Η εποχή μας αντικατοπτρίζεται στην Αγγλία του 17ου Αιώνα: Ριζική πρόοδος και ακραία αταξία
Η αίσθηση μιας νέας, αβέβαιης εποχής
Είναι πλέον κοινή παραδοχή, ανεξαρτήτως πολιτικής τοποθέτησης, ότι διανύουμε μια περίοδο βαθιάς μετάβασης. Αφήσαμε πίσω μια εποχή και εισερχόμαστε σε μια νέα, της οποίας τα χαρακτηριστικά ακόμα προσπαθούμε να αποκρυπτογραφήσουμε. Η πολιτική σκηνή φαντάζει διαφορετική, πιο πολωμένη και απρόβλεπτη, ενώ και η οικονομία διέρχεται σημαντικές αναταράξεις και μετασχηματισμούς. Αυτή η αίσθηση ρευστότητας και αλλαγής γεννά ερωτήματα για τη φύση της εποχής μας και το μέλλον που διαμορφώνεται.
Πολλαπλές ερμηνείες της σύγχρονης μετάβασης
Πολλοί αναλυτές προσπαθούν να ερμηνεύσουν αυτή τη μεταβατική φάση. Ορισμένοι τη θεωρούν ως το τέλος της μεταπολεμικής, τάξης πραγμάτων του εικοστού αιώνα. Η παρακμή της πολυμερούς φιλελεύθερης τάξης, η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης όπως την ξέραμε και η επανεμφάνιση μεγάλων διεθνών συγκρούσεων μοιάζουν να επιβεβαιώνουν αυτή την άποψη.
Άλλοι εστιάζουν στην ανανεωμένη οικονομική δυναμική και την τεχνολογική έκρηξη. Υποστηρίζουν ότι η μακρά περίοδος σχετικής τεχνολογικής στασιμότητας, που συχνά χρονολογείται από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, έχει πλέον τελειώσει. Οι δραματικές εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) και τη βιοϊατρική αποτελούν τρανταχτά παραδείγματα αυτής της νέας φάσης καινοτομίας.
Μια τρίτη προσέγγιση, όπως αυτή που προτείνει ο ιστορικός Niall Ferguson, βλέπει τη νέα εποχή μέσα από το πρίσμα του ανταγωνισμού των μεγάλων δυνάμεων, χαρακτηρίζοντάς την ως έναν νέο Ψυχρό Πόλεμο, όπου η Κίνα αντικαθιστά τη Σοβιετική Ένωση ως ο κύριος αντίπαλος της Δύσης.
Τέλος, οι λάτρεις της τεχνολογίας (AI, κρυπτονομίσματα, μακροζωία) στρέφονται συχνά στην επιστημονική φαντασία, με συγγραφείς όπως ο Neal Stephenson και ο Isaac Asimov να προσφέρουν τροφή για σκέψη σχετικά με τις τρέχουσες τάσεις και τις μελλοντικές προκλήσεις, από την εκπαίδευση με AI δασκάλους έως τη ρύθμιση της ρομποτικής.
Μια απρόσμενη αναλογία: Η Αγγλία του 17ου αιώνα
Ο Tyler Cowen, καθηγητής Οικονομικών στο George Mason University, προτείνει μια διαφορετική, ίσως πιο απρόσμενη, οπτική γωνία: να κοιτάξουμε προς τα πίσω, και συγκεκριμένα στην Αγγλία του 17ου αιώνα. Γιατί αυτή η περίοδος; Επειδή, όπως υποστηρίζει ο Cowen, η Αγγλία εκείνης της εποχής μοιράζεται δύο θεμελιώδη χαρακτηριστικά με τη δική μας: ήταν μια περίοδος ριζικής προόδου αλλά ταυτόχρονα και ακραίας αταξίας.
Ριζική Πρόοδος: Ο 17ος αιώνας στην Αγγλία ήταν η εποχή της Επιστημονικής Επανάστασης (με μορφές όπως ο Νεύτων, ο Μπόιλ, ο Χουκ), της γέννησης νέων φιλοσοφικών ιδεών που προετοίμασαν τον Διαφωτισμό, της ανάπτυξης πρώιμων μορφών σύγχρονων χρηματοοικονομικών συστημάτων και της επέκτασης του εμπορίου και της αποικιακής δύναμης. Ήταν μια εποχή ανατροπής παλαιών βεβαιοτήτων και ταχείας συσσώρευσης νέας γνώσης και δυνατοτήτων, παρόμοια με τον τρόπο που η AI, η βιοτεχνολογία και η ψηφιακή επανάσταση μεταμορφώνουν τον κόσμο μας σήμερα.
Ακραία Αταξία: Παράλληλα, η Αγγλία του 17ου αιώνα σπαρασσόταν από βαθιές κρίσεις: ο Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος, η εκτέλεση ενός βασιλιά (Καρόλου Α’), η περίοδος της Κοινοπολιτείας και του Προτεκτοράτου υπό τον Κρόμγουελ, οι έντονες θρησκευτικές συγκρούσεις, η Παλινόρθωση της Μοναρχίας και, τέλος, η Ένδοξη Επανάσταση του 1688. Ήταν μια εποχή βαθιάς πολιτικής αστάθειας, κοινωνικής αναταραχής και βίαιων συγκρούσεων για τη φύση της εξουσίας και της θρησκείας. Αυτή η αταξία βρίσκει αντιστοιχίες στη σημερινή έντονη πολιτική πόλωση, την κοινωνική αναταραχή, την αμφισβήτηση των θεσμών και την επανεμφάνιση γεωπολιτικών εντάσεων που χαρακτηρίζουν τη δική μας εποχή.
Η αξία της ιστορικής προοπτικής
Η σύγκριση του Cowen δεν είναι απλώς μια ακαδημαϊκή άσκηση. Μας υπενθυμίζει ότι οι περίοδοι μεγάλης προόδου και καινοτομίας συχνά συνοδεύονται από περιόδους μεγάλης αστάθειας και αβεβαιότητας. Η τεχνολογική και επιστημονική πρόοδος δεν οδηγεί απαραίτητα σε γραμμική βελτίωση της κοινωνικής και πολιτικής τάξης – μπορεί να προκαλέσει νέες εντάσεις, να ανατρέψει ισορροπίες και να δημιουργήσει νικητές και ηττημένους, πυροδοτώντας συγκρούσεις.
Κοιτάζοντας την Αγγλία του 17ου αιώνα, κατανοούμε ότι η παράξενη και απρόβλεπτη φύση της εποχής μας δεν είναι ίσως τόσο πρωτοφανής όσο νομίζουμε. Η συνύπαρξη επαναστατικών αλλαγών με βαθιά κοινωνική και πολιτική αναταραχή έχει ιστορικά προηγούμενα. Αυτή η ιστορική προοπτική μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα τις δυνάμεις που διαμορφώνουν τον κόσμο μας και, ενδεχομένως, να αντλήσουμε διδάγματα για το πώς να πλοηγηθούμε στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε.
Η ανάλυση του Tyler Cowen μας καλεί να δούμε τη σύγχρονη εποχή μέσα από τον φακό της ιστορίας, προτείνοντας την Αγγλία του 17ου αιώνα ως έναν απρόσμενο, αλλά εύστοχο, καθρέφτη. Η ταυτόχρονη παρουσία ριζικής προόδου και ακραίας αταξίας που χαρακτήριζε εκείνη την περίοδο αντηχεί έντονα στις δικές μας εμπειρίες. Η κατανόηση αυτού του ιστορικού παραλληλισμού μπορεί να μας προσφέρει πολύτιμη γνώση για την αντιμετώπιση της πολυπλοκότητας και της αβεβαιότητας της δικής μας, παράξενης και απρόβλεπτης, εποχής.
Το κείμενο είναι βασισμένο στο άρθρο του Tyler Cowen στο thefp.com συγκρίνοντας τη σύγχρονη εποχή μας με την Αγγλία του 17ου αιώνα.
