Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας ως Μηχανισμός Κοινωνικής Συμπερίληψης

7 Νοεμβρίου, 2024 9:51 πμ

Το νέο βιβλίο του ΚΑΝΕΠ / ΓΣΕΕ που κυκλοφόρησε, επιδιώκει να αναδείξει τον θεσμό των Σχολείων Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) στην Ελλάδα, να ενισχύσει τη σύγχρονη εικόνα τους, να ταυτοποιήσει και να αναδείξει τις ανάγκες τους και, το κυριότερο, να διαμορφώσει τους όρους ενός γόνιμου προβληματισμού στο πεδίο, με στόχο τόσο την ανατροφοδότηση του δημόσιου και του κοινωνικού διαλόγου όσο και τη χάραξη ενεργητικών πολιτικών ενίσχυσης και ανάτασης των καταστατικών αρχών του ίδιου του θεσμού. Το  βιβλίο παρουσιάζει μια ποσοτική ανάλυση στοιχείων για την περίοδο 2015/2016 έως 2020/2021, εστιάζοντας σε βασικούς δείκτες όπως υποδομές, ανθρώπινο δυναμικό, συμμετοχή γυναικών, αλλοδαπών, ηλικία των μαθητών, και ποσοστό διαρροής. Επιπλέον, εξετάζονται αξιολογήσεις των ΣΔΕ, οι σχέσεις τους με τον κόσμο της εργασίας και το εκπαιδευτικό σύστημα, και τέλος ο ρόλος τους ως κοινωνικός θεσμός συμπερίληψης.

Το βιβλίο επιμελήθηκαν οι Χρήστος Γούλας Γενικός Διευθυντή του ΙΝΕ & ΚΑΝΕΠ / ΓΣΕΕ) και ο Νίκος Φωτόπουλος Καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και Επιστημονικός Διευθυντής του ΚΑΝΕΠ/ΓΣΕΕ.

Συγγραφείς της έκδοσης: Δ. Βεργίδης, Α. Βεργίδου, Χ. Γούλας, Μ.Κουτούζης, Π. Λευθεριώτου, Π. Πανδής, Α. Παπαδοπούλου, Π.Φατούρου, Ν. Φωτόπουλος, Α. Χαλκιαδάκη

 
Βασικά χαρακτηριστικά και τάσεις των ΣΔΕ στην Ελλάδα

Η έρευνα που παρουσιάζεται στα κείμενα αναδεικνύει μια σειρά από βασικά χαρακτηριστικά και τάσεις που παρατηρούνται στα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) στην Ελλάδα.

• Ευελιξία και Προσαρμογή στις Ανάγκες: Τα ΣΔΕ διακρίνονται για την ευελιξία τους και την προσαρμογή στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις προσδοκίες των εκπαιδευομένων. Στόχος τους είναι να βοηθήσουν τους μαθητές να ανακτήσουν την αυτοπεποίθησή τους, χρησιμοποιώντας ποιοτικές και καινοτόμες εκπαιδευτικές μεθόδους.
• Ολιστική Προσέγγιση: Η προσέγγιση των ΣΔΕ δεν περιορίζεται μόνο στην εκπαίδευση και την κατάρτιση. Υιοθετούν ολιστική προσέγγιση, καλύπτοντας όλες τις ανάγκες των εκπαιδευομένων, όπως η υγεία, η οικογένεια, ο εργασιακός χώρος και ο κοινωνικός περίγυρος.
• Στελέχωση με Ωρομίσθιους: Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα ΣΔΕ είναι η στελέχωσή τους, κυρίως με ωρομίσθιους εκπαιδευτικούς. Αυτό δημιουργεί μια αστάθεια και έλλειψη δέσμευσης στο εκπαιδευτικό έργο.
• Ελλείψεις σε Υποδομές: Τα ΣΔΕ αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε βασικές υποδομές, όπως βιβλιοθήκες και γυμναστήρια, οι οποίες θα μπορούσαν να υποστηρίξουν τον ρόλο τους.
• Διαρροή: Ένα σημαντικό πρόβλημα που αντιμετωπίζουν τα ΣΔΕ είναι η διαρροή εκπαιδευομένων, λόγω παραγόντων όπως οι οικονομικές δυσκολίες, οι επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις, η έλλειψη χρόνου, οι αποστάσεις, κ.ά.
• Κουλτούρα Εκπαίδευσης Ενηλίκων: Η μεθοδολογία της εκπαίδευσης ενηλίκων, η οποία αποτελεί βασικό στοιχείο των ΣΔΕ, φαίνεται να αποδυναμώνεται ή να υποτιμάται σε ορισμένα σχολεία.
• Σύνδεση με την Αγορά Εργασίας: Οι πρακτικές σύνδεσης των ΣΔΕ με την αγορά εργασίας εμφανίζονται ισχνές και αδύναμες.
• Πολιτιστικές και Κοινωνικές Δραστηριότητες: Παρά τα προβλήματα, ορισμένα ΣΔΕ αναπτύσσουν σημαντικές πολιτιστικές και κοινωνικές δραστηριότητες, εφαρμόζοντας καινοτόμα σχέδια δράσης και καλές πρακτικές.

Τάσεις:

• Επέκταση του Θεσμού: Υπάρχει αίτημα για επέκταση του θεσμού με την ίδρυση Λυκείων Δεύτερης Ευκαιρίας, ώστε να δοθεί η δυνατότητα σε περισσότερους ανθρώπους να ολοκληρώσουν τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.
• Ενίσχυση της Συμπερίληψης: Τα ΣΔΕ καλούνται να ενισχύσουν τον ρόλο τους ως φορείς κοινωνικής ένταξης και συμπερίληψης, προσφέροντας ευκαιρίες μάθησης και ένταξης σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες.

Προβληματισμοί:

• Θεσμικό Πλαίσιο: Το θεσμικό πλαίσιο των ΣΔΕ χρήζει εκσυγχρονισμού, προκειμένου να συμβάλλει στην περαιτέρω εξάπλωση και ενίσχυσή τους.
• Χρηματοδότηση: Η υποχρηματοδότηση των ΣΔΕ δυσχεραίνει την εύρυθμη λειτουργία τους.
• Διακυβέρνηση: Η “δυαρχία” ανάμεσα στο ΙΝΕΔΙΒΙΜ και στη ΓΓΕΕΚΔΒΜ δημιουργεί προβλήματα στην ανάπτυξη και την ομαλή λειτουργία του θεσμού.

Συνοψίζοντας, τα ΣΔΕ στην Ελλάδα αποτελούν ένα σημαντικό θεσμό που παρέχει δεύτερη ευκαιρία σε ανθρώπους που δεν ολοκλήρωσαν την υποχρεωτική εκπαίδευση. Ωστόσο, ο θεσμός αντιμετωπίζει μια σειρά από προβλήματα, όπως η στελέχωση με ωρομίσθιους, η έλλειψη υποδομών, η διαρροή, και η υποχρηματοδότηση. Για την περαιτέρω ενίσχυση και ανάπτυξη του θεσμού, κρίνεται απαραίτητος ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου, η αύξηση της χρηματοδότησης και η επίλυση του ζητήματος της διακυβέρνησης. Επιπλέον, η ενίσχυση της μεθοδολογίας της εκπαίδευσης ενηλίκων και η δημιουργία ισχυρότερων δεσμών με την αγορά εργασίας θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην αποτελεσματικότερη λειτουργία των ΣΔΕ.

 
Παράγοντες εγγραφής και εγκατάλειψης φοίτησης στα ΣΔΕ

Οι παράγοντες που επηρεάζουν την απόφαση των εκπαιδευομένων να εγγραφούν σε ένα ΣΔΕ, αλλά και να εγκαταλείψουν τη φοίτηση, είναι πολλοί και αλληλένδετοι. Η ανάλυση των κειμένων μας επιτρέπει να τους κατηγοριοποιήσουμε ως εξής:

Παράγοντες Εγγραφής:

• Επιθυμία για ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης: Τα ΣΔΕ προσφέρουν μια δεύτερη ευκαιρία σε άτομα που δεν ολοκλήρωσαν το Γυμνάσιο, να αποκτήσουν τίτλο σπουδών και να βελτιώσουν τις προοπτικές τους στην αγορά εργασίας. Η απόκτηση απολυτηρίου Γυμνασίου αποτελεί ισχυρό κίνητρο για τους ενήλικες, καθώς τους ανοίγει νέους ορίζοντες.
• Κοινωνική ένταξη και συμπερίληψη: Τα ΣΔΕ, πέρα από την παροχή τυπικής εκπαίδευσης, λειτουργούν ως χώροι κοινωνικοποίησης και ένταξης. Ιδιαίτερα για ευάλωτες ομάδες, όπως μετανάστες και πρόσφυγες, τα ΣΔΕ προσφέρουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον για την εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας και την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία.
• Προσωπική ανάπτυξη: Η φοίτηση σε ένα ΣΔΕ συμβάλλει στην ενίσχυση της αυτοπεποίθησης, της αυτοεκτίμησης και της ενεργούς συμμετοχής των εκπαιδευομένων.

Παράγοντες Εγκατάλειψης Φοίτησης:

• Οικονομικές δυσκολίες: Πολλοί ενήλικες που φοιτούν σε ΣΔΕ αντιμετωπίζουν οικονομικά προβλήματα, γεγονός που μπορεί να τους αναγκάσει να διακόψουν τη φοίτησή τους.
• Επαγγελματικές και οικογενειακές υποχρεώσεις: Ο συνδυασμός εργασίας, οικογένειας και φοίτησης αποτελεί συχνά ένα δυσεπίλυτο πρόβλημα για τους ενήλικες.
• Έλλειψη χρόνου: Οι αυξημένες απαιτήσεις της σύγχρονης ζωής δυσκολεύουν τους ενήλικες να αφιερώσουν χρόνο στη φοίτησή τους.
• Αποστάσεις: Η γεωγραφική θέση των ΣΔΕ, σε συνδυασμό με τις δυσκολίες στις μετακινήσεις, αποτελεί εμπόδιο για την ομαλή φοίτηση.
• Ακαδημαϊκές δυσκολίες: Η προηγούμενη αρνητική εμπειρία με το εκπαιδευτικό σύστημα, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και οι μαθησιακές δυσκολίες μπορούν να οδηγήσουν σε εγκατάλειψη της φοίτησης.
• Δυσλειτουργίες του θεσμού: Η υποχρηματοδότηση, η έλλειψη μόνιμου εκπαιδευτικού προσωπικού και οι γραφειοκρατικές διαδικασίες δυσχεραίνουν την εύρυθμη λειτουργία των ΣΔΕ, αποθαρρύνοντας τους εκπαιδευόμενους.

Τρόπος Επίδρασης των Παραγόντων:

• Κίνητρα vs Εμπόδια: Οι παράγοντες που ωθούν τους ενήλικες να εγγραφούν σε ΣΔΕ λειτουργούν ως κίνητρα, ενώ οι παράγοντες που οδηγούν σε εγκατάλειψη της φοίτησης λειτουργούν ως εμπόδια.
• Αλληλεπίδραση Παραγόντων: Οι παράγοντες αυτοί αλληλεπιδρούν και επηρεάζουν με σύνθετο τρόπο την τελική απόφαση των ενηλίκων. Για παράδειγμα, ένας ενήλικας με έντονη επιθυμία για μόρφωση μπορεί να ξεπεράσει οικονομικές δυσκολίες ή επαγγελματικές υποχρεώσεις, ενώ ένας ενήλικας με χαμηλή αυτοπεποίθηση μπορεί να αποθαρρυνθεί εύκολα από γραφειοκρατικά προβλήματα ή ακαδημαϊκές δυσκολίες.

Συμπερασματικά, η κατανόηση των παραγόντων που επηρεάζουν την εγγραφή και την εγκατάλειψη της φοίτησης στα ΣΔΕ είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση μιας αποτελεσματικής εκπαιδευτικής πολιτικής. Η ενίσχυση των κίνητρων, η εξάλειψη των εμποδίων και η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος μπορούν να συμβάλλουν στην επιτυχία του θεσμού και στην προσφορά δεύτερης ευκαιρίας σε όλους τους ενήλικες.

 
Τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας (ΣΔΕ) ως Μηχανισμός Κοινωνικής Συμπερίληψης

Τα ΣΔΕ στην Ελλάδα έχουν ως κύριο στόχο την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, παρέχοντας δεύτερη ευκαιρία σε ενήλικες που δεν έχουν ολοκληρώσει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

• Ο θεσμικός τους ρόλος, όπως ορίζεται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο, βασίζεται στην ιδέα της παροχής ισότητας ευκαιριών στη μάθηση, με έμφαση στις ανάγκες των εκπαιδευομένων.
• Η εκπαιδευτική τους φιλοσοφία, βασισμένη στις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων, εστιάζει στην ολιστική προσέγγιση των αναγκών των μαθητών, στην ευελιξία των εκπαιδευτικών μέσων και στην αξιοποίηση εξειδικευμένου εκπαιδευτικού δυναμικού.

Συγκεκριμένα, τα ΣΔΕ συμβάλλουν στην κοινωνική συμπερίληψη και στην αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού μέσω των ακόλουθων:

• Πρόσβαση στην εκπαίδευση: Παρέχουν σε ενήλικες, ανεξαρτήτως ηλικίας, φύλου ή κοινωνικής προέλευσης, την ευκαιρία να αποκτήσουν βασικά προσόντα και να ολοκληρώσουν την υποχρεωτική εκπαίδευση.
• Ενδυνάμωση και αυτοπεποίθηση: Η φοίτηση στα ΣΔΕ ενισχύει την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμηση των εκπαιδευομένων, βοηθώντας τους να ξεπεράσουν το “τραύμα” της πρόωρης εγκατάλειψης του σχολείου.
• Κοινωνική και επαγγελματική ένταξη: Η απόκτηση του απολυτηρίου γυμνασίου διευκολύνει την ένταξη στην αγορά εργασίας και ενισχύει τις προοπτικές κοινωνικής κινητικότητας.
• Ευέλικτη και προσαρμοσμένη μάθηση: Το πρόγραμμα σπουδών και οι μέθοδοι διδασκαλίας στα ΣΔΕ είναι ευέλικτα και προσαρμοσμένα στις ανάγκες των ενηλίκων εκπαιδευομένων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες και την εμπειρία τους.
• Συνεργασία με φορείς και οργανισμούς: Τα ΣΔΕ συνεργάζονται με φορείς και οργανισμούς σε τοπικό και εθνικό επίπεδο, με στόχο την ολιστική υποστήριξη των εκπαιδευομένων και την προώθηση της κοινωνικής ένταξης.

Ωστόσο, παρά την σημαντική συμβολή των ΣΔΕ, η αποτελεσματικότητά τους στην αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως:

• Χρηματοδότηση και υλικοτεχνική υποδομή: Η έλλειψη επαρκούς χρηματοδότησης και η ανεπάρκεια σε υποδομές και εξοπλισμό δυσχεραίνει τη λειτουργία των ΣΔΕ.
• Εκπαιδευτικό προσωπικό: Η έλλειψη μόνιμων εκπαιδευτικών και η εξάρτηση από ωρομίσθιους δημιουργεί αστάθεια και δυσκολίες στην υλοποίηση του προγράμματος σπουδών.
• Επιμόρφωση και στήριξη εκπαιδευτικών: Η έλλειψη συστηματικής επιμόρφωσης και παιδαγωγικής στήριξης των εκπαιδευτικών δυσχεραίνει την εφαρμογή των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων και την αποτελεσματική διδασκαλία.
• Διακυβέρνηση: Η “δυαρχία” μεταξύ ΙΝΕΔΙΒΙΜ και ΓΓΕΕΚΔΒΜ δημιουργεί γραφειοκρατικά προβλήματα και δυσκολίες στον συντονισμό του θεσμού.

Για την περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου των ΣΔΕ στην κοινωνική συμπερίληψη απαιτούνται μεταρρυθμιστικές παρεμβάσεις σε θεσμικό και λειτουργικό επίπεδο, με έμφαση στην εξασφάλιση επαρκών πόρων, την στήριξη του εκπαιδευτικού προσωπικού και την εφαρμογή των αρχών της εκπαίδευσης ενηλίκων.

 
Βασικές αρχές ΣΔΕ και διαφοροποίηση από την τυπική εκπαίδευση

Οι βασικές αρχές των ΣΔΕ, όπως ορίζονται από το ευρωπαϊκό πλαίσιο και την εκπαιδευτική τους φιλοσοφία, αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση των ιδιαίτερων αναγκών των ενηλίκων εκπαιδευόμενων, διαφοροποιώντας τα ΣΔΕ από το πλαίσιο της τυπικής εκπαίδευσης.

Βασικές Αρχές:

• Ολιστική προσέγγιση των αναγκών των εκπαιδευομένων: Τα ΣΔΕ λαμβάνουν υπόψη όχι μόνο τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών, αλλά και τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν σε άλλους τομείς, όπως η υγεία, η οικογένεια, η εργασία και ο κοινωνικός περίγυρος.
• Ευελιξία εκπαιδευτικών μέσων: Τα ΣΔΕ χρησιμοποιούν ευέλικτα εκπαιδευτικά μέσα και μεθόδους διδασκαλίας που ανταποκρίνονται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και τις υπάρχουσες δεξιότητες των ενηλίκων.
• Εξειδικευμένο εκπαιδευτικό δυναμικό: Τα ΣΔΕ χρειάζονται έμπειρους εκπαιδευτικούς με υψηλά προσόντα και δεξιότητες, ικανούς να ανταποκριθούν στην πολυπλοκότητα των καθηκόντων που τους ανατίθενται.

Διαφοροποίηση από την τυπική εκπαίδευση:

• Εστίαση στην εκπαίδευση ενηλίκων: Τα ΣΔΕ εφαρμόζουν τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων, με έμφαση στη βιωματική μάθηση, την ενεργή συμμετοχή και την αξιοποίηση της εμπειρίας των εκπαιδευόμενων.
• Ευέλικτο και προσαρμοσμένο πρόγραμμα σπουδών: Σε αντίθεση με την τυπική εκπαίδευση, το πρόγραμμα σπουδών των ΣΔΕ είναι ευέλικτο και προσαρμόζεται στις ανάγκες των εκπαιδευόμενων, λαμβάνοντας υπόψη την προϋπάρχουσα γνώση και εμπειρία τους.
• Δημοκρατική και συμπεριληπτική κουλτούρα: Τα ΣΔΕ καλλιεργούν ένα δημοκρατικό και συμπεριληπτικό μαθησιακό περιβάλλον, όπου οι εκπαιδευόμενοι νιώθουν ασφαλείς και υποστηριζόμενοι.
• Στενή συνεργασία με την κοινότητα: Τα ΣΔΕ δίνουν έμφαση στη συνεργασία με την τοπική κοινωνία, τις επιχειρήσεις και τους κοινωνικούς φορείς, με στόχο την ολιστική στήριξη των εκπαιδευομένων.

Συνοψίζοντας, τα ΣΔΕ διαφοροποιούνται από την τυπική εκπαίδευση εφαρμόζοντας μια εκπαιδευτική προσέγγιση επικεντρωμένη  στον ενήλικα, προσαρμοσμένη στις ιδιαίτερες ανάγκες του και στοχεύοντας στην κοινωνική του ένταξη.