Η σχέση μεταξύ των αμυντικών δαπανών και της οικονομικής μεγέθυνσης στην Ελλάδα είναι μάλλον ασαφής

12 Μαρτίου, 2025 12:57 μμ

Το 2024, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας κατανεμήθηκαν ως εξής: 55,9% για λειτουργικό κόστος (μισθοδοσία, συντάξεις κ.ά.), 36,1% για εξοπλιστικά προγράμματα και Έρευνα & Ανάπτυξη (Ε&Α), 7,7% για συντήρηση και λοιπές λειτουργικές δαπάνες, και 0,3% για την κατασκευή στρατιωτικών υποδομών

 
Για την Ελλάδα, η συσχέτιση μεταξύ αμυντικών δαπανών και οικονομικής μεγέθυνσης είναι ασαφής λόγω της διάρθρωσης της οικονομίας της

 
Οι οικονομικές επιπτώσεις της αύξησης των αμυντικών δαπανών διαφέρουν μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Χώρες με ισχυρή βιομηχανική βάση, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία, αναμένεται να έχουν μεγαλύτερες θετικές οικονομικές επιπτώσεις λόγω του υψηλότερου πολλαπλασιαστή δαπανών στον αμυντικό τομέα

 
Το Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Alpha Bank αναλύει τις τρέχουσες γεωπολιτικές εξελίξεις στην Ευρώπη και τις μακροοικονομικές επιπτώσεις των αυξανόμενων αμυντικών δαπανών, με ιδιαίτερη έμφαση στην Ελλάδα. Παρουσιάζει το νέο ευρωπαϊκό σχέδιο επανεξοπλισμού, τις προτάσεις για την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας και τις πιθανές επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη.

1. Ποιο είναι το νέο γεωπολιτικό πλαίσιο στην Ευρώπη που επηρεάζει τις αμυντικές δαπάνες;

Μία νέα γεωπολιτική πραγματικότητα διαμορφώνεται στην Ευρώπη μετά τις διαβουλεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία και τη βούληση των ΗΠΑ για αύξηση των αμυντικών δαπανών των ευρωπαϊκών μελών του ΝΑΤΟ. Επιπλέον, η πιθανή μειωμένη στρατιωτική στήριξη των ΗΠΑ προς την Ουκρανία ωθεί τις ευρωπαϊκές χώρες να αναλάβουν μεγαλύτερο μέρος της ευθύνης για την εξωτερική τους ασφάλεια και την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.

2. Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Ευρώπη στην προσπάθειά της να αυξήσει τις αμυντικές της δαπάνες;

Η κύρια πρόκληση είναι η αύξηση των στρατιωτικών δαπανών σε χώρες με ήδη υψηλά επίπεδα δημοσίου χρέους. Επιπλέον, η Ευρώπη υστερεί σε εξοπλισμούς και τεχνολογία σε σύγκριση με άλλες χώρες, γεγονός που απαιτεί σημαντικές επενδύσεις στην αμυντική βιομηχανία και την καινοτομία για την ανεξαρτητοποίησή της από τις ΗΠΑ.

3. Ποιο είναι το σχέδιο “ReArm Europe” και ποιοι είναι οι βασικοί του άξονες;

Το σχέδιο “ReArm Europe”, που παρουσίασε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen, είναι ένα φιλόδοξο σχέδιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης. Περιλαμβάνει την έκδοση κοινού χρέους ύψους Ευρώ 150 δισ., μεγαλύτερη συνεισφορά της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (EIB) μέσω χαμηλότοκων δανείων, και τη δημιουργία ενός μηχανισμού που θα επιτρέψει στα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν επιπλέον Ευρώ 650 δισ. από τους εθνικούς τους προϋπολογισμούς για την ενίσχυση των αμυντικών τους δαπανών σε διάστημα τεσσάρων ετών, μέσω της ενεργοποίησης της ρήτρας διαφυγής.

4. Πώς αξιολογούνται οι τρέχουσες αμυντικές δαπάνες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και ποιες είναι οι μελλοντικές προβλέψεις;

Το 2024, η ΕΕ εκτιμάται ότι δαπάνησε Ευρώ 326 δισ. για την άμυνα, που αντιστοιχεί στο 1,9% του ΑΕΠ, σημειώνοντας αύξηση κατά 30% από το 2021. Η ΕΕ έχει δεσμευτεί για επιπλέον δαπάνες Ευρώ 100 δισ. έως το 2027, που αντιπροσωπεύει περαιτέρω αύξηση κατά 30%. Ωστόσο, αυτές οι αυξήσεις δεν θεωρούνται επαρκείς για την πλήρη αμυντική θωράκιση της Ευρώπης έναντι πιθανών απειλών. Μελέτη του ινστιτούτου Bruegel υπολογίζει ότι η ΕΕ θα χρειαζόταν επιπλέον 300.000 στρατιώτες και αύξηση των ετήσιων αμυντικών δαπανών κατά τουλάχιστον Ευρώ 250 δισ. βραχυπρόθεσμα.

5. Ποια είναι η θέση της Ελλάδας σε σχέση με τις αμυντικές δαπάνες μεταξύ των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ;

Οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας, ως ποσοστό του ΑΕΠ, κυμαίνονται ιστορικά σε σχετικά υψηλό επίπεδο λόγω της γεωστρατηγικής της θέσης. Το 2024, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας διαμορφώθηκαν στο 3,08% του ΑΕΠ, από 2,22% το 2014, καταλαμβάνοντας την 5η υψηλότερη θέση μεταξύ των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ. Η Ελλάδα διαχρονικά επιτυγχάνει τον στόχο του ΝΑΤΟ για δαπάνη τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ στην άμυνα.

6. Πώς κατανέμονται οι αμυντικές δαπάνες στην Ελλάδα;

Το 2024, οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας κατανεμήθηκαν ως εξής: 55,9% για λειτουργικό κόστος (μισθοδοσία, συντάξεις κ.ά.), 36,1% για εξοπλιστικά προγράμματα και Έρευνα & Ανάπτυξη (Ε&Α), 7,7% για συντήρηση και λοιπές λειτουργικές δαπάνες, και 0,3% για την κατασκευή στρατιωτικών υποδομών.

7. Ποιες είναι οι πιθανές μακροοικονομικές επιπτώσεις από την αύξηση των αμυντικών δαπανών στην Ευρώπη και στην Ελλάδα;

Σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, η αύξηση των αμυντικών δαπανών στην Ευρώπη εκτιμάται ότι θα δώσει ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη. Επίσης, οι επενδύσεις στην καινοτομία και τις τεχνολογίες διπλής χρήσης αναμένεται να καλύψουν μέρος του κενού καινοτομίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, το ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 0,9% έως 1,5% εάν οι αμυντικές δαπάνες αυξηθούν από 2% σε 3,5% του ΑΕΠ. Για την Ελλάδα, η συσχέτιση μεταξύ αμυντικών δαπανών και οικονομικής μεγέθυνσης είναι ασαφής λόγω της διάρθρωσης της οικονομίας της. Ωστόσο, η ενσωμάτωση της ενίσχυσης του εγχώριου συστήματος καινοτομίας στον αμυντικό σχεδιασμό θα μπορούσε να δημιουργήσει μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από τις αμυντικές επενδύσεις.

8. Ποιες είναι οι γενικότερες οικονομικές εξελίξεις που καταγράφονται στις ΗΠΑ και την Ευρωζώνη;

Στις ΗΠΑ, παραμένει η νευρικότητα στις αγορές λόγω δηλώσεων για πιθανή ύφεση και αύξηση του πληθωρισμού. Η ανεργία αυξήθηκε οριακά τον Φεβρουάριο. Στην Ευρωζώνη, η ΕΚΤ προχώρησε σε νέα μείωση των επιτοκίων, ενώ οι προβλέψεις για την ανάπτυξη το 2025 και 2026 αναθεωρήθηκαν προς τα κάτω, εν μέσω αβεβαιότητας για την εμπορική και οικονομική πολιτική. Ο πληθωρισμός αναμένεται να διαμορφωθεί σε 2,3% το 2025 και 1,9% το 2026.

 
Πώς οι γεωπολιτικές εξελίξεις και οι οικονομικές τάσεις επηρεάζουν τις αμυντικές δαπάνες και την οικονομική ανάπτυξη στην Ελλάδα σε σύγκριση με την Ευρώπη;

Οι γεωπολιτικές εξελίξεις και οι οικονομικές τάσεις επηρεάζουν σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες και την οικονομική ανάπτυξη τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη.

Γεωπολιτικές Εξελίξεις:

• Μια νέα γεωπολιτική πραγματικότητα διαμορφώνεται στην Ευρώπη, ιδιαίτερα μετά τις διαβουλεύσεις για τον τερματισμό του πολέμου στην Ουκρανία και την πρόθεση των ΗΠΑ να πιέσουν για αύξηση των αμυντικών δαπανών των ευρωπαϊκών χωρών-μελών του ΝΑΤΟ. Αυτό ωθεί τα ευρωπαϊκά κράτη να αναδιαμορφώσουν μια κοινή αμυντική αρχιτεκτονική και να αναλάβουν μεγαλύτερο μέρος του κόστους της εξωτερικής τους ασφάλειας. Η Ευρώπη βρίσκεται σε ένα κρίσιμο σταυροδρόμι, καθώς καλείται να αυξήσει ταχέως τις στρατιωτικές της δαπάνες και να ενισχύσει την αμυντική της βιομηχανία για να ανεξαρτητοποιηθεί από τις ΗΠΑ.
• Στην Ελλάδα, η γεωστρατηγική της θέση την έχει οδηγήσει ιστορικά σε σχετικά υψηλές αμυντικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ. Κρίσιμες ιστορικές περίοδοι, όπως η τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974 και πιο πρόσφατα η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία το 2022, καθώς και οι εντάσεις με την Τουρκία, συνέβαλαν στην αύξηση των αμυντικών δαπανών της χώρας.

Οικονομικές Τάσεις:

• Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ανάγκη για αυξημένες αμυντικές δαπάνες αντιμετωπίζει δημοσιονομικά εμπόδια, ιδίως σε χώρες με υψηλό δημόσιο χρέος. Για την αντιμετώπιση αυτού, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσίασε το σχέδιο επανεξοπλισμού της Ευρώπης (ReArm Europe), το οποίο περιλαμβάνει έκδοση κοινού χρέους, μεγαλύτερη συνεισφορά της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και τη δυνατότητα για τα κράτη-μέλη να χρησιμοποιήσουν επιπλέον εθνικούς πόρους για την άμυνα μέσω της ενεργοποίησης της ρήτρας διαφυγής. Η έκθεση Draghi υπογραμμίζει επίσης την ανάγκη για αυξημένη χρηματοδότηση της ευρωπαϊκής άμυνας λόγω της υστέρησης στον τομέα των εξοπλισμών και της τεχνολογίας.
• Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας, η ΕΕ εκτιμάται ότι δαπάνησε €326 δισ. για την άμυνα το 2024 (1,9% του ΑΕΠ) και έχει δεσμευτεί για επιπλέον €100 δισ. έως το 2027. Παρά τη σημαντική αύξηση, αυτό δεν θεωρείται επαρκές. Μελέτη του ινστιτούτου Bruegel υποστηρίζει ότι η ΕΕ θα χρειαζόταν επιπλέον €250 δισ. ετησίως για επαρκή στρατιωτική ικανότητα, φτάνοντας το 3,4% του ΑΕΠ, παρόμοια με τις ΗΠΑ.
• Η Ελλάδα, σε σύγκριση με άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, έχει ένα από τα υψηλότερα ποσοστά αμυντικών δαπανών ως προς το ΑΕΠ, το οποίο το 2024 διαμορφώθηκε σε 3,08% από 2,22% το 2014, καταλαμβάνοντας την 5η θέση μεταξύ των κρατών-μελών. Η Ελλάδα διαχρονικά επιτυγχάνει τον στόχο του ΝΑΤΟ για δαπάνη τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ στην άμυνα. Το ευρωπαϊκό σχέδιο επανεξοπλισμού θα μπορούσε να βοηθήσει την Ελλάδα να αυξήσει περαιτέρω τις αμυντικές της δαπάνες και να καλύψει το επενδυτικό κενό των €20 δισ. που δημιουργήθηκε κατά την οικονομική κρίση.
• Η ανάλυση των κατηγοριών των αμυντικών δαπανών στην Ελλάδα δείχνει ότι το 55,9% αφορούσε λειτουργικό κόστος, το 36,1% δαπάνες εξοπλιστικών προγραμμάτων (συμπεριλαμβανομένης της Ε&Α), το 7,7% δαπάνες συντήρησης και το 0,3% κατασκευή στρατιωτικών υποδομών το 2024.

Επιπτώσεις στην Οικονομική Ανάπτυξη:

• Σε μακροοικονομικό επίπεδο, η αύξηση των αμυντικών δαπανών κατά 1,5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ ετησίως εκτιμάται ότι θα δώσει ώθηση στην ευρωπαϊκή οικονομία. Οι επενδύσεις στην καινοτομία και τις τεχνολογίες διπλής χρήσης αναμένεται να καλύψουν μέρος του κενού καινοτομίας. Το ινστιτούτο Kiel εκτιμά ότι το ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 0,9% έως 1,5% εάν οι αμυντικές δαπάνες αυξηθούν από 2% σε 3,5% του ΑΕΠ. Η Πρόεδρος της ΕΚΤ, κα Lagarde, έχει επίσης υποστηρίξει την άποψη ότι η αύξηση των αμυντικών δαπανών μπορεί να ενισχύσει το ΑΕΠ της Ευρωζώνης.
• Ωστόσο, οι οικονομικές επιπτώσεις της αύξησης των αμυντικών δαπανών διαφέρουν μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών. Χώρες με ισχυρή βιομηχανική βάση, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία, αναμένεται να έχουν μεγαλύτερες θετικές οικονομικές επιπτώσεις λόγω του υψηλότερου πολλαπλασιαστή δαπανών στον αμυντικό τομέα. Η Γερμανία, για παράδειγμα, σχεδιάζει σημαντικές επενδύσεις στην άμυνα με προσδοκία πολλαπλασιαστικών οφελών για την εγχώρια βιομηχανία. Επιπλέον, οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην παραγωγικότητα από τις αμυντικές δαπάνες, ιδίως μέσω επενδύσεων στην Ε&Α, μπορεί να είναι σημαντικές, με πιθανή διάχυση τεχνογνωσίας στον ιδιωτικό τομέα.
• Όσον αφορά την Ελλάδα, η συσχέτιση μεταξύ αμυντικών δαπανών και οικονομικής μεγέθυνσης είναι λιγότερο σαφής, δεδομένης της διάρθρωσης της οικονομίας της, η οποία βασίζεται κυρίως στις υπηρεσίες και τον τουρισμό. Η δυνατότητα της Ελλάδας να κατευθύνει επιπλέον πόρους στον τομέα της άμυνας και να ενισχύσει το εγχώριο σύστημα καινοτομίας στα πλαίσια του νέου εξοπλιστικού προγράμματος θα καθορίσει τον αντίκτυπο στην αναπτυξιακή της δυναμική. Η κυβέρνηση προτίθεται να εντάξει στον αμυντικό σχεδιασμό την ενίσχυση της εγχώριας καινοτομίας, ώστε να δημιουργηθεί μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από τις αμυντικές επενδύσεις.

Συνολικά, οι γεωπολιτικές πιέσεις για αυξημένες αμυντικές δαπάνες, σε συνδυασμό με τις οικονομικές τάσεις και τα σχέδια για την υποστήριξή τους σε ευρωπαϊκό επίπεδο, αναμένεται να οδηγήσουν σε αύξηση των αμυντικών δαπανών τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα. Ωστόσο, οι επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη ενδέχεται να διαφέρουν, με χώρες με ισχυρή βιομηχανική βάση να αναμένουν μεγαλύτερα οφέλη σε σύγκριση με την Ελλάδα, όπου η σύνδεση είναι λιγότερο άμεση και εξαρτάται από την ικανότητα της χώρας να αξιοποιήσει τις αμυντικές επενδύσεις για την ενίσχυση της καινοτομίας.

 
Πώς διαμορφώθηκαν οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας το 2024;

Οι αμυντικές δαπάνες της Ελλάδας το 2024 διαμορφώθηκαν στο 3,08% του ΑΕΠ. Αυτό αποτελεί αύξηση σε σύγκριση με το 2014, όταν ήταν 2,22% του ΑΕΠ. Το ποσοστό των αμυντικών δαπανών της Ελλάδας ως προς το ΑΕΠ ήταν από τα υψηλότερα μεταξύ των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ, καταλαμβάνοντας την 5η υψηλότερη θέση στο σύνολο των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ το 2024.

 
Ποια είναι η σχέση μεταξύ αμυντικών δαπανών και οικονομικής μεγέθυνσης στην Ελλάδα;

Η σχέση μεταξύ των αμυντικών δαπανών και της οικονομικής μεγέθυνσης στην Ελλάδα είναι μάλλον ασαφής, δεδομένης της διάρθρωσης της ελληνικής οικονομίας, η οποία δεν βασίζεται στη βαριά βιομηχανία, αλλά κυρίως στις υπηρεσίες και τον τουρισμό. Το πόσο σημαντικός θα είναι ο αντίκτυπος στην αναπτυξιακή δυναμική της ελληνικής οικονομίας στα επόμενα χρόνια θα εξαρτηθεί από το αν θα μπορέσει η χώρα να κατευθύνει επιπλέον πόρους προς τον τομέα της άμυνας.

Στα πλαίσια του νέου εξοπλιστικού προγράμματος της χώρας για την επόμενη δωδεκαετία, η Κυβέρνηση προτίθεται να εντάξει στον αμυντικό σχεδιασμό της την ενίσχυση του εγχώριου συστήματος καινοτομίας, ώστε να δημιουργηθεί μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία από τις αμυντικές επενδύσεις της Ελλάδας.

Συγκριτικά με άλλες χώρες-μέλη του ΝΑΤΟ, το ποσοστό των αμυντικών δαπανών ως προς το ΑΕΠ της Ελλάδας είναι από τα υψηλότερα, και το 2024 διαμορφώθηκε σε 3,08%, το οποίο είναι το 5ο υψηλότερο στο σύνολο των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ.

 
Πώς εκτιμάται η βραχυπρόθεσμη επίδραση αυξημένων ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών;

Στον βραχυχρόνιο ορίζοντα, η επιπρόσθετη αύξηση των αμυντικών δαπανών κατά 1,5% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ ετησίως (επιπλέον του 1,9% το 2024) εκτιμάται ότι θα δώσει ώθηση στην αναιμική ανάπτυξη της ευρωπαϊκής οικονομίας. Αυτό θα είναι πιο αποτελεσματικό εάν ο στόχος επιτευχθεί με συντονισμένο τρόπο και με τη συμπερίληψη όλων των ενδιαφερόμενων δημόσιων και ιδιωτικών φορέων.

Επιπλέον, σύμφωνα με εκτίμηση του ινστιτούτου Kiel, το ευρωπαϊκό ΑΕΠ θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 0,9% έως 1,5% εάν οι αμυντικές δαπάνες αυξηθούν από 2% σε 3,5% του ΑΕΠ. Την άποψη για την ενίσχυση του ΑΕΠ της Ευρωζώνης σε περίπτωση αύξησης των δαπανών για την άμυνα υποστήριξε και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας κα Lagarde.

Χώρες όπως η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία και η Ισπανία θα μπορούσαν να έχουν σημαντικές θετικές οικονομικές επιπτώσεις, καθώς ο πολλαπλασιαστής δαπανών του κλάδου άμυνας σε αυτές τις χώρες είναι υψηλότερος συγκριτικά με άλλες χώρες, όπως η Ελλάδα που δεν διαθέτει βαριά βιομηχανία. Ο πολλαπλασιαστής κρατικών δαπανών δείχνει την αύξηση του εισοδήματος που προκύπτει ως αποτέλεσμα της αύξησης των δημοσίων δαπανών κατά Ευρώ 1.