Λαϊκισμός – Η συμπεριφορά των πολιτικών ηγετών αποτελεί μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία

Άρθρο στο foreignaffairs.com εξετάζει κριτικά τον όρο “λαϊκισμός” και την άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων σε διάφορες χώρες, αποδεικνύοντας ότι οι εν λόγω τάσεις δεν αποτελούν όπως συχνά υποστηρίζεται, σοβαρούς κινδύνους για τη δημοκρατία. Αντίθετα, η άνοδος των λαϊκιστών έχει να κάνει με εξελίξεις στην ελίτ και στον τρόπο που η δημοσιογραφία καλύπτει τις πολιτικές εξελίξεις, παρά με μια αληθινή άνοδο του λαϊκιστικού συναισθήματος μεταξύ του πληθυσμού.

 
Πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές πίσω από την άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων

Η άνοδος λαϊκιστικών κομμάτων στις δυτικές δημοκρατίες δεν οφείλεται τόσο σε ριζικές κοινωνικές αλλαγές ή σε μαζική δυσαρέσκεια, όσο σε πολιτικές εξελίξεις, όπως:

• Υπερβολική προβολή από τα ΜΜΕ: Τα ΜΜΕ δίνουν δυσανάλογη προσοχή στις επιτυχίες των λαϊκιστών, δημιουργώντας την εντύπωση ότι αποτελούν βιώσιμη εναλλακτική, ενισχύοντας έτσι την υποστήριξη προς αυτά.
• Αλλαγές στις ελίτ: Η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων οφείλεται περισσότερο σε αλλαγές στις πολιτικές ελίτ, όπως η διάθεση περισσότερων πολιτικών επιλογών για τους ψηφοφόρους και η αποτελεσματικότερη κινητοποίηση υφιστάμενων δυσαρεσκειών.
• Σκάνδαλα και αποτυχίες mainstream κομμάτων: Η άνοδος των λαϊκιστών συχνά συνδέεται με σκάνδαλα και αποτυχίες των mainstream κομμάτων, όπως η αδυναμία αντιμετώπισης οικονομικών κρίσεων ή η διαφθορά.
• Εκμετάλλευση πολιτικών ευκαιριών: Λαϊκιστές ηγέτες, όπως ο Όρμπαν στην Ουγγαρία, εκμεταλλεύονται πολιτικές ευκαιρίες, όπως η δυσαρέσκεια με τα mainstream κόμματα, για να εδραιώσουν την εξουσία τους και να περιορίσουν δημοκρατικά δικαιώματα.
• Υποχωρήσεις mainstream πολιτικών: Πολιτικοί ηγέτες, φοβούμενοι την άνοδο των λαϊκιστών, συχνά υποχωρούν στις πιέσεις τους, ενισχύοντας έτσι την επιρροή τους.

Ενώ η μετανάστευση συχνά προβάλλεται ως σημαντικός παράγοντας, η σχέση μεταξύ της κλίμακας της μετανάστευσης και της λαϊκιστικής ψήφου είναι ασθενής. Η αντίθεση στη μετανάστευση συχνά τροφοδοτείται από πολιτικούς ηγέτες και όχι από μαζικά λαϊκά αιτήματα.

Αντίστοιχα, η οικονομική δυσαρέσκεια, αν και παίζει κάποιο ρόλο, δεν φαίνεται να είναι ο βασικός παράγοντας πίσω από την άνοδο των λαϊκιστών.

Η πραγματική απειλή για τη δημοκρατία

Ενώ η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων αποτελεί πρόκληση για τις δημοκρατίες, η πραγματική απειλή προέρχεται από τις πολιτικές ελίτ που παραβιάζουν δημοκρατικές νόρμες για να εδραιώσουν την εξουσία τους.

Παραδείγματα αποτελούν οι περιπτώσεις της Ουγγαρίας και της Πολωνίας, όπου πολιτικοί ηγέτες εκμεταλλεύτηκαν την λαϊκή δυσαρέσκεια για να περιορίσουν δημοκρατικά δικαιώματα και να εδραιώσουν την εξουσία τους.

 
Η δύναμη του λαϊκισμού: Μύθος και πραγματικότητα

Το κείμενο υποστηρίζει ότι η δύναμη του λαϊκιστικού κινήματος συχνά υπερβάλλεται. Αν και λαϊκιστικά κόμματα έχουν σημειώσει κάποιες εκλογικές επιτυχίες, η επίδρασή τους στην χάραξη πολιτικής και την δημοκρατική σταθερότητα είναι συχνά περιορισμένη. Η αντίληψη ενός ασταμάτητου “λαϊκιστικού κύματος” ενισχύεται από την υπερβολική προσοχή των μέσων ενημέρωσης στις επιτυχίες των λαϊκιστικών κομμάτων, αγνοώντας τις αποτυχίες τους.

Η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων δεν οφείλεται τόσο σε ριζικές αλλαγές στη κοινή γνώμη, όσο σε εξελίξεις στις πολιτικές ελίτ. Παράγοντες όπως η αύξηση των πολιτικών εναλλακτικών για τους ψηφοφόρους, η αποτελεσματικότερη κινητοποίηση προϋπαρχόντων δυσαρεστημένων πολιτών, και η τάση των mainstream πολιτικών ηγετών να υποχωρούν σε προκλήσεις, συχνά φανταστικές, συμβάλλουν στην άνοδο του λαϊκισμού.

Η άποψη ότι η οικονομική δυσαρέσκεια τροφοδοτεί τον λαϊκισμό αμφισβητείται. Παρά τις προσδοκίες, η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 δεν οδήγησε σε σημαντική άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων. Μελέτες δείχνουν ότι η υποστήριξη προς τα λαϊκιστικά κόμματα οφείλεται περισσότερο σε παραδοσιακές συντηρητικές ιδεολογίες και στην αντίθεση στην μετανάστευση.

Η πραγματική κινητήρια δύναμη πίσω από την υποστήριξη προς λαϊκιστικά κόμματα και υποψηφίους είναι οι πολιτισμικές ανησυχίες, ιδιαίτερα όσον αφορά την μετανάστευση. Αυτά τα κόμματα και οι υποψήφιοι απευθύνονται σε άτομα που ανησυχούν για τον ρυθμό των κοινωνικών και πολιτισμικών αλλαγών, ιδιαίτερα την μετανάστευση ατόμων με διαφορετική εθνική και πολιτισμική ταυτότητα.

Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της κλίμακας μετανάστευσης και της έκτασης του αντιμεταναστευτικού συναισθήματος είναι περιορισμένη. Οι αντιλήψεις για τους μετανάστες έχουν γίνει πιο ευνοϊκές σε ολόκληρη την Ευρώπη από τις αρχές του αιώνα, ακόμη και σε χώρες με σημαντικές εισροές μεταναστών.

Η πολιτική επιρροή των λαϊκιστικών κομμάτων υπερβάλλεται επίσης. Στα πλειοψηφικά συστήματα, οι λαϊκιστές χρειάζονται πολιτικούς συμμάχους για να διαμορφώσουν πολιτική, γεγονός που απαιτεί διαπραγματεύσεις και συμβιβασμούς. Στα πολυκομματικά συστήματα, η ανάγκη για συμμετοχή σε κυβερνητικούς συνασπισμούς με mainstream κόμματα ωθεί τα λαϊκιστικά κόμματα σε μετριοπάθεια.

Η συσχέτιση του λαϊκισμού με την δημοκρατική οπισθοδρόμηση είναι επίσης υπερβολική. Η διάβρωση των δημοκρατικών θεσμών σε χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία δεν οφείλεται τόσο στον λαϊκισμό, όσο στις ενέργειες πολιτικών ηγετών που εκμεταλλεύονται ευκαιρίες για να εδραιώσουν την εξουσία τους.

Η απάθεια των πολιτών απέναντι σε παραβιάσεις δημοκρατικών κανόνων δεν είναι νέο φαινόμενο και δεν αποτελεί προϊόν του “λαϊκιστικού κύματος”. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι πολίτες δίνουν προτεραιότητα στην προσωπική τους ασφάλεια και ευημερία έναντι της υπεράσπισης των δημοκρατικών διαδικασιών.

Ο πραγματικός κίνδυνος για την δημοκρατία προέρχεται από την αυξανόμενη πόλωση και την διάθεση των πολιτικών ελίτ, ιδιαίτερα των Ρεπουμπλικανών στις Ηνωμένες Πολιτείες, να παραβιάζουν δημοκρατικούς κανόνες προς όφελος κομματικών σκοπιμοτήτων.

Συνοψίζοντας, η δύναμη του λαϊκισμού δεν πρέπει να υπερεκτιμάται. Η επίδρασή του στην χάραξη πολιτικής και την δημοκρατική σταθερότητα είναι περιορισμένη, και η πραγματική απειλή για την δημοκρατία προέρχεται από τις πολιτικές ελίτ.

 
Η συμπεριφορά των πολιτικών ηγετών αποτελεί μεγαλύτερη απειλή

Σύμφωνα με το άρθρο, η συμπεριφορά των πολιτικών ηγετών αποτελεί μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία σε σχέση με την άνοδο του λαϊκισμού.

• Αν και τα λαϊκιστικά κόμματα έχουν σημειώσει εκλογικές επιτυχίες, η επιρροή τους στην χάραξη πολιτικής συχνά υπερβάλλεται. Οι λαϊκιστές χρειάζονται πολιτικούς συμμάχους για να διαμορφώσουν πολιτική, γεγονός που τους αναγκάζει να διαπραγματευτούν και συχνά να μετριάσουν τις θέσεις τους.
• Η αντίληψη ότι ο «λαϊκιστικός κυματισμός» απειλεί τη δημοκρατία στηρίζεται σε μια παρανόηση της φύσης της δημοκρατίας. Η άποψη ότι η ενίσχυση των λαϊκιστικών κομμάτων αντικατοπτρίζει μια στροφή της κοινής γνώμης κατά της μετανάστευσης, της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και των θεσμών είναι υπεραπλουστευμένη.
• Στην πραγματικότητα, οι πολιτικοί ηγέτες έχουν την ευχέρεια να διαχειριστούν, να κατευνάσουν, να αγνοήσουν ή να πυροδοτήσουν το λαϊκιστικό αίσθημα. Συχνά, χρησιμοποιούν λαϊκιστικά επιχειρήματα ως πρόσχημα για κακές πολιτικές ή υπονόμευση της δημοκρατίας.
• Η άνοδος του λαϊκισμού οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στους πολιτικούς ηγέτες. Παραδείγματος χάριν, η εχθρότητα απέναντι στους μετανάστες τροφοδοτείται συχνά από πολιτικούς που τους χρησιμοποιούν ως αποδιοπομπαίους τράγους.
• Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η Ουγγαρία και η Πολωνία. Ο Ορμπάν στην Ουγγαρία και το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη στην Πολωνία ήρθαν στην εξουσία χωρίς να στηριχθούν σε λαϊκιστικά επιχειρήματα και αξιοποίησαν την ευκαιρία για να υπονομεύσουν τους δημοκρατικούς θεσμούς.
• Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο κίνδυνος που θέτει ο Τραμπ στη δημοκρατία προέρχεται κυρίως από τους Ρεπουμπλικάνους πολιτικούς που τον στηρίζουν παρά από τους ψηφοφόρους του. Η προσπάθεια του Τραμπ να ανατρέψει το αποτέλεσμα των εκλογών του 2020 βρήκε στήριξη από Ρεπουμπλικάνους βουλευτές και γερουσιαστές.

Συμπερασματικά, η μεγαλύτερη απειλή για τη δημοκρατία δεν είναι η άνοδος του λαϊκισμού καθαυτή, αλλά η συμπεριφορά των πολιτικών ηγετών που εκμεταλλεύονται και τροφοδοτούν το λαϊκιστικό αίσθημα για ίδιον όφελος, υπονομεύοντας τη δημοκρατία.

 
Η επιρροή των μέσων ενημέρωσης στην άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων

Σύμφωνα με το άρθρο, η κάλυψη των μέσων ενημέρωσης παίζει σημαντικό ρόλο στην άνοδο των λαϊκιστικών κομμάτων, συμβάλλοντας στην δημιουργία μιας ψευδούς εικόνας για την ισχύ και την απήχηση του λαϊκισμού.

• Υπερβολική Προσοχή: Τα ΜΜΕ δείχνουν υπερβολικό ενδιαφέρον για τις επιτυχίες των λαϊκιστικών κομμάτων, ενώ αγνοούν τις αποτυχίες τους. Αυτό δημιουργεί μια λανθασμένη εντύπωση για μια συνεχή και ασταμάτητη άνοδο του λαϊκισμού.
• Δημιουργία αντιλήψεων: Η υπερβολική προβολή των λαϊκιστών από τα ΜΜΕ τους προσδίδει νομιμοποίηση και κύρος, ενώ παράλληλα δημιουργεί την εντύπωση ότι αποτελούν βιώσιμη εναλλακτική στο status quo.
• Ενίσχυση της υποστήριξης: Η υπερβολική προσοχή των ΜΜΕ μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της υποστήριξης προς λαϊκιστικά κόμματα. Μελέτες έχουν δείξει ότι η έντονη κάλυψη των επιτυχιών του βρετανικού κόμματος UKIP οδήγησε σε αύξηση της δημοτικότητάς του.
• Λάθος ερμηνείες: Τα ΜΜΕ συχνά ερμηνεύουν εσφαλμένα τις μεταβολές στην εκλογική υποστήριξη προς λαϊκιστικά κόμματα ως ένδειξη σημαντικών αλλαγών στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, η σχέση μεταξύ της εκλογικής δύναμης των λαϊκιστών και της πραγματικής λαϊκιστικής διάθεσης στο ευρύ κοινό είναι αδύναμη.

Συνοψίζοντας, η κάλυψη των ΜΜΕ συμβάλλει στην ενίσχυση της εικόνας ισχύος των λαϊκιστικών κομμάτων, υπερβάλλοντας τις επιτυχίες τους και αγνοώντας τις αποτυχίες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένη υποστήριξη προς λαϊκιστικά κόμματα και σε λανθασμένες εκτιμήσεις για την πραγματική απήχηση του λαϊκισμού στην κοινή γνώμη.

 
Πολιτικές στρατηγικές για την αντιμετώπιση του Λαϊκισμού

• Περιορισμός της επιρροής: Σε χώρες με πολυκομματικά συστήματα, οι mainstream πολιτικοί συχνά αποφεύγουν συνεργασίες με λαϊκιστικά κόμματα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει παραχώρηση της εξουσίας στους αντιπάλους τους. Για παράδειγμα, στη Σουηδία, τα mainstream κόμματα αρνήθηκαν για χρόνια να συνεργαστούν με τους Σουηδούς Δημοκράτες, παρά την ισχυρή εκλογική τους παρουσία.
• Συμβιβασμός και διαπραγμάτευση: Ορισμένες φορές, η διαχείριση του λαϊκισμού απαιτεί συμβιβασμούς. Οι λαϊκιστές, για να συμμετέχουν σε κυβερνήσεις συνασπισμού, συχνά μετριάζουν τις πολιτικές τους θέσεις.
• Υπερεκτίμηση της απειλής: Οι πολιτικοί συχνά υπερεκτιμούν την απειλή του λαϊκισμού και υποχωρούν απέναντι σε πιέσεις από ακραίες ομάδες. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε κακές πολιτικές αποφάσεις, όπως η υπόσχεση του Βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον για δημοψήφισμα για την έξοδο της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η προσπάθεια καταστολής του λαϊκισμού μπορεί να αποξενώσει τους υποστηρικτές του και να εντείνει την δυσαρέσκειά τους. Η αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του λαϊκισμού ίσως έγκειται στην αντιμετώπιση των αιτιών που τον τροφοδοτούν, όπως η οικονομική ανασφάλεια και οι πολιτισμικές ανησυχίες.