Η έκθεση του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου Νέας Υόρκης ήρθε στην Ελλάδα
Η έκθεση του Ωνάσειου Πολιτιστικού Κέντρου Νέας Υόρκης, που συγκίνησε και γοήτευσε κοινό και κριτικούς, ήρθε στην Ελλάδα! Με την πρωτοβουλία του Ιδρύματος Ωνάση και τη συνδιοργάνωση του Μουσείου της Ακρόπολης, από τις 18 Ιουλίου μέχρι τις 19 Νοεμβρίου, το αθέατο σύμπαν των συναισθημάτων, στην προσωπική, κοινωνική και πολιτική ζωή του αρχαίου κόσμου, φωτίζεται στο κορυφαίο μουσείο της χώρας.
Ο Μενέλαος έχει αποφασίσει να σκοτώσει τη γυναίκα του τιμωρώντας την για την προδοσία της. Αντικρίζοντας, ωστόσο, ξανά την ομορφιά της, πετάει το σπαθί του και τρέχει να την αγκαλιάσει. Η δύναμη του εξωτερικού κάλλους είναι τέτοια που λειτουργεί ως αντίδοτο στο θυμό του και ως σπόρος για το πάθος του. Ο Αίας, από την άλλη, αντιμετωπίζει τον Αχιλλέα σε ένα επιτραπέζιο παιχνίδι και εξοργίζεται. Για ακόμη μία φορά έρχεται αντιμέτωπος με την ήττα. Εκνευρισμένος, χειρονομεί προς τον συμπαίκτη του σαν να προσπαθεί να συζητήσει μαζί του. Είναι καταδικασμένος να βρίσκεται πάντα στη σκιά του σπουδαίου φίλου του – από την επική μάχη μέχρι το επιτραπέζιο παιχνίδι. Δεν έχουν, όμως, μόνο οι επιφανείς «ήρωες» της αρχαίας μυθολογίας ιστορίες συναισθημάτων να «διηγηθούν». Έχουν και οι «κοινοί θνητοί», όπως ο ιδιοκτήτης ενός χοίρου, ο οποίος θρηνεί το χαμό του αγαπημένου του ζώου, καθώς αυτό βρήκε τραγικό τέλος κάτω από τις ρόδες της άμαξας του κυρίου του. Μια επιτύμβια στήλη, που απεικονίζει την τετράτροχη άμαξα να παρασύρει το χοίρο, είναι ο φόρος τιμής που αποτίνει ο θλιμμένος άνδρας στο αδικοχαμένο ζώο.
Αγάπη, έρωτας, πόθος, μίσος, θλίψη, οργή· η έκθεση «εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων» μάς φέρνει κοντά στην παρουσία των συναισθημάτων στον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό και βίο και στη σημασία που έχουν αυτά για την κατανόηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, λογοτεχνίας, ιστορίας, πολιτικής ζωής, κοινωνίας και θρησκείας. Αποκαλύπτει, επίσης, ότι τα συναισθήματα βιώνονται, εκφράζονται και διεγείρονται, ελέγχονται ή ελέγχουν, χειραγωγούνται ή αξιολογούνται.
129 αριστουργήματα, από τα σπουδαιότερα Μουσεία του κόσμου, φωτίζουν τον αθέατο κόσμο των συναισθημάτων στην αρχαία τέχνη, μέσα από μία έκθεση, την οποία συνδιοργανώνουν το κορυφαίο μουσείο της χώρας, το Μουσείο της Ακρόπολης, και το Ίδρυμα Ωνάση, που μετρά 42 χρόνια προσφοράς στον Πολιτισμό και την Παιδεία.
Λεπτομέρειες της έκθεσης, που φιλοξενήθηκε αρχικά στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο Νέας Υόρκης, παρουσιάστηκαν σήμερα, Δευτέρα 17 Ιουλίου, σε προγραμματισμένη συνέντευξη Τύπου, στο αμφιθέατρο του Μουσείου της Ακρόπολης.
Οικοδεσπότης και πρώτος ομιλητής στη συνέντευξη Τύπου ήταν ο πρόεδρος του Μουσείου της Ακρόπολης, κ. Δημήτρης Παντερμαλής, o οποίος έχει αναλάβει τη γενική εποπτεία της νέας παρουσίασης της έκθεσης: «Η έκθεση για τον “Κόσμο των συναισθημάτων” στην ελληνική αρχαιότητα ακολούθησε παρόμοια διάταξη και διαδοχή των έργων με την έκθεση που προηγήθηκε στο Πολιτιστικό Κέντρο του Ιδρύματος Ωνάση στη Νέα Υόρκη. Στήθηκε, όμως, σε ένα διαφορετικό σκηνικό, όπου την πορεία του επισκέπτη υποδεικνύει μια τεράστια σπείρα με κατακόρυφα “λάβαρα” από βινύλιο σε πολλές αποχρώσεις του κόκκινου χρώματος –από το ρόδινο ανοιχτό έως το βαθύ και σκοτεινό κόκκινο–, που αντιστοιχούν συμβολικά στην ποικιλία και την ένταση των συναισθημάτων. Παράλληλα, η σπείρα αυτή αγκαλιάζει τα δύο κεντρικά εκθέματα, τα λαμπρά αγάλματα του Έρωτα και του Πόθου που αναδύονται μέσα από άφθονο φως, ενώ απέναντι, μέσα σε μια σκοτεινή εσοχή, παρουσιάζεται υποφωτισμένη η τοιχογραφία με τη θυσία της Ιφιγένειας, στην οποία καταγράφονται δυνατά συναισθήματα ενοχής, απελπισίας και προσμονής. Τα άλλα 126 εκθέματα τοποθετήθηκαν ανάμεσα στην κόκκινη σπείρα και σε ένα σπονδυλωτό περίβλημα σε χρώμα γκρι, που μετριάζει σε μεγάλο βαθμό την ένταση του κόκκινου και αντιστοιχεί συμβολικά στο λογικό κόσμο της ψυχής.»
Οι κύριες εκθεσιακές ενότητες είναι πέντε: Η πρώτη έχει τίτλο «Η τέχνη των συναισθημάτων – τα συναισθήματα στην τέχνη». Η δεύτερη ενότητα, με τίτλο «Οι χώροι των συναισθημάτων», διαρθρώνεται σε πέντε υποενότητες: «Ο ιδιωτικός χώρος», «Το πεδίο της μάχης», «Ο δημόσιος χώρος», «Οι ιεροί χώροι», «Το νεκροταφείο». Οι υπόλοιπες τρεις κύριες ενότητες είναι: «Τα αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα», «Τα ανεξέλεγκτα συναισθήματα» και «Μήδεια». Η έκθεση εμπλουτίστηκε με 11 βίντεο, τα οποία στήθηκαν δίπλα σε πρωτότυπα έργα και αφηγούνται, με εικόνα και σύντομο κείμενο, τους δραματικούς μύθους στις πολυπρόσωπες παραστάσεις των αγγείων, βοηθώντας έτσι τον επισκέπτη στην πλοήγησή του.
«Η περιήγηση στην έκθεση είναι ένας θορυβώδης περίπατος στην ψυχή του ανθρώπου, τα πάθη της οποίας εκφράζονται μέσα από το φίλτρο της αρχαίας τέχνης. Πολλά από τα εκθέματα είναι μοναδικά καλλιτεχνήματα, τα οποία για πρώτη φορά παρουσιάζονται στη χώρα μας, αλλά πολλά είναι και εκείνα από ελληνικά μουσεία που για πρώτη φορά επικεντρώνεται επάνω τους το διεθνές ενδιαφέρον», επισήμανε ο κ. Παντερμαλής, ο οποίος κλείνοντας τη σύντομη ομιλία του θέλησε να ευχαριστήσει τους βασικούς συντελεστές αυτής της προσπάθειας: «Το Μουσείο της Ακρόπολης με ιδιαίτερη χαρά δέχτηκε πριν από τρεις μήνες την πρόταση του Ιδρύματος Ωνάση να οργανωθεί και στην Αθήνα η έκθεση “εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων”, που είχε ήδη ξεκινήσει στη Νέα Υόρκη. Ο χρόνος προετοιμασίας ήταν ελάχιστος, αλλά τα εκθέματα ήταν τόσο γοητευτικά που παραμέρισαν κάθε δισταγμό. Η συνεργασία με το Ίδρυμα Ωνάση υπήρξε εξαιρετική και παραγωγική. Γι’ αυτό, ευχαριστώ θερμά τον Πρόεδρο του Ιδρύματος, κ. Αντώνη Παπαδημητρίου, και τους συνεργάτες του στην Αθήνα και στη Νέα Υόρκη. Ευχαριστώ ακόμη θερμά το Υπουργείο Πολιτισμού και την Υπουργό, κα Λυδία Κονιόρδου, για την έγκαιρη έγκριση της πραγματοποίησης της Έκθεσης. Επίσης, τους Διευθυντές των ελληνικών και ξένων Μουσείων που ανταποκρίθηκαν άμεσα στο δανεισμό των έργων τους και, ασφαλώς, τους τρεις επιμελητές της έκθεσης, τον Καθηγητή κ. Άγγελο Χανιώτη, τον επίτιμο Διευθυντή του Ε.Α.Μ. κ. Νίκο Καλτσά και τον Καθηγητή κ. Ιωάννη Μυλωνόπουλο.»
Από τη μεριά του, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, κ. Αντώνης Παπαδημητρίου, εκφράζοντας τη χαρά του για την ευόδωση της μεταφοράς της σπουδαίας έκθεσης στην Ελλάδα, δήλωσε: «Όταν η έκθεση ξεκίνησε το ταξίδι της τον περασμένο Μάρτιο, στο Ωνάσειο Πολιτιστικό Κέντρο της Νέας Υόρκης, ήμασταν ιδιαίτερα περήφανοι, καθώς συνδεόταν με την εξωστρέφεια του ελληνικού πολιτισμού. Το ίδιο περήφανοι πρέπει να νιώθουμε όλοι στο Ίδρυμα Ωνάση και σήμερα, καθώς η έκθεση αυτή ξεπέρασε τα σύνορα και κατέφτασε στην Αθήνα. Ο νέος σταθμός της έκθεσης και πάλι υπηρετεί την εξωστρέφεια και την προβολή του ελληνικού πολιτισμού: αυτούς τους σκοπούς δηλαδή που θεραπεύει και το Μουσείο Ακρόπολης, το οποίο γιορτάζει οχτώ χρόνια λειτουργίας υπό την καθοδήγηση του προέδρου του, καθηγητή Δημήτρη Παντερμαλή, που αποτελεί και έναν πραγματικό φίλο του Ιδρύματος. Στόχος της έκθεσης: να ξυπνήσει την ενσυναίσθησή μας για τον αρχαίο κόσμο ακολουθώντας την κατεύθυνση της ιστορικής έρευνας: όχι ως φορέα έτοιμων διδαγμάτων για τη σύγχρονη κοινωνία, αλλά ως οχήματος που μεταφέρει τον επισκέπτη στο παρελθόν για να του αποκαλύψει τις κυρίαρχες ιδέες κάθε εποχής.»
Στη συνέντευξη Τύπου έδωσαν το «παρών» και οι τρεις επιμελητές της έκθεσης, κκ. Άγγελος Χανιώτης, καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών (Πρίνστον) και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ, Νικόλαος Καλτσάς, επίτιμος διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, και Ιωάννης Μυλωνόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας (Κολούμπια), οι οποίοι μεταξύ άλλων δήλωσαν:
Άγγελος Χανιώτης: «Σε κάθε πολιτισμό, οι άνθρωποι δημιουργούν λογοτεχνία και παράγουν τέχνη για να εκφράσουν ή να διεγείρουν συναισθήματα. Η σχέση των αρχαίων Ελλήνων με το συναίσθημα έχει όμως ιδιαιτερότητες. Οι αρχαίοι Έλληνες θεοποίησαν συναισθήματα, όπως τον Έρωτα, τον Πόθο και τον Φόβο και, το σημαντικότερο, δημιούργησαν λογοτεχνία, μύθους και τέχνη για εκφράσουν, για πρώτη φορά στο Δυτικό πολιτισμό, βαθύ προβληματισμό για την υφή του συναισθήματος και τις συνέπειες των ανεξέλεγκτων συναισθημάτων. Με τρόπο κατανοητό για το ευρύ κοινό, η έκθεση αυτή εξηγεί τη σημασία των συναισθημάτων για την πληρέστερη κατανόηση της ιστορίας, της τέχνης, της λογοτεχνίας και της θρησκείας στην αρχαία Ελλάδα. Τα εκθέματα μας δείχνουν θεούς, ήρωες και θνητούς, άνδρες και γυναίκες, ενήλικες και παιδιά, με ένα πρόσωπο άλλοτε χαρούμενο και άλλοτε οργισμένο, άλλοτε φθονερό και άλλοτε λυπημένο, πάντοτε όμως βαθύτατα ανθρώπινο και για αυτό με διαχρονική σημασία.»
Νίκος Καλτσάς: «Καμιά προκατάληψη, κανένα ταμπού δεν περιόρισε a priori την επιλογή των προς έκθεση αντικειμένων. Όλα τα συναισθήματα, από τα πιο υψηλά και θετικά έως τα πιο ταπεινά και αρνητικά, παρουσιάστηκαν με ειλικρίνεια, χωρίς τάσεις εξωραϊσμού και εξιδανίκευσης, στο βαθμό που αυτό ήταν εφικτό να γίνει με το διαθέσιμο υλικό, τόσο στα ελληνικά όσο και στα ξένα μουσεία. Τα πρόσωπα του μύθου, θεοί και ήρωες πλασμένοι κατ’ εικόνα και ομοίωση του ανθρώπου, ξεδιπλώνουν τα συναισθήματά τους ή προκαλούν συναισθήματα πάνω στη στιλπνή επιφάνεια των μελανόμορφων και ερυθρόμορφων αγγείων και δίνουν πνοή στο εκτυφλωτικό λευκό των ελληνικών μαρμάρων. Κάπως ταπεινότερα είναι τα τέχνεργα που έφτασαν σε μας από τον κόσμο των θνητών –με εξαίρεση τα επιβλητικά αττικά επιτύμβια μνημεία–, αλλά γεμάτα έντονα συναισθήματα, ακόμα και τα μικρά και ευτελή από την άποψη του υλικού και της τέχνης μολύβδινα ελάσματα με τις κατάρες των αδικημένων. Η μουσειολογική προσέγγιση, με την κατάλληλη ομαδοποίηση των εκθεμάτων και τις επεξηγήσεις, κατευθύνει τον επισκέπτη να διεισδύσει στο χώρο των συναισθημάτων, εκπλήσσοντάς τον με τον τρόπο που αυτά αποκαλύπτονται στα μάτια του.»
Ιωάννης Μυλωνόπουλος: «Υπάρχουν πάρα πολλές πτυχές της αρχαίας ελληνικής τέχνης που την καθιστούν μοναδική σε σύγκριση με τις καλλιτεχνικές εκφράσεις άλλων σημαντικών πολιτισμών της Μεσογείου. Η έμφαση στην απόδοση συναισθημάτων είναι όμως η πτυχή εκείνη που, αν και δεν έχει μελετηθεί σε βάθος, την μετατρέπει πραγματικά σε πρόδρομο της Δυτικής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αγγειογράφοι όπως ο Εξηκίας, ήδη στον 6o, ή ο Ζωγράφος της Πενθεσίλειας στον 5ο αιώνα π.Χ. και γλύπτες όπως ο Σκόπας στον 4ο ή οι δημιουργοί της περίφημης ζωφόρου της Περγάμου στο 2ο αιώνα π.Χ. δεν ενδιαφέρονταν απλώς να απεικονίσουν αφηγηματικά τα έργα και τις πράξεις μυθικών ηρώων και θεών, αλλά να τους εξανθρωπίσουν μέσα από καθαρώς οπτικά ψυχογραφήματα. Η εκδικητική έξαρση της Μήδειας, η οργή του Αχιλλέα, η ερωτική έξαψη του Δία ή η σεξουαλική ορμητικότητα ενός Σάτυρου διεγείρουν τη φαντασία αρχαίων Ελλήνων καλλιτεχνών και αποδίδονται αρχικά, κατά κύριο λόγο, μέσω χειρονομιών και αργότερα με τη βοήθεια εκφράσεων –συχνά υπερβολικών– του προσώπου. Και όμως, η αληθινή μεγαλουργία της αρχαίας ελληνικής τέχνης και του ενδιαφέροντός της στην απεικόνιση συναισθημάτων έγκειται στο γεγονός ότι δεν αποκλείει το ανθρώπινο στοιχείο. Η αγάπη της ανώνυμης μητέρας για το παιδί της, η απέραντη θλίψη ενός πατέρα για το χαμό του γιου του, η χαρά ενός παιδιού που τρέχει παίζοντας στους δρόμους, η υπερηφάνεια ενός αθλητή για τις νίκες του, αντιμετωπίζονται από τους αρχαίους Έλληνες δημιουργούς με την ίδια καλλιτεχνική σοβαρότητα και οξύνοια που επιδεικνύουν όταν προσπαθούν να απεικονίσουν τον εξίσου πολύπλοκο συναισθηματικό κόσμο των θεών και των ηρώων.»
Τέλος, η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού, κα Λυδία Κονιόρδου, η οποία δεν μπόρεσε να παρευρεθεί στη συνέντευξη Τύπου λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων, μετέφερε το δικό της μήνυμα για την έκθεση: «Στην έκθεση “εmotions, ένας κόσμος συναισθημάτων”, το Υπουργείο Πολιτισμού συμμετέχει με έργα από 20 ελληνικά μουσεία. Μπορούμε λοιπόν να θαυμάσουμε αγάλματα και ανάγλυφα μοναδικής ομορφιάς που αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα σε σώματα και πρόσωπα. Από την αινιγματική Κόρη από το Μουσείο της Ακρόπολης, μέχρι την κεφαλή ενός γελαστού παιδιού από το μουσείο της Βραυρώνας. Από έναν Κούρο του Πτώου που προέρχεται από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, μέχρι την παράσταση ενός ζευγαριού που αγκαλιάζεται από το Μουσείο της Δήλου… Όταν κοιτώ αυτούς τους θησαυρούς που αιχμαλωτίζουν τα συναισθήματα μέσα από το διάλογο στο σώμα και την κατασκευή τους, δεν μπορώ ως ένας σύγχρονος “επισκέπτης” παρά να νιώσω τα χέρια που έδωσαν σχήμα σε ένα κομμάτι μαρμάρου, σε μια φούχτα πηλού, νιώθω τα συναισθήματα να εκπέμπονται από την πυρετώδη προσπάθεια του καλλιτέχνη να μεταμορφώσει και να υπερβεί την ύλη. Η ελληνική πολιτιστική κληρονομιά είναι ένα σπουδαίο δώρο που οι σύγχρονοι Έλληνες πολίτες έχουν το προνόμιο και την υποχρέωση να ανακαλύψουν, να συντηρήσουν, να διατηρήσουν και να μοιραστούν με τον κόσμο, καθώς αποτελεί ένα θεμελιώδες κομμάτι της κοινής μας παγκόσμιας κληρονομιάς. Θα ήθελα να συγχαρώ το Ίδρυμα Ωνάση και όλους αυτούς που συνεργάστηκαν για την πραγματοποίηση αυτής της εξαιρετικής έκθεσης, που ξεκίνησε τη διαδρομή της στη Νέα Υόρκη και φιλοξενείται σήμερα στο Μουσείο της Ακρόπολης.»
Στη συνέντευξη Τύπου, την Υπουργό Πολιτισμού εκπροσώπησε η Γενική Γραμματέας ΥΠΠΟΑ, κα Μαρία Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη.
Πληροφορίες έκθεσης
Διάρκεια: 18 Ιουλίου – 19 Νοεμβρίου 2017
Εκθεσιακός χώρος: Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων, ισόγειο Μουσείου Ακρόπολης
(Διονυσίου Αρεοπαγίτου 15)
Τιμή εισιτηρίου: 3€
Η αγορά εισιτηρίων γίνεται απευθείας στο ταμείο του Μουσείου.
www.theacropolismuseum.gr | www.onassis.org
ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΕΙΣ ΜΟΥΣΕΙΩΝ
ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Αθήνα, Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού
Αθήνα, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο
Αθήνα, Επιγραφικό και Νομισματικό Μουσείο
Αθήνα, Μουσείο Ακρόπολης
Αθήνα, Μουσείο Αρχαίας Αγοράς
Αχαρναί, Αρχαιολογική Συλλογή, Εφορεία Ανατολικής Αττικής
Βέροια, Αρχαιολογικό Μουσείο
Βραυρώνα, Αρχαιολογικό Μουσείο
Δήλος, Αρχαιολογικό Μουσείο
Ηράκλειο, Αρχαιολογικό Μουσείο
Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο
Θήβα, Αρχαιολογικό Μουσείο
Θήρα, Αρχαιολογικό Μουσείο
Ιωάννινα, Αρχαιολογικό Μουσείο
Λάρισα, Διαχρονικό Μουσείο
Μαραθώνας, Αρχαιολογικό Μουσείο
Πειραιάς, Αρχαιολογικό Μουσείο
Πέλλα, Αρχαιολογικό Μουσείο
Σάμος, Αρχαιολογικό Μουσείο Πυθαγορείου
Σάμος, Αρχαιολογικό Μουσείο Βαθέος
Αθήνα, Ίδρυμα Νικολάου Π. Γουλανδρή – Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης
Θεσσαλονίκη, Συλλογή Γεωργίου Τσολοζίδη
Βατικανό, Musei Vaticani
Παρίσι, Musée du Louvre, Τμήμα Ελληνικών, Ετρουσκικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων
Μόναχο, Staatliche und Glyptothek Antikensammlungen
Βασιλεία, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
Λονδίνο, Τhe British Museum
Νέα Υόρκη, The Metropolitan Museum of Art
Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale
Ρώμη, Roma Capitale, Musei Capitolini, Centrale Montemartini
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ ΕΚΘΕΣΗΣ
Γενικός Συντονισμός
Δημήτριος Παντερμαλής
Επιμέλεια
Άγγελος Χανιώτης
Νικόλαος Καλτσάς
Ιωάννης Μυλωνόπουλος
Αρχιτεκτονική Μελέτη
Ελένη Σπάρτση – schema 4 architects
Ομάδα Εργασίας
Δημήτριος Παντερμαλής
Σταματία Ελευθεράτου
Νίκη Δόλλη
Δημήτρης Μαραζιώτης
Κωνσταντίνος Βασιλειάδης
Δανάη Ζαούση
Υποστήριξη
Ιωάννα Μπουγάτσου
Άννα Βλαχάκη
Ειρήνη Καρρά
Λυδία Αντωνία Τρακατέλλη
Video
Κωνσταντίνος Αρβανιτάκης
Ίδρυμα Ωνάση – ομάδα έργου
Αφροδίτη Παναγιωτάκου
Διευθύντρια Πολιτισμού Ιδρύματος Ωνάση
Έφη Τσιότσιου
Εκτελεστική Διευθύντρια Γραφείου Αθηνών ΑΡΙΟΝΑ ΕΛΛΑΣ Α.Ε., Αντιπροσώπου του Ιδρύματος Ωνάση στην Ελλάδα
Δημήτρης Δρίβας
Υπεύθυνος Επικοινωνίας
Αλέξανδρος Μωρέλλας
Υπεύθυνος Τύπου
Κανέλλα Ψυχογυιού
Στέλεχος Τμήματος Επικοινωνίας
Frédérique Baltzinger
Συντονίστρια Έργου
Χαρά Σύρου
Συντονίστρια Έργου
Χάρης Γκίζας
Προϊστάμενος Οικονομικών Υπηρεσιών
Αμαλία Κοσμετάτου
Εκτελεστική Διευθύντρια & Διευθύντρια Πολιτιστικών Υποθέσεων,
Θυγατρικό Ίδρυμα Ωνάση ΗΠΑ
Εκθέματα
31
Τοιχογραφία με σκηνή από τη θυσία της Ιφιγένειας
62–79 μ.Χ.
Πομπηία, Οικία του Τραγικού Ποιητή
Νάπολη, Museo Archeologico Nazionale
Περιγραφή καταλόγου:
Αποτελούσε τμήμα του ζωγραφικού διακόσμου του αιθρίου μιας πλούσιας οικίας στην Πομπηία. Στο κέντρο παριστάνεται η Ιφιγένεια, ευάλωτη στη γυμνότητά της. Τη σηκώνουν στα χέρια δύο άνδρες, πιθανότατα ο Οδυσσέας και ο Διομήδης.
Η Ιφιγένεια ανασηκώνει τα χέρια της σε μια χειρονομία που φανερώνει απελπισία και απορία για την εξαπάτησή της από τον πατέρα της. Ο Αγαμέμνων την έφερε για να την παντρέψει, αλλά η ίδια αντιλαμβάνεται πως πρόκειται να θυσιαστεί για να εξιλεωθεί ο πατέρας της για το σφάλμα του. Στα δεξιά της στέκεται ο μάντης Κάλχας, με τα μάτια ανασηκωμένα προς τον ουρανό και το χέρι στο στόμα, σε μια χειρονομία που παραπέμπει σε θεία αποκάλυψη. Στα αριστερά, ο Αγαμέμνων, γεμάτος απελπισία, ενοχή και θλίψη, σκεπάζει το κεφάλι του με ιμάτιο. Πρόκειται για μια εικονογραφική σύμβαση που εισήχθηκε στην τέχνη του 4ου αι.π.Χ. από τον Τιμάνθη από την Κύθνο ή την Σικυώνα (Πλίνιος, Φυσική Ιστορία 35.36.73). Ψηλότερα από τους θνητούς και αθέατη, η Άρτεμις φέρνει το ελάφι που θα πάρει τη θέση της Ιφιγένειας.
Στη μελέτη αυτής της οικίας, η Bettina Bergmann τόνισε πώς αυτή η σκηνή αρχικά σχεδιάστηκε ως μέρος μιας ζωγραφικής σύνθεσης που περιλάμβανε κι άλλες σκηνές: την κρίση του Πάριδος, την αρπαγή της Αμφιτρίτης από τον Ποσειδώνα, τον Αχιλλέα και τη Βρισηίδα, την Ελένη και τον Πάρι. Όλες μαζί συνέθεταν έναν εικαστικό διάλογο με παράλληλα και αντιθέσεις που έδινε έμφαση στις σχέσεις ανάμεσα σε θεούς και θνητούς.
31
Caption:
Wall painting with scene from the sacrifice of Iphigeneia
- 62–79 AD
Pompeii, Casa del Poeta Tragico
Napoli, Museo Archeologico Nazionale
Description:
The panel was part of the painted decoration of the atrium of an affluent house in Pompeii. At the center is Iphigeneia, vulnerable in her nudity, being carried off by two men, possibly Odysseus and Diomedes. She raises her arms in desperation and bewilderment at her father’s deceit: she was summoned by Agamemnon to be given away in marriage, but now finds herself turned into a sacrificial victim to atone for her father’s misdeed. To her right is Kalchas, the seer; his eyes are raised to the skies and his hand to his mouth, signs of divine revelation. To the left, Agamemnon, overcome by despair, guilt and grief, covers his face with a mantle, an iconographic convention first introduced in the fourth century BC by Timanthes of Kythnos. Above the mortals, and unseen by them, Artemis brings along the deer that will eventually save Iphigeneia. In her study of this domus, Bettina Bergmann emphasized how the panel, now experienced as a stand-alone piece, was originally conceived as part of a pictorial ensemble that included other panels: the Judgment of Paris; the abduction of Amphitrite by Poseidon; Achilles and Briseis; and Helen and Paris. Together, they created a visual dialogue comprising parallels and oppositions that emphasized the complexity of relations between humans and mortals.
88
Μελανόμορφος αμφορέας με παράσταση του Αχιλλέα και του Αίαντα που παίζουν επιτραπέζιο παιχνίδι
περ. 540 π.Χ.
Vulci
Βασιλεία, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
Περιγραφή καταλόγου:
Περισσότερα από εκατό αγγεία χρονολογούμενα στον 6ο και τον 5ο αι. π.Χ. εικονίζουν τον Αχιλλέα και τον Αίαντα να παίζουν πεσσούς ή κάποιο επιτραπέζιο παιχνίδι. Πρόκειται για ένα εικονογραφικό θέμα που
πρωτοεμφανίστηκε στην Αθήνα γύρω στο 540 π.Χ., με τον αγγειογράφο Εξηκία. Οι δύο ήρωες κάθονται ο ένας απέναντι στον άλλο. Ανάμεσά τους βρίσκεται ένα χαμηλό τραπέζι. Οι ασπίδες και τα κράνη τους είναι τοποθετημένα πίσω από την πλάτη τους. Μια σειρά από επιγραφές εικονίζονται πάνω από τις μορφές, στα αριστερά του Αχιλλέα και μπροστά από τον Αίαντα. Τα γράμματα είναι ασυνάρτητα, επομένως η γραφή είναι μάλλον ενδεικτική λέξεων, όχι πληροφοριακή. Ο Αχιλλέας παριστάνεται χαλαρός, εντελώς απορροφημένος από το παιχνίδι. Κοιτάζει τη βάση του παιχνιδιού και κρατά την αιχμή του δόρατός του στο έδαφος. Αντίθετα, ο Αίας βρίσκεται σε ένταση. Κοιτάζει κατευθείαν τον αντίπαλό του και το δόρυ του είναι ελαφρώς ανασηκωμένο, δείχνοντας προς τον Αχιλλέα. Ο Αίας χειρονομεί προς τον συμπαίκτη του σαν να προσπαθεί να συζητήσει μαζί του, ενώ μια σειρά από γράμματα που ξεφεύγουν από το στόμα του φανερώνουν πως μιλάει. Πρόκειται για μια στιγμή ανάπαυλας από την πληκτική αναμονή μπροστά από τα τείχη της Τροίας; Είναι η αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο ανδρών πιο σύνθετη; Στην Ιλιάδα, ο Αίας είναι “ο δεύτερος καλύτερος ανάμεσα στους Αχαιούς,” πάντοτε στη σκιά του Αχιλλέα (2.768). Σε αυτήν την υπόθεση βασίζει ο Σοφοκλής την τραγωδία του Αίας. Θέλει ο αγγειογράφος να αποδώσει την οργισμένη αντίδραση του Αίαντα που είναι ξανά ο ηττημένος;
88
Caption:
Black-figure amphora with scene of Achilles and Ajax playing a board game
- 540 BC
Vulci
Basel, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
Description:
Over a hundred vases dated to the sixth and fifth centuries BC present the scene of Achilles and Ajax playing dice or a board game, an iconographic subject that originated around 540 BC in Athens with the vase-painter Exekias.
The two heroes sit on either side of a low table, their shields and helmets piled behind their backs. A series of inscriptions runs above the figures, to the left behind Achilles, and in front of Ajax. The letters are arranged nonsensically, and thus the writing is intended to be suggestive of words rather than informative. Achilles is relaxed, completely absorbed by the game: he looks down at the board and keeps the tip of his spear on the ground. In contrast, Ajax is tense: he looks directly at his competitor and his spear is slightly raised and pointing toward Achilles. Ajax gestures toward the other man as if trying to engage in conversation, and a line of letters emerges from his mouth to indicate that he is speaking. Is this a moment of light respite from the tedious wait in front of Troy’s wall? Or is the interaction between the two warriors more complex? In the Iliad, Ajax is “the second best of the Achaeans,” always in the wake of Achilles (2.768), a premise on which Sophocles based his tragedy Ajax. Did the painter choose to capture the irate reaction of Ajax at being yet again the loser?
37
Ερυθρόμορφος αμφορέας με λαιμό, με παράσταση του Μενέλαου και της Ελένης
περ. 430–420 π.Χ.
Αποδίδεται στον Ζωγράφο του Κλεοφώντος
Αττική
Βασιλεία, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
Περιγραφή καταλόγου:
Το αγγείο παριστάνει μια σκηνή από το τέλος του Τρωϊκού Πολέμου, όταν ο Μενέλαος συναντά ξανά την Ελένη. Ο Σπαρτιάτης βασιλιάς είχε αποφασίσει να σκοτώσει τη γυναίκα του ως τιμωρία για την προδοσία της. Βλέποντας, ωστόσο, ξανά την ομορφιά της, πετάει το σπαθί του και την κυνηγάει για να την αγκαλιάσει. Στους αρχαίους Έλληνες, η δύναμη της ομορφιάς ήταν τέτοια που ο Ευριπίδης βάζει την Ηλέκτρα, κόρη του Αγαμέμνονα, να αναρωτιέται πώς μπορεί η ομορφιά να αμβλύνει τα ξίφη των Ελλήνων (Ορέστης στ. 1286).
Σε αυτήν τη σκηνή, η Ελένη δεν δείχνει να ανταποκρίνεται στο πάθος του Μενέλαου, αλλά μάλλον να τον εγκαταλείπει. Την ίδια στιγμή, μοιάζει να αντιλαμβάνεται πως η ζωή της εξαρτάται από τη συμφιλίωσή της με το Μενέλαο και, καθώς τρέχει πανικόβλητη για να σωθεί από τον μαινόμενο σύζυγό της, χειρονομεί προς τη μεριά του, σε έναν συνδυασμό πειθούς, αποπλάνησης και ικεσίας.
37
Caption:
Red-figure neck amphora with Menelaos and Helen
- 430–420 BC
Attributed to the Kleophon Painter
Attica
Basel, Antikenmuseum Basel und Sammlung Ludwig
Description:
The vase depicts a scene from the end of the Trojan War, when Menelaos rejoins Helen. The Spartan king had intended to kill his wife as punishment for her betrayal. Upon gazing at Helen’s beauty, however, Menelaos drops his sword and chases his wife to embrace her. Among ancient Greeks, beauty’s inherent power was such that Euripides has Elektra, Agamemnon’s daughter, wonder at the way beauty could blunt the Greeks’ swords (Orestes 1286). In this scene, Helen does not seem to reciprocate Menelaos’ passion, and in fact, she runs away from him. At the same time, she also seems aware that her life depends upon reconciliation, and she gestures toward her husband in a combination of persuasion, seduction, and plea.
21
Μαρμάρινο άγαλμα του Έρωτα που τεντώνει το τόξο του
2ος αι. μ.Χ.
Ρώμη, Παλατίνος Λόφος
Παρίσι, Musée du Louvre
Περιγραφή καταλόγου:
Στην αρχαία Ελλάδα, ο Έρως ήταν η θεοποιημένη υπόσταση της αγάπης. Οι πηγές τον παρουσιάζουν ως άτακτο αγόρι που ανάβει τη φλόγα του πάθους με τα όπλα του πολεμιστή (π.χ. τόξο και βέλη), ή ως δύναμη που φέρνει την τάξη και την αρμονία σε στοιχεία αντιθετικά. Όλοι συμφωνούν πως η δύναμή του ήταν απόλυτη και πως θεοί και θνητοί υπέκυπταν σε αυτήν.
Η σύνθετη φύση του Έρωτα αντικατοπτριζόταν στην τέχνη. Οι παραστάσεις του Έρωτα δείχνουν ένα πλάσμα άστατο που ξυπνά την επιθυμία, ένα εύθυμο βρέφος, έναν όμορφο φτερωτό νεαρό, ή ένα ανυπεράσπιστο παιδί που κοιμάται. Το σημαντικότερο ιερό του Έρωτα βρισκόταν στις Θεσπιές, στη Βοιωτία, όπου χάλκινα αγάλματα του θεού φιλοτεχνημένα από όλους τους μεγάλους γλύπτες της κλασικής και ελληνιστικής εποχής έγιναν, μετά από αιώνες, έμπνευση για πολυάριθμα ρωμαϊκά μαρμάρινα αντίγραφα.
Το συγκεκριμένο άγαλμα του Έρωτα έχει ταυτιστεί με αντίγραφο της εποχής του Δομιτιανού, το οποίο ακολουθεί πρωτότυπο του 4ου αιώνα φιλοτεχνημένο από τον Λύσιππο. Ο νεαρός θεός τεντώνει το τόξο του για να χτυπήσει. Κοιτάζοντας από τα αριστερά, ο θεατής βλέπει το τόξο σε πρώτο πλάνο και, πιο πίσω, την ευθεία ματιά του Έρωτα στο βάθος. Αυτή η οπτικά φορτισμένη προοπτική αιχμαλωτίζει τον θεατή και δημιουργεί την εντύπωση πως ο Έρωτας είναι έτοιμος να τον χτυπήσει -μια υπόμνηση της αναπότρεπτης δύναμής του.
21
Caption:
Marble statue of Eros stringing his bow
2nd century AD
Rome, from the Palatine Hill
Paris, Musée du Louvre
Description:
In ancient Greece, Eros was Love divinized. The sources present him as a mischievous boy lighting the flame of passion with a warrior’s weapons (i.e., bow and arrows), or as a force that brings order and harmony to conflicting elements All agreed that his power was absolute and that neither gods nor men were immune to it. Love’s complex nature was mirrored in art: images of Eros showed a capricious being who evoked burning desire, a joyous baby, a beautiful winged youth, or a defenseless sleeping child. The major temple to Eros was at Thespiai, in Boiotia, where bronze statues of the god by all major Classical and Hellenistic sculptors became, centuries later, the inspiration for numerous Roman marble reproductions. This statue of Eros has been identified as a Domitian copy of a fourth-century bronze original by Lysippos. The young god is stringing his bow in preparation for a shot. When looking at the statue from the left, the viewer is confronted by the bow in the foreground and by the direct gaze of Eros in the background. That powerful perspective engages the spectators and creates the illusion that Eros is about to strike them, a reminder of the inevitable power of love.
107
Μαρμάρινο ενεπίγραφο ανάγλυφο με παράσταση αυτιών
2ος αι. μ.Χ.
Ύψ. 29 εκ.· Πλ. 20 εκ.
Θεσσαλονίκη, Σαραπείον
Θεσσαλονίκη, Αρχαιολογικό Μουσείο
Περιγραφή καταλόγου:
Στο μικρού μεγέθους μαρμάρινο ανάγλυφο απεικονίζονται δύο αυτιά· από πάνω τους κρέμονται κλαδιά κληματαριάς με φύλλα και καρπούς. Σύμφωνα με την επιγραφή, η Αγκίς αφιέρωσε σε ένδειξη ευγνωμοσύνης το ανάγλυφο στον Διόνυσο, μετά από τάμα της, επειδή εισάκουσε την προσευχή της. Τα τσαμπιά σταφυλιών σχετίζονται με τον θεό, τα ανάγλυφα αυτιά υποδηλώνουν την προθυμία του να εισακούει τις προσευχές των πιστών του.
Αντίστοιχα αναθηματικά ανάγλυφα με αυτιά ή ίχνη ποδιών – υποδήλωση επιφάνειας – βρίσκονται συχνά σε ιερά Αιγυπτίων Θεών. Το ανάγλυφο βρέθηκε στο Σαραπείο της Θεσσαλονίκης, όπου μαζί με τους Αιγύπτιους Θεούς λατρεύονταν και άλλοι «σύνναοι» θεοί, όπως στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Διόνυσος. Ο τελευταίος ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στη Μακεδονία και ιδίως στη Θεσσαλονίκη, όπου υπήρχαν και οργανωμένοι σύλλογοι λατρευτών.
107
Caption:
Marble inscribed votive relief with ears
2nd century AD
Thessaloniki, Sarapeion
Thessaloniki, Archaeological Museum
Description:
Two ears are depicted on the small marble relief. Above them hang vine branches with leaves and bunches of grapes. According to the inscription, Ankis dedicated the relief to Dionysos, as she had previously vowed, to signal her gratitude because he heard her prayers. The bunches of grapes are associated with the god, while the ears indicate his willingness to listen to the prayers of his believers. Similar dedicatory reliefs with ears or impressions of feet, indicating an epiphany, are often found in sanctuaries of the Egyptian gods. This example was found in the Sarapeion in Thessaloniki, where Egyptian gods were worshiped together with other gods “of the same temple” (synnaoi), such as, in this case, Dionysos. The cult of Dionysos was especially popular in Macedonia, particularly in Thessaloniki, where there were organized cult societies.
Στη συνέντευξη Τύπου για την έκθεση «εmotions ένας κόσμος συναισθημάτων», την οποία συνδιοργανώνουν το Μουσείο της Ακρόπολης με το Ίδρυμα Ωνάση, παρευρέθηκαν (από αριστερά) οι: κ. Νίκος Καλτσάς επίτιμος διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και συνεπιμελητής της έκθεσης, κα Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη Γενική Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Δημήτρης Παντερμαλής πρόεδρος Μουσείου της Ακρόπολης, κ. Αντώνης Παπαδημητρίου πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση και οι κ.κ. Άγγελος Χανιώτης καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών (Πρίνστον) και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ και ο Ιωάννης Μυλωνόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας (Κολούμπια), επίσης συνεπιμελητές της έκθεσης.
(από αριστερά): Η κα Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη Γενική Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ο κ. Δημήτρης Παντερμαλής πρόεδρος Μουσείου της Ακρόπολης και ο κ. Αντώνης Παπαδημητρίου πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση.
(από αριστερά) διακρίνονται οι: κ. Αντώνης Παπαδημητρίου πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση, κ. Άγγελος Χανιώτης καθηγητής Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών (Πρίνστον) και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ, κ. Νίκος Καλτσάς επίτιμος διευθυντής στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, κα Μαρία Ανδρεαδάκη Βλαζάκη Γενική Γραμματέας Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Δημήτρης Παντερμαλής και κ. Ιωάννης Μυλωνόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Αρχαιολογίας (Κολούμπια)
(από αριστερά): ο κ. Δημήτρης Παντερμαλής πρόεδρος Μουσείου της Ακρόπολης με τον συνεπιμελητή της έκθεσης κ. Άγγελο Χανιώτη καθηγητή Αρχαίας Ιστορίας και Κλασικών Σπουδών του Ινστιτούτου Ανώτατων Σπουδών (Πρίνστον) και μέλος του Δ.Σ. του Θυγατρικού Ιδρύματος Ωνάση στις ΗΠΑ.
Ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση κ. Αντώνης Παπαδημητρίου.
Photo 1: The following were present at the press conference for the “εmotions” exhibition, which is staged jointly by the Acropolis Museum and the Onassis Foundation (from left to right): Mr Nikos Kaltsas, honorary Director of the National Archaeological Museum and co-curator of the exhibition; Ms Maria Andreadaki-Vlazaki, General Secretary of the Hellenic Ministry of Culture and Sports; Mr Dimitrios Pandermalis, president of the Acropolis Museum; Mr Anthony Papadimitriou, president of the Onassis Foundation; and Messrs Angelos Chaniotis, Professor of Ancient History and Classics in the Institute for Advanced Study at Princeton and a member of the Board of the Onassis Foundation’s Affiliate in the US; Nikolaos Kaltsas, honorary director of the National Archaeological Museum, and Ioannis Mylonopoulos, associate professor of Ancient Greek Art and Archaeology at Columbia University, who co-curated the exhibition.
Photo 2 (from left to right): Ms Maria Andreadaki Vlazaki, General Secretary of the Hellenic Ministry of Culture and Sports, Mr Dimitrios Pandermalis, president of the Acropolis Museum, and Mr Anthony Papadimitriou, president of the Onassis Foundation.
Photo 3 (from left to right): Mr Antonis Papadimitriou, president of the Onassis Foundation, Mr Angelos Chaniotis, Professor of Ancient History and Classics in the Institute for Advanced Study at Princeton and a member of the Board of the Onassis Foundation’s Affiliate in the US; Nikolaos Kaltsas, honorary director of the National Archaeological Museum; Ms Maria Andreadaki-Vlazaki, General Secretary of the Hellenic Ministry of Culture and Sports; Mr Dimitrios Pandermalis; and Ioannis Milonopoulos, associate professor of Ancient Greek Art and Archaeology at Columbia University.
Photo 4 (from left to right): Mr. Dimitrios Pandermalis, president of the Acropolis Museum with the co-curator of the exhibition, Mr Angelos Chaniotis, Professor of Ancient History and Classics in the Institute for Advanced Study at Princeton and a member of the Board of the Onassis Foundation’s Affiliate in the US.
Photo 5: The president of the Onassis Foundation, Mr Anthony Papadimitriou.
Φωτογραφίες συνέντευξης Τύπου-credit: Γιάννης Σούλης
Φωτογραφίες installations-credit: Γιώργος Βιτσαρόπουλος
