Τι είναι η “οικονομία του εθισμού” και πώς διαφέρει από την “οικονομία της προσοχής”;

1 Φεβρουαρίου, 2025 10:25 πμ

Αντίθετα με την άποψη ότι ζούμε σε μια “οικονομία προσοχής”, στην πραγματικότητα η προσοχή είναι απλώς μια μέτρηση του εθισμού

 
Ουσιαστικά, η πιο πολύτιμη πηγή στον κόσμο δεν είναι τα δεδομένα ή το πετρέλαιο, αλλά η “dopa”, δηλαδή η ντοπαμίνη

 
Άρθρο στο profgalloway.com εξετάζει την «οικονομία του εθισμού», επιχειρώντας να δείξει πώς οι μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο, από τις εταιρείες τροφίμων και φαρμάκων μέχρι τις τεχνολογικές πλατφόρμες, κερδοσκοπούν εκμεταλλευόμενες την ανθρώπινη τάση για εθισμό. Αναλύει διάφορες μορφές εθισμού, όπως σε τρόφιμα, κοινωνικά μέσα, και τεχνολογία, και τον αντίκτυπό τους στην υγεία και την κοινωνία. Επιπλέον, προειδοποιεί για τον κίνδυνο πολιτικής εκμετάλλευσης αυτών των τάσεων, συνδέοντας τον εθισμό με φαινόμενα μίσους και φασισμού. Τέλος, υπογραμμίζει την ανάγκη για αντίσταση και κριτική σκέψη απέναντι στις πρακτικές αυτές.

 
1. Τι είναι η “οικονομία του εθισμού” και πώς διαφέρει από την “οικονομία της προσοχής”;

Η “οικονομία του εθισμού” αναφέρεται σε ένα ευρύτερο οικονομικό μοντέλο, όπου οι εταιρείες και οι βιομηχανίες επιδιώκουν να δημιουργήσουν και να εκμεταλλευτούν την εξάρτηση των καταναλωτών από διάφορα προϊόντα ή υπηρεσίες. Αυτό περιλαμβάνει όχι μόνο την τεχνολογία και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αλλά και τρόφιμα, ποτά (αλκοόλ), φάρμακα, τυχερά παιχνίδια, και άλλα. Η “οικονομία της προσοχής”, από την άλλη πλευρά, επικεντρώνεται απλώς στην προσέλκυση και τη διατήρηση της προσοχής των χρηστών, κάτι που αποτελεί απλώς ένα μέσο για την επίτευξη των στόχων της οικονομίας του εθισμού. Εν ολίγοις, η προσοχή είναι ένα μέτρο, ο εθισμός είναι το αποτέλεσμα.

2. Ποιος είναι ο “δυναμικός παράγοντας” (dopa) στην οικονομία του εθισμού;

Ο “δυναμικός παράγοντας” (dopa) είναι η ουσία που διεγείρει το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου και δημιουργεί την αίσθηση της ευχαρίστησης. Στο πλαίσιο της οικονομίας του εθισμού, αυτό το “dopa” μπορεί να είναι οποιαδήποτε ουσία ή εμπειρία που προκαλεί εθιστική συμπεριφορά, όπως η ζάχαρη, η νικοτίνη, το αλκοόλ, τα φάρμακα, τα κοινωνικά μέσα, τα βιντεοπαιχνίδια, και τα διαδικτυακά τυχερά παιχνίδια. Εταιρείες σχεδιάζουν προϊόντα και υπηρεσίες που ενισχύουν αυτή την απόκριση του “dopa” για να αυξήσουν τις πωλήσεις και την αφοσίωση των πελατών, spesso εις βάρος της υγείας και της ευημερίας τους.

3. Ποιοι κλάδοι είναι οι βασικοί “παίχτες” στην οικονομία του εθισμού;

Πολλοί κλάδοι έχουν διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην οικονομία του εθισμού στην ιστορία και σήμερα. Μερικά από τα πιο σημαντικά παραδείγματα είναι:

• Καπνός: Οι εταιρείες καπνού έχουν δημιουργήσει τεράστια κέρδη από την εξάρτηση στη νικοτίνη.
• Βιομηχανία Τροφίμων: Εταιρείες επεξεργασμένων τροφίμων σχεδιάζουν τα προϊόντα τους ώστε να επιτυγχάνουν το “σημείο ευδαιμονίας”, δημιουργώντας εθιστική επιθυμία για περισσότερη κατανάλωση.
• Φαρμακευτική Βιομηχανία: Η φαρμακευτική βιομηχανία παράγει φάρμακα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων υγείας που προκαλούνται από άλλες εθιστικές ουσίες και προϊόντα.
• Τεχνολογικές Εταιρείες: Οι εταιρείες τεχνολογίας έχουν δημιουργήσει πλατφόρμες κοινωνικών μέσων, εφαρμογές και συσκευές που προκαλούν εθισμό μέσω ειδοποιήσεων, άπειρης κύλισης, και αλγορίθμων.
• Τυχερά Παιχνίδια: Οι πλατφόρμες διαδικτυακών τυχερών παιχνιδιών και αθλητικών στοιχημάτων δημιουργούν εθιστικές εμπειρίες για τους χρήστες τους.

4. Πώς σχεδιάζονται τα επεξεργασμένα τρόφιμα για να προκαλούν εθισμό;

Οι εταιρείες επεξεργασμένων τροφίμων σχεδιάζουν τα προϊόντα τους ώστε να μεγιστοποιούν την ελκυστικότητά τους και να διεγείρουν το κέντρο ανταμοιβής του εγκεφάλου. Αυτό επιτυγχάνεται με:

• Σημείο Ευδαιμονίας: Την τέλεια αναλογία αλατιού, ζάχαρης, και λιπαρών που κάνει το προϊόν νόστιμο αλλά δεν προκαλεί αίσθηση κορεσμού, οδηγώντας σε υπερκατανάλωση.
• Υπερ-επεξεργασία: Τροφές που έχουν υποστεί εκτεταμένη επεξεργασία και έχουν αφαιρεθεί φυτικές ίνες και θρεπτικά συστατικά, προκαλώντας γρήγορη απελευθέρωση ζάχαρης στο αίμα και δημιουργώντας αίσθημα πείνας λίγο μετά την κατανάλωση.

5. Πώς επηρεάζει η τεχνολογία την εξάρτηση;

Η τεχνολογία, ειδικά τα έξυπνα κινητά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν γίνει σημαντικοί παράγοντες στην οικονομία του εθισμού. Οι εφαρμογές και οι πλατφόρμες χρησιμοποιούν:

• Ειδοποιήσεις: Οι συχνές ειδοποιήσεις δημιουργούν μια συνεχή ανάγκη ελέγχου του τηλεφώνου, προκαλώντας εθιστική συμπεριφορά.
• Αλγόριθμοι: Οι αλγόριθμοι προσαρμόζουν το περιεχόμενο στις προτιμήσεις του χρήστη, ενισχύοντας την παραμονή του στην πλατφόρμα και την εξάρτησή του.
• Άπειρη Κύλιση: Η δυνατότητα άπειρης κύλισης δημιουργεί μια ψευδαίσθηση μη-τελικής εμπειρίας, κρατώντας τον χρήστη “κολλημένο” στην οθόνη.
• Κοινωνική Επικύρωση: Η ανάγκη για likes, σχόλια, και αλληλεπίδραση δημιουργεί μια εθιστική εξάρτηση από την επιβεβαίωση των άλλων.

6. Τι είναι τα φάρμακα GLP-1 και πώς επηρεάζουν την οικονομία;

Τα φάρμακα GLP-1 είναι μια νέα κατηγορία φαρμάκων που βοηθούν στην απώλεια βάρους, μειώνοντας την πείνα και αυξάνοντας το αίσθημα πληρότητας. Η χρήση τους επηρεάζει την οικονομία, καθώς οδηγεί:

• Μειωμένη Κατανάλωση Τροφίμων: Οι χρήστες GLP-1 καταναλώνουν λιγότερο φαγητό και ποτά, επηρεάζοντας κλάδους όπως η βιομηχανία τροφίμων και τα εστιατόρια.
• Αυξημένες Δαπάνες στην Υγεία: Τα φάρμακα GLP-1 είναι ακριβά, οδηγώντας σε αυξημένες δαπάνες στον τομέα της υγείας.
• Αλλαγές στην Αγορά: Η ευρεία χρήση των GLP-1 ενδέχεται να μετασχηματίσει την οικονομία, επηρεάζοντας πολλούς κλάδους.

7. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι της οικονομίας του εθισμού για την κοινωνία;

Η οικονομία του εθισμού δημιουργεί πολλούς κινδύνους για την κοινωνία:

• Κρίση Ψυχικής Υγείας: Τα κοινωνικά μέσα και η τεχνολογία έχουν επιδεινώσει τις ψυχικές διαταραχές, ιδιαίτερα στους νέους.
• Επιβάρυνση της Δημόσιας Υγείας: Η υπερκατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων οδηγεί σε παχυσαρκία, διαβήτη και άλλες ασθένειες, αυξάνοντας το κόστος υγειονομικής περίθαλψης.
• Απώλεια Παραγωγικότητας: Ο εθισμός στην τεχνολογία και τα κοινωνικά μέσα αποσπά την προσοχή και μειώνει την παραγωγικότητα.
• Κοινωνικές Ανισότητες: Οι εταιρείες εκμεταλλεύονται την ευαλωτότητα των ατόμων, ενισχύοντας τις ανισότητες.
• Πολιτική Ασυνέπεια: Εθισμός στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την παραπληροφόρηση.

8. Υπάρχουν τρόποι να αντιμετωπίσουμε την οικονομία του εθισμού;

Ναι, υπάρχουν τρόποι για να αντιμετωπίσουμε την οικονομία του εθισμού, τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο:

• Αυτογνωσία: Η αναγνώριση των εθιστικών συνηθειών και των παραγόντων που τις προκαλούν είναι το πρώτο βήμα.
• Αυτοέλεγχος: Η θέσπιση ορίων στην χρήση τεχνολογίας, στην κατανάλωση επεξεργασμένων τροφίμων, και σε άλλες εθιστικές δραστηριότητες.
• Εναλλακτικές δραστηριότητες: Η ενασχόληση με δραστηριότητες που ενισχύουν την ευημερία, όπως η άσκηση, η ανάγνωση, η κοινωνικοποίηση πρόσωπο με πρόσωπο, και οι τέχνες.
• Κριτική Σκέψη: Ανάπτυξη της ικανότητας κριτικής σκέψης για να μην πέφτουμε θύμα μάρκετινγκ και προπαγάνδας.
• Νομοθετικές Ρυθμίσεις: Η εφαρμογή νόμων και κανονισμών που περιορίζουν τις επιπτώσεις της οικονομίας του εθισμού, όπως η διαφήμιση, και η σήμανση των τροφίμων.
• Κοινωνική Ευαισθητοποίηση: Ενημέρωση της κοινωνίας για τους κινδύνους του εθισμού και ενθάρρυνση της υπεύθυνης συμπεριφοράς.

 

 
Πώς διαμορφώνει η οικονομία εθισμού την κατανόησή μας για τον καπιταλισμό;

Η οικονομία εθισμού διαμορφώνει την κατανόησή μας για τον καπιταλισμό υποδεικνύοντας ότι η επιθυμία για κατανάλωση και η δημιουργία εθιστικών προϊόντων αποτελούν βασικούς μοχλούς της οικονομικής ανάπτυξης. Αντίθετα με την άποψη ότι ζούμε σε μια “οικονομία προσοχής”, στην πραγματικότητα η προσοχή είναι απλώς μια μέτρηση του εθισμού. Η οικονομία του εθισμού είναι ευρύτερη, περιλαμβάνοντας μέσα μαζικής ενημέρωσης, τεχνολογία, αλκοόλ, καπνό, τυχερά παιχνίδια, φάρμακα και υγειονομική περίθαλψη.

Ουσιαστικά, η πιο πολύτιμη πηγή στον κόσμο δεν είναι τα δεδομένα ή το πετρέλαιο, αλλά η “dopa”, δηλαδή η ντοπαμίνη, η οποία τροφοδοτεί την οικονομία εθισμού και τις πιο πολύτιμες εταιρείες. Ο εθισμός ήταν πάντα μέρος του καπιταλισμού, καθώς η λαχτάρα δημιουργεί ζήτηση και στηρίζει παράλογα κέρδη. Ιστορικά, οι πιο πολύτιμες εταιρείες μετατρέπουν την dopa σε κατανάλωση.

• Παραδείγματα:
  • Η British East India Company παρήγαγε και διένειμε όπιο, στο οποίο εθίστηκε η Κίνα.
  • Η βιομηχανία καπνού αποσπά από τους πελάτες 86.000 έως 195.000 δολάρια μέσω του εθιστικού συστατικού, της νικοτίνης, ενώ οι πελάτες ξοδεύουν 1 έως 2 εκατομμύρια δολάρια σε έξοδα, χαμένες ευκαιρίες και έξοδα υγειονομικής περίθαλψης.
  • Εταιρείες τροφίμων κατασκευάζουν επεξεργασμένα τρόφιμα για να πετύχουν το “σημείο ευδαιμονίας”, μια συγκεκριμένη συνταγή που κάνει τα προϊόντα νόστιμα αλλά όχι χορταστικά, με αποτέλεσμα την υπερκατανάλωση.
  • Εταιρείες τροφίμων αγοράζουν εταιρείες δίαιτας, δημιουργώντας έναν κύκλο εξάρτησης και θεραπείας.
  • Περίπου το 20% των Αμερικανών ενηλίκων είναι εθισμένοι στο φαγητό και η κατανάλωση επεξεργασμένων τροφών αυξάνει το ποσοστό θνησιμότητας κατά 25%.

Η τεχνολογία, ιδιαίτερα τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν επίσης γίνει πηγές εθισμού. Οι ειδοποιήσεις κινητών και οι αλγόριθμοι των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν σχεδιαστεί για να μεγιστοποιούν την ενασχόληση και τον εθισμό των χρηστών.

• Το TikTok, για παράδειγμα, χρησιμοποιεί έναν αλγόριθμο που προσαρμόζεται γρήγορα στις αντιδράσεις των χρηστών, μετατρέποντας τους χρήστες σε “ζόμπι”.
• Τα smartphones έχουν γίνει εξαιρετικά εθιστικά, με τους ενήλικες να λαμβάνουν κατά μέσο όρο 46 ειδοποιήσεις την ημέρα και τους εφήβους 237.
• Η χρήση των τηλεφώνων είναι τόσο εθιστική, που σήμερα ξοδεύουμε 70% λιγότερο χρόνο με τους φίλους μας σε σύγκριση με μια δεκαετία πριν.

Εν ολίγοις, η οικονομία του εθισμού υπογραμμίζει την τάση του καπιταλισμού να εκμεταλλεύεται τις ανθρώπινες αδυναμίες για οικονομικό όφελος, δημιουργώντας ένα κύκλο εξάρτησης και κατανάλωσης, που επηρεάζει την υγεία, την ψυχική ευεξία και τις κοινωνικές σχέσεις.

 
Ποια είναι η άποψη του συγγραφέα για την επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης;

Ο συγγραφέας έχει μια πολύ αρνητική άποψη για την επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Θεωρεί ότι αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης “οικονομίας εθισμού” που εκμεταλλεύεται τις ανθρώπινες αδυναμίες για κέρδος. Η άποψη του συγγραφέα συνοψίζεται ως εξής:

• Εθισμός και όχι προσοχή: Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η προσοχή είναι απλώς μια μέτρηση του εθισμού και όχι μια αυτόνομη οικονομική δύναμη. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης χρησιμοποιούνται για να προκαλέσουν την εξάρτηση των χρηστών και όχι απλώς να τραβήξουν την προσοχή τους.
• Σχεδιασμός για εθισμό: Οι πλατφόρμες μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι σχεδιασμένες για να μεγιστοποιούν τον χρόνο που οι χρήστες περνούν σε αυτές. Χρησιμοποιούν ειδοποιήσεις και αλγόριθμους για να αυξήσουν την ενασχόληση και να προκαλέσουν την απελευθέρωση ντοπαμίνης, δημιουργώντας έτσι εθισμό.
• Αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία: Ο συγγραφέας θεωρεί ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προκαλούν άγχος και κατάθλιψη. Αναφέρει ότι η αλληλεπίδραση με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι σαν “ψηφιακή ηρωίνη” και ο αλγόριθμος του TikTok είναι σαν “φεντανύλη”, λόγω της ικανότητάς του να προσαρμόζεται γρήγορα στις προτιμήσεις του χρήστη.
• Μείωση κοινωνικών αλληλεπιδράσεων: Η εξάρτηση από τα τηλέφωνα και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει οδηγήσει σε μείωση του χρόνου που αφιερώνουμε στους φίλους μας κατά 70% σε σύγκριση με μια δεκαετία πριν.
• Ανεξέλεγκτο πείραμα: Ο συγγραφέας, μέσω ενός συναδέλφου του, χαρακτηρίζει την ανεξέλεγκτη χρήση των τηλεφώνων και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ως το «μεγαλύτερο ανεξέλεγκτο πείραμα που έχει κάνει ποτέ η ανθρωπότητα στα ίδια της τα παιδιά», επισημαίνοντας τις αρνητικές συνέπειες στην ψυχική υγεία των νέων.
• Σύγκριση με ουσίες: Ο συγγραφέας κάνει συγκρίσεις μεταξύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και εθιστικών ουσιών, όπως το όπιο, η ηρωίνη και η φεντανύλη, για να τονίσει τον εθιστικό τους χαρακτήρα και τις καταστροφικές τους επιπτώσεις.

Συνοπτικά, ο συγγραφέας βλέπει τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως εργαλεία που εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη ψυχολογία για να δημιουργήσουν εθισμό, με σοβαρές συνέπειες για την ψυχική υγεία και την κοινωνική ζωή. Τονίζει την ανάγκη να αναγνωρίσουμε αυτούς τους κινδύνους και να αντισταθούμε στον εθισμό που προκαλούν.

 
Πώς η τεχνολογία επηρεάζει τις διαπροσωπικές σχέσεις;

Η τεχνολογία, σύμφωνα με τις πηγές, έχει σημαντική και αρνητική επίδραση στις διαπροσωπικές σχέσεις. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι η εξάρτηση από τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχει οδηγήσει σε μια σημαντική μείωση του χρόνου που αφιερώνουμε στους φίλους μας. Συγκεκριμένα:

• Μείωση του χρόνου με φίλους: Οι άνθρωποι σήμερα ξοδεύουν 70% λιγότερο χρόνο με τους φίλους τους σε σύγκριση με μια δεκαετία πριν, λόγω της διάδοσης των κινητών τηλεφώνων.
• Εθισμός στα κινητά: Τα κινητά τηλέφωνα είναι εξαιρετικά εθιστικά, καθώς στέλνουν ειδοποιήσεις στους χρήστες κατά μέσο όρο 46 φορές την ημέρα για τους ενήλικες και 237 φορές την ημέρα για τους εφήβους. Αυτός ο εθισμός έχει ως αποτέλεσμα τη συνεχή απασχόληση με τις συσκευές και την απομάκρυνση από τις πραγματικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις.
• Αντικατάσταση των πραγματικών σχέσεων: Η τεχνολογία, μέσω των social media, προωθεί μια μορφή ψηφιακής αλληλεπίδρασης που συχνά αντικαθιστά τις πιο ουσιαστικές, διαπροσωπικές σχέσεις. Η αναζήτηση likes και η εικονική επιβεβαίωση έχουν γίνει προτεραιότητες, οδηγώντας σε αποξένωση από την πραγματική κοινωνική ζωή.
• Αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία: Η χρήση των social media, και ιδιαίτερα πλατφορμών όπως το TikTok, οδηγεί σε άγχος και κατάθλιψη. Ο εθιστικός χαρακτήρας αυτών των πλατφορμών, που προκαλείται από αλγορίθμους που προσαρμόζονται γρήγορα στις προτιμήσεις του χρήστη, δημιουργεί μια κατάσταση όπου οι χρήστες μετατρέπονται σε «ζόμπι», αποκομμένοι από τις κοινωνικές τους ευθύνες και τις πραγματικές τους σχέσεις.
• Δημιουργία “dopa” τέρατα: Η τεχνολογία δημιουργεί εθιστικά εργαλεία με μεγάλη ταχύτητα, επηρεάζοντας αρνητικά τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και τις προσωπικές σχέσεις. Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι αλγόριθμοι τους είναι σχεδιασμένοι για να εκμεταλλεύονται την ανθρώπινη επιθυμία για επιβράβευση (dopa), οδηγώντας σε μια αυξημένη εξάρτηση από την τεχνολογία και μια μείωση της ικανότητας για ουσιαστικές ανθρώπινες συνδέσεις.

Εν κατακλείδι, η τεχνολογία, και ιδιαίτερα τα smartphones και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, έχουν σημαντικό αντίκτυπο στις διαπροσωπικές σχέσεις, οδηγώντας σε μείωση του χρόνου που αφιερώνεται στις πραγματικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και δημιουργώντας μια κουλτούρα εθισμού και αποξένωσης.