ.
• Αδυναμίες στο Σύστημα Δημοσίων Συμβάσεων: Το σύστημα δημοσίων συμβάσεων χαρακτηρίζεται από χαμηλή μέση αξία των μελετών και ένα μεγάλο ποσοστό ανατίθεται απευθείας, χωρίς διαγωνιστική διαδικασία, οδηγώντας σε μειωμένο ανταγωνισμό και χαμηλότερη ποιότητα των μελετών και των έργων.
• Ανωριμότητα και Αδυναμίες στις Συμβάσεις Παραχώρησης (ΣΔΙΤ): Οι συμβάσεις παραχώρησης συχνά συνάπτονται με σημαντικές ανωριμότητες, χωρίς αξιολόγηση σκοπιμότητας και ιεράρχηση προτεραιοτήτων, οδηγώντας σε καθυστερήσεις, στρεβλώσεις του ανταγωνισμού και σπατάλη δημοσίου χρήματος. Επιπλέον, η ΕΕ συνιστά τη μη χρήση των ΣΔΙΤ για την παραγωγή δημοσίων έργων.
• Ανεπαρκής Λειτουργία του Μητρώου Τεχνικών Έργων (ΜΤΕ): Παρά τη θεσμοθέτησή του το 2019, το ΜΤΕ δεν λειτουργεί αποτελεσματικά λόγω της μη λειτουργικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας και της έλλειψης βασικών δεδομένων.
• Προβλήματα με τους Ιδιωτικούς Φορείς Επίβλεψης (ΙΦΕ): Ο θεσμός των ΙΦΕ δεν λειτουργεί αποτελεσματικά, καθώς ο ελεγκτής επιλέγεται από τον ελεγχόμενο, υπάρχει έλλειψη μηχανισμών πιστοποίησης και έμφαση σε διαδικαστικούς ελέγχους αντί για ουσιαστική επίβλεψη.
• Έλλειψη Κουλτούρας Συντήρησης: Παρατηρείται έλλειψη κουλτούρας συντήρησης και μηχανισμών υλοποίησης, με αποτέλεσμα να μην διατηρούνται τα έργα σε καλή κατάσταση. Το μοντέλο των ΣΔΙΤ, όπου η συντήρηση ανατίθεται στους αναδόχους, δημιουργεί προβλήματα όπως η μη κάλυψη όλων των υποδομών και η απουσία ελέγχου της ποιότητας.
• Αποδυνάμωση του Ρόλου του ΤΕΕ: Το ΤΕΕ έχει απολέσει τον θεσμικό του ρόλο, λειτουργώντας ως αναθέτουσα αρχή και μεσίτης ακινήτων.
• Απουσία Παρατηρητηρίου Τιμών: Το παρατηρητήριο τιμών για τα δημόσια έργα παραμένει ανενεργό, εμποδίζοντας τη διαφάνεια και τον έλεγχο του κόστους.

Αυτές οι δομικές αδυναμίες υποδεικνύουν την ανάγκη για ριζικό ανασχεδιασμό του συστήματος παραγωγής δημόσιων έργων, με έμφαση σε έναν ολιστικό σχεδιασμό, την αντικειμενική κοστολόγηση, την ουσιαστική παρακολούθηση και τον δημόσιο έλεγχο.

 
Ποιες αστοχίες εντοπίζονται στις συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων;

Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων παρουσιάζουν σημαντικές αστοχίες, οι οποίες υποδεικνύουν την ανάγκη ανασχεδιασμού του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων. Συγκεκριμένα, εντοπίζονται τα εξής προβλήματα:

• Ανωριμότητα και Έλλειψη Αξιολόγησης: Οι συμβάσεις παραχώρησης συνάπτονται μαζικά και με σημαντικές ανωριμότητες, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση της σκοπιμότητας και ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
• Αστοχίες Χρονοδιαγράμματος: Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο Ε65, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη υλοποίησης.
• Στρέβλωση Ανταγωνισμού: Τα 2/3 του έργου του Ε65 ανατέθηκαν απευθείας στον ανάδοχο του 1ου τμήματος, δημιουργώντας θέμα στρέβλωσης του ανταγωνισμού.
• Καταλογισμός Ευθυνών: Η υποθαλάσσια της Θεσσαλονίκης δεν ξεκίνησε ποτέ, αλλά πληρώθηκε ένα σεβαστό ποσό ως αποζημίωση του αναδόχου, θέτοντας ζήτημα καταλογισμού ευθυνών.
• Ασαφής Αποτίμηση Κόστους: Δεν υπάρχει σαφής αποτίμηση του κόστους των έργων και της επιβάρυνσης του δημοσίου, με αποτέλεσμα να μην αξιολογείται η απόδοση του έργου.
• Έλλειψη Παρακολούθησης: Δεν φαίνεται να υπάρχει υπεύθυνη παρακολούθηση της σύμβασης από την πλευρά του δημοσίου. Συνήθως, τα θέματα επιλύονται με νομοθετικές ρυθμίσεις, που αποτελούν μια παλιά πρακτική για τη διάχυση των ευθυνών.
• Απόκλιση από τις Συστάσεις της ΕΕ: Δεν ακολουθούνται οι συστάσεις της ΕΕ, η οποία συνιστά τη μη χρήση των ΣΔΙΤ για την παραγωγή δημοσίων έργων, λόγω ανησυχιών για την οικονομική βιωσιμότητα και τη διαχείριση.
• Ανωριμότητα Μελετών: Η νέα γενιά των ΣΔΙΤ σχεδιάζεται με ακόμη μεγαλύτερη ανωριμότητα μελετών, καθώς οι ανάδοχοι αναλαμβάνουν την εκπόνηση των μελετών, λόγω της αντίληψης ότι οι μελέτες είναι πολυτέλεια ως προς τον χρόνο.

Αυτές οι αστοχίες αναδεικνύουν την ανάγκη για ανασχεδιασμό του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων με διαφορετική προσέγγιση, από την αναγνώριση των αναγκών και τον σχεδιασμό, μέχρι την υλοποίηση και τη συντήρηση των υποδομών. Είναι απαραίτητο να υπάρξει ορθολογική ιεράρχηση των έργων, διαφάνεια στις διαδικασίες και ουσιαστικός έλεγχος από το δημόσιο.

 
Πώς επηρεάζει η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού τα δημόσια έργα;

Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα δημόσια έργα, σύμφωνα με τις πηγές του άρθρου. Οι επιπτώσεις αυτές εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα και τη χρησιμότητα των έργων. Συγκεκριμένα:

• Ανώριμα και Άχρηστα Έργα: Η έλλειψη ορθολογικού σχεδιασμού, σε συνδυασμό με το κριτήριο της διαθεσιμότητας χρηματοδοτικών πόρων, οδηγεί στην παραγωγή άχρηστων και συχνά ανώριμων έργων. Αυτό σημαίνει ότι έργα υλοποιούνται χωρίς να υπάρχει σαφής ανάγκη ή επαρκής προετοιμασία.
• Ασυνέχεια Έργων: Έργα δεν ολοκληρώνονται λόγω της ασυνέχειας των φορέων υλοποίησης. Για παράδειγμα, έργα που ξεκίνησαν από προηγούμενες διοικήσεις μπορεί να εγκαταλειφθούν από τις επόμενες, οδηγώντας σε ατελή έργα και σπατάλη πόρων.
• Καθυστέρηση Έργων: Η απουσία ολοκληρωμένου σχεδιασμού οδηγεί σε σημαντικές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των έργων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Ε65, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη υλοποίησής του.
• Αστοχίες στην Υλοποίηση: Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί σε αστοχίες στην υλοποίηση των έργων, όπως η περίπτωση του φράγματος Ιασίου, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια, χωρίς να έχουν ξεκινήσει οι μελέτες για τα έργα διανομής.
• Αδυναμία Αξιοποίησης Χρηματοδοτικών Προγραμμάτων: Οι φορείς, ιδίως οι περιφερειακοί, επιλέγουν έργα με βάση τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα αντί για τις πραγματικές ανάγκες. Αυτό οδηγεί σε έναν αγώνα ωρίμανσης των έργων μετά την προκήρυξη της δράσης, με αποτέλεσμα να αναφύονται παράκαμψεις διαδικασιών.
• Απουσία Επικαιροποίησης: Έργα βασίζονται σε παλαιά δεδομένα και μελέτες, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις τρέχουσες συνθήκες, όπως η κλιματική αλλαγή. Αυτό οδηγεί σε έργα που είναι ακατάλληλα ή αναποτελεσματικά.
• Έλλειψη Ιεράρχησης: Η απουσία ενός ιεραρχημένου σχεδιασμού οδηγεί στην επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα πόρων αντί για τις πραγματικές ανάγκες, με αποτέλεσμα έργα χαμηλής προτεραιότητας να προηγούνται πιο σημαντικών.
• Δημιουργία Bypass Διαδικασιών: Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού και η προσκόλληση σε συγκεκριμένες χρηματοδοτήσεις οδηγούν στην δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων, με αρνητικές συνέπειες.
• Αδυναμία Συντήρησης: Η έλλειψη σχεδιασμού επηρεάζει και τη συντήρηση των έργων, καθώς δεν υπάρχει πρόβλεψη και οργάνωση για τη διατήρηση των έργων σε καλή κατάσταση.

Συνολικά, η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την αποτελεσματική υλοποίηση των δημόσιων έργων, οδηγώντας σε σπατάλη πόρων, καθυστερήσεις και έργα που δεν εξυπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.

 
Πώς μπορούν να βελτιωθούν οι διαδικασίες για έργα με εθνική ωφέλεια;

Για τη βελτίωση των διαδικασιών για έργα με εθνική ωφέλεια, το άρθρο προτείνει την αναθεώρηση του συστήματος παραγωγής δημοσίων έργων (ΣΠΔΕ) με όρους εθνικής ωφέλειας. Αυτό περιλαμβάνει μια σειρά από προτάσεις και παραμέτρους που πρέπει να ληφθούν υπόψη από τις πολιτικές ηγεσίες, σε συνεργασία με κατάλληλους συμβούλους. Ακολουθούν ορισμένα βασικά σημεία που προκύπτουν από τις πηγές:

• Ανάγκη για ένα συνεκτικό, ορθολογικά δομημένο και ιεραρχημένο σύστημα: Η έλλειψη ενός τέτοιου συστήματος αποτελεί σημαντικό πρόβλημα. Οι διαδικασίες παραγωγής δημοσίων έργων πρέπει να ανασχεδιαστούν, από την αναγνώριση των αναγκών και τον σχεδιασμό, μέχρι τη χρηματοδότηση, την υλοποίηση, τη λειτουργία και τη συντήρηση.
• Δεξαμενή Δράσεων: Η χώρα χρειάζεται τομεακά και χωρικά επιχειρησιακά προγράμματα με βάθος δεκαετίας, θεσμικά δεσμευτικά, και με αυστηρούς κανόνες για τις τροποποιήσεις τους.
• Μηχανισμός Αντικειμενικής Κοστολόγησης: Αποτελεί κρίσιμο στοιχείο για τον ορθολογικό σχεδιασμό.
• Μηχανισμός Ωρίμανσης Δράσεων: Απαιτεί γνώση, εξειδίκευση και αντικειμενικότητα. Μπορεί να οργανωθεί σε επίπεδο κράτους ή περιφέρειας. Η ύπαρξη ιεράρχησης και αντικειμενικής κοστολόγησης είναι απαραίτητη για να σχηματιστεί ορθολογικά η διαδικασία.
• Μηχανισμός Υλοποίησης: Η πολιτική ηγεσία πρέπει να αποφασίσει για την πιστοποίηση των οικονομικών φορέων, τη μορφή της πιστοποίησης, τη διαστρωμάτωση των φορέων με εξειδίκευση αντικειμένου, και την αναγνώριση της περιφερειακής και νησιωτικής διάρθρωσης της χώρας.
• Μηχανισμός Παρακολούθησης – Υλοποίησης: Πρέπει να αποφασιστεί εάν ο μηχανισμός παρακολούθησης θα είναι δημόσιος ή ιδιωτικός, και να υπάρξει αυστηρός μηχανισμός επιλογής και πιστοποίησης των παρόχων αν επιλεγεί ιδιωτικός ή μεικτός.
• Μηχανισμός Συντήρησης: Οι προβληματισμοί σχετικά με τη χρήση του ιδιωτικού τομέα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος.
• Καθορισμός Όρων και Εννοιών: Πρέπει να αποσαφηνιστούν όροι με την τεχνική και κοινωνική διάσταση, όπως ο ορισμός δημόσιου έργου και δημόσιου ελέγχου.
• Δημόσιος και Κοινωνικός Έλεγχος: Ο δημόσιος έλεγχος πρέπει να είναι ουσιαστικός και όχι μόνο δημοσιονομικός. Ο κοινωνικός έλεγχος είναι επίσης σημαντικός, με ενδεχόμενο κυρίαρχο ρόλο του ΤΕΕ, εάν αυτό επιλέξει να τηρήσει την στοχοθεσία της ίδρυσής του.
• Εθνικό Πλαίσιο Δημοσίων Συμβάσεων: Είναι σημαντική η διεκδίκηση ενός εθνικού πλαισίου για τις συμβάσεις κάτω των ορίων της ΕΕ, καθώς οι μελετητικοί φορείς έχουν υποβάλει κοινή πρόταση για αυτό.
• Αποφυγή Συμβάσεων Παραχώρησης με Ανωριμότητες: Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων πρέπει να αποφεύγονται όταν έχουν ανωριμότητες, χωρίς αξιολόγηση σκοπιμότητας και ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
• Αποφυγή Απευθείας Αναθέσεων: Ένα σημαντικό ποσοστό των μελετών ανατίθεται απευθείας χωρίς διαγωνισμό. Αυτό πρέπει να αλλάξει και να ακολουθούνται διαφανείς διαγωνιστικές διαδικασίες.
• Ενεργοποίηση του Παρατηρητηρίου Τιμών: Το παρατηρητήριο τιμών για τα δημόσια έργα πρέπει να ενεργοποιηθεί για να υπάρχει διαφάνεια και έλεγχος κόστους.
• Αποφυγή Παράκαμψης Νομοθεσιών: Οι πολιτικές ηγεσίες πρέπει να αποφεύγουν τις διαδικασίες παράκαμψης των νομοθετικών στρεβλώσεων.
• Επικαιροποίηση Σχεδιασμού: Πρέπει να υπάρχει επικαιροποίηση των σχεδιασμών, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες και την κλιματική αλλαγή.
• Κουλτούρα Συντήρησης: Πρέπει να υπάρχει κουλτούρα συντήρησης των υποδομών, επαναφέροντας τους περιφερειακούς μηχανισμούς συντήρησης και αξιολογώντας προσεκτικά το μοντέλο των ΣΔΙΤ, το οποίο συνιστάται να μην εφαρμόζεται σε καθαρά δημόσια έργα.

Συνολικά, η βελτίωση των διαδικασιών απαιτεί ένα ολιστικό και συνεκτικό σύστημα με σαφείς ρόλους, διαφάνεια, αντικειμενικότητα και δημόσιο έλεγχο, καθώς και συνεχή αξιολόγηση και επικαιροποίηση των σχεδιασμών.

 
Τι προτείνεται για βελτίωση του συστήματος δημόσιων συμβάσεων;

Για τη βελτίωση του συστήματος δημοσίων συμβάσεων, ο συγγραφέας προτείνει μια σειρά από μέτρα και αλλαγές που στοχεύουν στη δημιουργία ενός πιο διαφανούς, αποτελεσματικού και λογικού πλαισίου. Ακολουθούν αναλυτικά οι προτάσεις:

• Ανασχεδιασμός του Συστήματος Παραγωγής Δημοσίων Έργων (ΣΠΔΕ): Είναι απαραίτητος ένας ολιστικός ανασχεδιασμός του συστήματος, με σαφή ιεράρχηση και ορθολογική δομή. Αυτό περιλαμβάνει την αναγνώριση των αναγκών, τον σχεδιασμό, τη χρηματοδότηση, την υλοποίηση, τη λειτουργία και τη συντήρηση των έργων.
• Εθνικό Πλαίσιο Δημοσίων Συμβάσεων: Προτείνεται η διεκδίκηση ενός εθνικού πλαισίου για τις συμβάσεις κάτω των ορίων της ΕΕ. Οι μελετητικοί φορείς έχουν ήδη υποβάλει κοινή πρόταση προς το Υπουργείο Υποδομών για αυτό το θέμα.
• Δεξαμενή Δράσεων: Απαιτούνται τομεακά και χωρικά επιχειρησιακά προγράμματα με βάθος δεκαετίας, θεσμικά δεσμευτικά και με αυστηρούς κανόνες για τις τροποποιήσεις τους.
• Αντικειμενική Κοστολόγηση: Είναι κρίσιμος ένας μηχανισμός αντικειμενικής κοστολόγησης για τον ορθολογικό σχεδιασμό.
• Μηχανισμός Ωρίμανσης Δράσεων: Πρέπει να δημιουργηθεί μηχανισμός ωρίμανσης των δράσεων που να απαιτεί γνώση, εξειδίκευση και αντικειμενικότητα. Αυτός ο μηχανισμός μπορεί να οργανωθεί σε επίπεδο κράτους ή περιφέρειας.
• Διαφάνεια στις Διαδικασίες Ανάθεσης: Ένα μεγάλο ποσοστό των μελετών ανατίθεται απευθείας χωρίς διαγωνιστική διαδικασία. Αυτό πρέπει να αλλάξει και να προτιμώνται οι διαφανείς διαγωνισμοί. Οι “συνοπτικοί διαγωνισμοί” έχουν χρησιμοποιηθεί με παράδοξους τρόπους και επίσης πρέπει να επανεξεταστούν.
• Αποφυγή Απευθείας Αναθέσεων: Ένα σημαντικό ποσοστό των μελετών ανατίθεται απευθείας χωρίς διαγωνισμό. Αυτό πρέπει να αλλάξει και να ακολουθούνται διαφανείς διαγωνιστικές διαδικασίες.
• Αποφυγή Συμβάσεων Παραχώρησης με Ανωριμότητες: Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων πρέπει να αποφεύγονται όταν έχουν ανωριμότητες, χωρίς αξιολόγηση σκοπιμότητας και ιεράρχηση προτεραιοτήτων.
• Μηχανισμός Υλοποίησης: Η πολιτική ηγεσία πρέπει να αποφασίσει για την πιστοποίηση των οικονομικών φορέων, τη μορφή της πιστοποίησης, τη διαστρωμάτωση των φορέων με εξειδίκευση αντικειμένου, και την αναγνώριση της περιφερειακής και νησιωτικής διάρθρωσης της χώρας.
• Μηχανισμός Παρακολούθησης – Υλοποίησης: Πρέπει να αποφασιστεί εάν ο μηχανισμός παρακολούθησης θα είναι δημόσιος ή ιδιωτικός, και να υπάρξει αυστηρός μηχανισμός επιλογής και πιστοποίησης των παρόχων αν επιλεγεί ιδιωτικός ή μεικτός.
• Μηχανισμός Συντήρησης: Οι προβληματισμοί σχετικά με τη χρήση του ιδιωτικού τομέα πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη διασφάλιση του δημοσίου συμφέροντος.
• Ενεργοποίηση Παρατηρητηρίου Τιμών: Το παρατηρητήριο τιμών για τα δημόσια έργα πρέπει να ενεργοποιηθεί για να υπάρχει διαφάνεια και έλεγχος του κόστους.
• Αποφυγή Παράκαμψης Νομοθεσιών: Οι πολιτικές ηγεσίες πρέπει να αποφεύγουν τις διαδικασίες παράκαμψης των νομοθετικών στρεβλώσεων, όπως οι “αναπτυξιακοί οργανισμοί” και η ανάθεση ρόλων στο ΤΕΕ που δεν συνάδουν με τον ιδρυτικό του σκοπό.
• Δημόσιος και Κοινωνικός Έλεγχος: Ο δημόσιος έλεγχος πρέπει να είναι ουσιαστικός και όχι μόνο δημοσιονομικός. Ο κοινωνικός έλεγχος είναι επίσης σημαντικός, με ενδεχόμενο κυρίαρχο ρόλο του ΤΕΕ, αν αυτό επιλέξει να τηρήσει την στοχοθεσία της ίδρυσής του.
• Καθορισμός Όρων και Εννοιών: Πρέπει να αποσαφηνιστούν όροι με την τεχνική και κοινωνική διάσταση, όπως ο ορισμός δημόσιου έργου και δημόσιου ελέγχου.
• Αξιολόγηση των ΣΔΙΤ: Το μοντέλο των ΣΔΙΤ πρέπει να αξιολογηθεί προσεκτικά, καθώς η ΕΕ συνιστά τη μη εφαρμογή του σε καθαρά δημόσια έργα.
• Επικαιροποίηση Σχεδιασμού: Πρέπει να υπάρχει επικαιροποίηση των σχεδιασμών, λαμβάνοντας υπόψη τις συνθήκες και την κλιματική αλλαγή.
• Κουλτούρα Συντήρησης: Είναι σημαντική η δημιουργία κουλτούρας συντήρησης των υποδομών, επαναφέροντας τους περιφερειακούς μηχανισμούς συντήρησης και αξιολογώντας προσεκτικά το μοντέλο των ΣΔΙΤ.

Με την εφαρμογή αυτών των μέτρων, το σύστημα δημοσίων συμβάσεων μπορεί να γίνει πιο αποτελεσματικό, διαφανές και να εξυπηρετεί καλύτερα το δημόσιο συμφέρον.

 
Τι προβλήματα δημιουργεί η έμφαση στη χρηματοδότηση έναντι της σκοπιμότητας;

Η έμφαση στη χρηματοδότηση έναντι της σκοπιμότητας δημιουργεί σημαντικά προβλήματα στα δημόσια έργα. Αυτή η προσέγγιση οδηγεί σε μια σειρά από αρνητικές συνέπειες, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα και τη χρησιμότητα των έργων.

Συγκεκριμένα, η προτεραιότητα στη διαθεσιμότητα των χρηματοδοτικών πόρων έναντι των πραγματικών αναγκών οδηγεί σε:

• Παραγωγή άχρηστων και ανώριμων έργων: Τα έργα επιλέγονται με βάση τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα και όχι με βάση την πραγματική ανάγκη ή την επαρκή προετοιμασία. Αυτό σημαίνει ότι υλοποιούνται έργα χωρίς να υπάρχει σαφής σκοπός ή ουσιαστικό όφελος για την κοινωνία.
• Αδυναμία αξιοποίησης χρηματοδοτικών προγραμμάτων: Οι φορείς, ιδιαίτερα οι περιφερειακοί, επιλέγουν έργα με βάση τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα αντί για τις πραγματικές ανάγκες. Αυτό οδηγεί σε έναν αγώνα ωρίμανσης των έργων μετά την προκήρυξη της δράσης, με αποτέλεσμα να αναφύονται παρακάμψεις διαδικασιών.
• Έργα χαμηλής προτεραιότητας να προηγούνται πιο σημαντικών: Η απουσία ενός ιεραρχημένου σχεδιασμού οδηγεί στην επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα πόρων αντί για τις πραγματικές ανάγκες, με αποτέλεσμα έργα χαμηλής προτεραιότητας να προηγούνται πιο σημαντικών.
• Δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων: Η προσκόλληση σε συγκεκριμένες χρηματοδοτήσεις οδηγεί στην δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων.
• Αστοχίες και απένταξη έργων: Η έμφαση στη χρηματοδότηση ως μοναδικό κριτήριο καταργεί τον ορθολογικό σχεδιασμό και παράγει άχρηστα και ανώριμα έργα. Η περίπτωση του RRF και της απένταξης ενός σημαντικού αριθμού δράσεων λόγω αδυναμίας ολοκλήρωσής τους στους διατιθέμενους χρόνους αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα άστοχων αποφάσεων.

Επιπλέον, η έμφαση στη χρηματοδότηση οδηγεί σε μια κατάσταση όπου οι φορείς, ειδικά οι περιφερειακοί, διαμορφώνουν τις ενέργειές τους με βάση τα χρηματοδοτικά προγράμματα που προκηρύσσονται, αντί να έχουν ένα συνεκτικό και ιεραρχημένο πρόγραμμα του φορέα. Με την προκήρυξη της δράσης, αρχίζει ένας αγώνας ωρίμανσης, οδηγώντας σε παρακάμψεις διαδικασιών.

Τέλος, η λογική της διαθεσιμότητας των πόρων ως μοναδικό κριτήριο καταργεί την έννοια του ορθολογικού σχεδιασμού και παράγει άχρηστα και συχνά ανώριμα έργα.

 
Τι προβλήματα προκαλεί η έλλειψη ιεράρχησης σε δημόσια έργα;

Η έλλειψη ιεράρχησης στα δημόσια έργα προκαλεί σημαντικά προβλήματα, καθώς οδηγεί στην επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα των πόρων αντί για τις πραγματικές ανάγκες. Αυτή η προσέγγιση έχει ως αποτέλεσμα έργα χαμηλής προτεραιότητας να προηγούνται πιο σημαντικών.

Αναλυτικότερα, η απουσία ιεράρχησης δημιουργεί τις εξής επιπτώσεις:

• Επιλογή έργων βάσει διαθεσιμότητας πόρων: Τα έργα επιλέγονται με βάση τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα αντί για την πραγματική αναγκαιότητα και την ωριμότητα τους.
• Προτεραιότητα σε έργα χαμηλής σπουδαιότητας: Έργα που δεν είναι απαραίτητα ή δεν εξυπηρετούν άμεσες ανάγκες προχωρούν εις βάρος έργων που έχουν μεγαλύτερη σημασία και αντίκτυπο.
• Αγώνας ωρίμανσης μετά την προκήρυξη δράσης: Η επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα των πόρων οδηγεί σε έναν αγώνα ωρίμανσης των έργων μετά την προκήρυξη της δράσης, με αποτέλεσμα να αναφύονται παρακάμψεις διαδικασιών.
• Σπατάλη πόρων: Η έλλειψη ιεράρχησης μπορεί να οδηγήσει σε σπατάλη πόρων, καθώς έργα που δεν είναι καλά σχεδιασμένα ή δεν εξυπηρετούν πραγματικές ανάγκες καταλήγουν να μην είναι αποτελεσματικά.
• Αδυναμία επίλυσης σημαντικών προβλημάτων: Η προτεραιότητα σε έργα χαμηλής σημασίας εμποδίζει την υλοποίηση έργων που θα μπορούσαν να επιλύσουν σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα.

Συνολικά, η έλλειψη ιεράρχησης οδηγεί σε μια στρεβλή κατανομή των πόρων, με αποτέλεσμα τα δημόσια έργα να μην εξυπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας και να μην επιτυγχάνουν τους στόχους τους. Η έμφαση πρέπει να δίνεται στην τεκμηρίωση της σκοπιμότητας και στην ιεράρχηση των αναγκών, αντί στην απλή διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών πόρων.

 
Τι προβλήματα προκύπτουν από τις συμβάσεις παραχώρησης;

Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων  παρουσιάζουν μια σειρά από προβλήματα που επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα και την αξιοπιστία των δημόσιων έργων. Τα κύρια προβλήματα που προκύπτουν από αυτές τις συμβάσεις είναι:

• Ανωριμότητα και έλλειψη αξιολόγησης: Οι συμβάσεις παραχώρησης συχνά συνάπτονται με σημαντικές ανωριμότητες, χωρίς ουσιαστική αξιολόγηση της σκοπιμότητας και κυρίως χωρίς ιεράρχηση προτεραιοτήτων. Αυτό σημαίνει ότι έργα προχωρούν χωρίς να έχουν γίνει οι απαραίτητες μελέτες και χωρίς να έχει εκτιμηθεί σωστά η αναγκαιότητά τους.
• Καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση: Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Ε65, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη της υλοποίησής του. Αυτή η καθυστέρηση υποδηλώνει σοβαρά προβλήματα στον σχεδιασμό και την διαχείριση των συμβάσεων παραχώρησης. Επίσης, τα 2/3 του έργου ανατέθηκαν απευθείας στον ανάδοχο του 1ου τμήματος, κάτι που δημιουργεί θέματα στρέβλωσης του ανταγωνισμού.
• Αποζημιώσεις χωρίς έργο: Η υποθαλάσσια της Θεσσαλονίκης δεν ξεκίνησε ποτέ, αλλά πληρώθηκε ένα σημαντικό ποσό ως αποζημίωση στον ανάδοχο. Αυτό αναδεικνύει θέματα καταλογισμού ευθυνών και σπατάλης δημοσίου χρήματος.
• Έλλειψη αποτίμησης κόστους και οφέλους: Δεν υπάρχει σαφής αποτίμηση του κόστους των έργων και της επιβάρυνσης του δημοσίου, με αποτέλεσμα να μην αξιολογείται η απόδοση του έργου. Αυτό δημιουργεί αμφιβολίες για την χρησιμότητα και την αποτελεσματικότητα των έργων αυτών.
• Απουσία παρακολούθησης: Δεν φαίνεται να υπάρχει επαρκής παρακολούθηση των συμβάσεων από την πλευρά του δημοσίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μην αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά τα προβλήματα που προκύπτουν και συχνά να καταλήγουμε σε νομοθετικές ρυθμίσεις για την επίλυση θεμάτων, οι οποίες διαχέουν τις ευθύνες.
• Παράκαμψη συστάσεων της ΕΕ: Δεν ακολουθούνται οι συστάσεις της ΕΕ, η οποία έχει προτείνει τη μη χρήση των ΣΔΙΤ για την παραγωγή δημοσίων έργων. Αυτό δείχνει μια απόκλιση από τις βέλτιστες πρακτικές και οδηγεί σε προβλήματα οικονομικής βιωσιμότητας και διαχείρισης των έργων.
• Ανωριμότητα μελετών: Η νέα γενιά των ΣΔΙΤ σχεδιάζεται με ακόμη μεγαλύτερη ανωριμότητα μελετών, με τους αναδόχους να αναλαμβάνουν την εκπόνηση των μελετών, καθώς η πολιτική ηγεσία θεωρεί την ύπαρξη μελετών πολυτέλεια. Αυτό υπονομεύει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητα των έργων.
• Προβλήματα συντήρησης: Με το μοντέλο των ΣΔΙΤ, η συντήρηση ανατίθεται στους αναδόχους για 20-25 χρόνια, χωρίς πρόβλεψη εσόδων λειτουργίας. Αυτό δημιουργεί ανησυχίες για την μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των έργων και την ποιότητα της συντήρησης, καθώς και για το τι θα γίνει όταν λήξει η πρώτη σύμβαση ΣΔΙΤ και χρειαστεί να ανατεθεί η λειτουργία και συντήρηση σε άλλον φορέα. Επίσης, ενσωματώνεται το κόστος συντήρησης στο συνολικό έργο, με αποτέλεσμα το Κράτος να πληρώνει το συνολικό ποσό που δημοπρατήθηκε το έργο (πρακτικά τοκοχρεολυσία) από την παράδοση του έργου, ενώ το κόστος της συντήρησης θα καταβάλλεται τμηματικά κατά την διάρκεια της ζωής του έργου.

Συνοψίζοντας, οι συμβάσεις παραχώρησης, όπως έχουν εφαρμοστεί, δημιουργούν προβλήματα λόγω της έλλειψης ολοκληρωμένου σχεδιασμού, της ανωριμότητας των μελετών, της απουσίας ελέγχου και παρακολούθησης, καθώς και της παράκαμψης των συστάσεων της ΕΕ. Όλα αυτά οδηγούν σε καθυστερήσεις, σπατάλη πόρων και έργα που δεν εξυπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.

 
Τι προβλήματα προκαλεί η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού;

Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού στα δημόσια έργα προκαλεί μια σειρά από σημαντικά προβλήματα, υπονομεύοντας την αποτελεσματικότητα και τη χρησιμότητα των έργων. Αυτά τα προβλήματα εκδηλώνονται με διάφορους τρόπους:

• Παραγωγή ανώριμων και άχρηστων έργων: Η έλλειψη ορθολογικού σχεδιασμού, σε συνδυασμό με το κριτήριο της διαθεσιμότητας χρηματοδοτικών πόρων, οδηγεί στην παραγωγή άχρηστων και συχνά ανώριμων έργων. Αυτό σημαίνει ότι έργα υλοποιούνται χωρίς να υπάρχει σαφής ανάγκη ή επαρκής προετοιμασία.
• Ασυνέχεια των έργων: Τα έργα δεν ολοκληρώνονται λόγω της ασυνέχειας των φορέων υλοποίησης. Έργα που ξεκίνησαν από προηγούμενες διοικήσεις μπορεί να εγκαταλειφθούν από τις επόμενες, οδηγώντας σε ατελή έργα και σπατάλη πόρων.
• Καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση: Η απουσία ολοκληρωμένου σχεδιασμού οδηγεί σε σημαντικές καθυστερήσεις στην ολοκλήρωση των έργων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Ε65, ο οποίος δεν έχει ολοκληρωθεί 18 χρόνια μετά την έναρξη υλοποίησής του.
• Αστοχίες στην υλοποίηση: Η έλλειψη σχεδιασμού οδηγεί σε αστοχίες στην υλοποίηση των έργων, όπως η περίπτωση του φράγματος Ιασίου, του οποίου η κατασκευή ξεκίνησε πριν από 20 χρόνια, χωρίς να έχουν ξεκινήσει οι μελέτες για τα έργα διανομής.
• Αδυναμία αξιοποίησης χρηματοδοτικών προγραμμάτων: Οι φορείς επιλέγουν έργα με βάση τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά προγράμματα αντί για τις πραγματικές ανάγκες, οδηγώντας σε έναν αγώνα ωρίμανσης των έργων μετά την προκήρυξη της δράσης και σε παρακάμψεις διαδικασιών.
• Απουσία επικαιροποίησης: Τα έργα βασίζονται σε παλαιά δεδομένα και μελέτες, χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τις τρέχουσες συνθήκες, όπως η κλιματική αλλαγή, οδηγώντας σε έργα ακατάλληλα ή αναποτελεσματικά.
• Έλλειψη ιεράρχησης: Η απουσία ιεραρχημένου σχεδιασμού οδηγεί στην επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα πόρων αντί για τις πραγματικές ανάγκες, με αποτέλεσμα έργα χαμηλής προτεραιότητας να προηγούνται πιο σημαντικών.
• Δημιουργία παράκαμψης διαδικασιών (bypass): Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού και η προσκόλληση σε συγκεκριμένες χρηματοδοτήσεις οδηγούν στη δημιουργία μηχανισμών παράκαμψης των νομοθετικών πλαισίων, με αρνητικές συνέπειες.
• Αδυναμία συντήρησης: Η έλλειψη σχεδιασμού επηρεάζει και τη συντήρηση των έργων, καθώς δεν υπάρχει πρόβλεψη και οργάνωση για τη διατήρησή τους σε καλή κατάσταση.
• Σπατάλη πόρων: Η έλλειψη ολοκληρωμένου σχεδιασμού οδηγεί σε σπατάλη πόρων, καθυστερήσεις και έργα που δεν εξυπηρετούν τις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.

Επιπλέον, η έλλειψη ενός συνεκτικού, ορθολογικά δομημένου και ιεραρχημένου συστήματος για την παραγωγή χρήσιμων έργων αναδεικνύει ένα συνολικό πρόβλημα για τη χώρα. Η επιλογή έργων με βάση τη διαθεσιμότητα χρηματοδοτικών πόρων, αντί της τεκμηρίωσης της σκοπιμότητας και της ιεράρχησης των αναγκών, οδηγεί σε άχρηστα και συχνά ανώριμα έργα. Οι συμβάσεις παραχώρησης οδικών έργων, επίσης, χαρακτηρίζονται από ανωριμότητα, έλλειψη αξιολόγησης και καθυστερήσεις. Τέλος, η απουσία ενός παρατηρητηρίου τιμών και η έλλειψη παρακολούθησης του κόστους των έργων αποτελούν επιπλέον προβλήματα που συνδέονται με την έλλειψη σχεδιασμού.

 
Τι προβλήματα προκαλεί η έλλειψη συντήρησης;

Η έλλειψη συντήρησης στα δημόσια έργα προκαλεί σημαντικά προβλήματα, υπονομεύοντας τη λειτουργικότητα, την ασφάλεια και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά τους. Οι πηγές του άρθρου αναδεικνύουν διάφορες αρνητικές συνέπειες που προκύπτουν από την απουσία μιας κουλτούρας συντήρησης:

• Μείωση της λειτουργικότητας των έργων: Η μη συντήρηση οδηγεί σε σταδιακή φθορά των υποδομών, με αποτέλεσμα τη μειωμένη απόδοσή τους και την αδυναμία εξυπηρέτησης των αρχικών σκοπών για τους οποίους κατασκευάστηκαν.
• Αυξημένος κίνδυνος για την ασφάλεια: Η έλλειψη συντήρησης μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα ασφάλειας για τους χρήστες των υποδομών, όπως π.χ. σε οδικά έργα, λιμενικά έργα, ή κτηριακές εγκαταστάσεις.
• Μειωμένη διάρκεια ζωής των έργων: Χωρίς τακτική συντήρηση, τα έργα φθείρονται ταχύτερα και δεν μπορούν να αξιοποιηθούν για το χρονικό διάστημα που προβλέπεται αρχικά.
• Απώλεια της αξίας της επένδυσης: Η μη συντήρηση οδηγεί στην υποβάθμιση της αξίας των έργων, καθώς αυτά καθίστανται λιγότερο λειτουργικά ή και επικίνδυνα, με αποτέλεσμα η αρχική επένδυση να μην αποδίδει τα αναμενόμενα.
• Απώλεια δημόσιων πόρων: Η απουσία συντήρησης οδηγεί σε ανάγκη για πρόωρες αντικαταστάσεις ή εκτεταμένες επισκευές, με αποτέλεσμα την σπατάλη δημόσιων πόρων και τη δημιουργία πρόσθετων οικονομικών επιβαρύνσεων.
• Αδυναμία των ΟΤΑ να ανταποκριθούν: Μετά τη μεταφορά αρμοδιοτήτων στους ΟΤΑ, η συντήρηση των έργων δεν είναι αποτελεσματική, καθώς οι περιφερειακές διευθύνσεις δεν έχουν το απαραίτητο εξειδικευμένο προσωπικό και τους μηχανισμούς υλοποίησης.
• Προβλήματα με το μοντέλο των ΣΔΙΤ: Στις Συμβάσεις Δημοσίου-Ιδιωτικού Τομέα, η ανάθεση της συντήρησης στους αναδόχους για 20-25 χρόνια χωρίς πρόβλεψη εσόδων λειτουργίας δημιουργεί προβλήματα:

• • Μη κάλυψη όλων των υποδομών: Ο μηχανισμός συντήρησης αφορά συγκεκριμένα έργα, αφήνοντας τις υπόλοιπες υποδομές εκτός κάλυψης.
  • Ενσωμάτωση του κόστους στο συνολικό έργο: Το κόστος συντήρησης ενσωματώνεται στο συνολικό κόστος του έργου, με αποτέλεσμα το Κράτος να πληρώνει το συνολικό ποσό από την παράδοση, ενώ το κόστος συντήρησης καταβάλλεται τμηματικά.
  • Αβεβαιότητα για το μέλλον: Δεν υπάρχει σαφής πρόβλεψη για το τι θα γίνει μετά τη λήξη της πρώτης σύμβασης ΣΔΙΤ και ποιος θα αναλάβει τη συντήρηση και λειτουργία μιας παλιάς υποδομής χωρίς ανταποδοτικά οφέλη.
  • Ανεπαρκής έλεγχος: Ο έλεγχος της ποιότητας συντήρησης και της απόδοσης του έργου είναι ασαφής έως ανύπαρκτος.

• Έλλειψη εξειδικευμένου προσωπικού: Οι περιφερειακές διευθύνσεις δεν διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό για τη συντήρηση, με αποτέλεσμα να μην υπάρχουν αποτελεσματικοί μηχανισμοί μεταφοράς γνώσης και εμπειριών.

Συνολικά, η έλλειψη συντήρησης αποτελεί σημαντικό παράγοντα υποβάθμισης των δημόσιων υποδομών και οδηγεί σε σπατάλη πόρων και δημιουργία πρόσθετων προβλημάτων. Οι πηγές του άρθρου υπογραμμίζουν την ανάγκη για δημιουργία μιας κουλτούρας συντήρησης, με επαναφορά περιφερειακών μηχανισμών και αξιολόγηση του μοντέλου των ΣΔΙΤ.