Παραγωγοί και Λεηλάτες στο ελληνικό σύστημα

 Μια ανάγνωση μέσα από το πρίσμα του Jonathan V. Last

 
Η εφαρμογή της διάκρισης μεταξύ “Παραγωγών/Συνεισφερόντων” και “Λεηλατών/Εκμεταλλευτών” όπως την επανερμηνεύει ο Jonathan V. Last,  στο ελληνικό πλαίσιο, είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα, λαμβάνοντας υπόψη τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας, καθώς και τις εμπειρίες από την πρόσφατη οικονομική κρίση.

 
Οι “Συνεισφέροντες” και οι “Εκμεταλλευτές” στην Ελλάδα: Μια ανάγνωση μέσα από το πρίσμα του Jonathan V. Last

Η αρχική θεώρηση της Ayn Rand χώριζε την κοινωνία σε δύο στρατόπεδα: τους Παραγωγούς – τους δημιουργικούς, καινοτόμους, τους κινητήρες της προόδου – και τους Λεηλάτες – τους μη παραγωγικούς, τους γραφειοκράτες, τους φτωχούς που ζουν σε βάρος των άλλων. Ο Jonathan V. Last, ωστόσο, προτείνει μια ανατρεπτική ματιά: οι αληθινοί Λεηλάτες στη σύγχρονη εποχή είναι συχνά οι ίδιοι οι φαινομενικοί “τιτάνες” της οικονομίας και της πολιτικής, οι οποίοι βασίζονται στην κρατική επιρροή, τις επιδοτήσεις και την αναζήτηση προσόδων (“rent-seeking”) για την επιτυχία τους, ενώ οι πραγματικοί Παραγωγοί είναι οι αφανείς, καθημερινοί άνθρωποι που κρατούν την κοινωνία σε λειτουργία με την εργασία τους.

Ας δούμε πώς αυτή η επανερμηνεία μπορεί να εφαρμοστεί στο ελληνικό πλαίσιο.

 
Οι “Λεηλάτες” στο ελληνικό σύστημα (κατά την ερμηνεία του Last):

Ακολουθώντας το σκεπτικό του Last, οι “Λεηλάτες” στην Ελλάδα δεν θα ήταν απαραίτητα οι χαμηλόμισθοι εργαζόμενοι ή οι άνεργοι, αλλά εκείνοι που επωφελούνται από το σύστημα χωρίς να συνεισφέρουν αναλογικά στην παραγωγή πλούτου ή αξίας. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει διάφορες κατηγορίες:

Το πελατειακό κράτος και η αναζήτηση προσόδων (Rent-Seeking): Αυτή είναι ίσως η πιο χαρακτηριστική μορφή “λεηλασίας” στην Ελλάδα, όπως θα την περιέγραφε ο Last. Πρόκειται για την εξασφάλιση οικονομικών οφελών ή προνομίων (π.χ., κρατικές συμβάσεις, άδειες, ρυθμιστικές διευκολύνσεις, μονοπώλια) όχι μέσω της παραγωγικής ικανότητας ή του ανταγωνισμού στην αγορά, αλλά μέσω πολιτικών διασυνδέσεων, αφανών διαδικασιών ή εκμετάλλευσης νομικών/ρυθμιστικών κενών. Μεγάλες επιχειρήσεις ή ισχυρά συμφέροντα που ευνοούνται από αδιαφανείς δημόσιους διαγωνισμούς, εξασφαλίζουν εξαιρέσεις ή ειδικές ρυθμίσεις, ή ακόμη και επηρεάζουν τη νομοθεσία προς όφελός τους, μπορούν να θεωρηθούν “λεηλάτες” με αυτή την έννοια, καθώς αποκομίζουν πλούτο από την εκμετάλλευση της εξουσίας και όχι από την παραγωγική τους υπεροχή.

Η μεγάλη φοροδιαφυγή: Η συστηματική, μεγάλης κλίμακας φοροδιαφυγή, ειδικά από άτομα και επιχειρήσεις με υψηλά εισοδήματα ή μεγάλο πλούτο, αποτελεί επίσης μια μορφή “λεηλασίας” του κοινωνικού συνόλου. Οι φοροδιαφεύγοντες χρησιμοποιούν τις υποδομές, τις υπηρεσίες και την ασφάλεια που παρέχει το κράτος (χρηματοδοτούμενα από τους συνεπείς φορολογούμενους), χωρίς να συνεισφέρουν αναλογικά. Αυτό επιβαρύνει δυσανάλογα τους συνεπείς φορολογούμενους και υπονομεύει τη λειτουργία του κράτους πρόνοιας και των δημόσιων υπηρεσιών.

Εκμετάλλευση εργασίας και ρυθμίσεων: Ορισμένες επιχειρήσεις ή άτομα που εκμεταλλεύονται συστηματικά την εργασία (π.χ., ανασφάλιστη εργασία, υπερβολικές ώρες χωρίς αμοιβή, μη τήρηση εργατικών δικαιωμάτων) ή παρακάμπτουν περιβαλλοντικές ή άλλες ρυθμίσεις για προσωπικό όφελος, μπορούν επίσης να ενταχθούν στην κατηγορία των “λεηλατών” του Last, καθώς η κερδοφορία τους βασίζεται στην υπονόμευση του κοινωνικού ή περιβαλλοντικού ιστού, όχι στην πραγματική παραγωγικότητα.

 
Οι “Παραγωγοί/Συνεισφέροντες” στο ελληνικό σύστημα (κατά την ερμηνεία του Last):

Αντίστοιχα, οι πραγματικοί “Παραγωγοί” στην Ελλάδα, σύμφωνα με την οπτική του Last, είναι αυτοί που παρά την ύπαρξη των παραπάνω φαινομένων, συνεχίζουν να εργάζονται, να παράγουν, να πληρώνουν φόρους και να διατηρούν την κοινωνία σε λειτουργία. Αυτοί είναι οι αφανείς ήρωες που κρατούν όρθιο το οικοδόμημα. Σε αυτούς περιλαμβάνονται:

Οι συνεπείς φορολογούμενοι: Οι μισθωτοί, οι συνταξιούχοι, οι μικρομεσαίοι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι μικρές επιχειρήσεις που, παρά τις δυσκολίες και την υψηλή φορολογία, εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους προς το κράτος. Αυτοί χρηματοδοτούν την παιδεία, την υγεία, την άμυνα, τις υποδομές και τις κοινωνικές παροχές.

Οι εργαζόμενοι σε βασικούς τομείς: Από τους εργαζόμενους στον τουρισμό και τη ναυτιλία (που φέρνουν συνάλλαγμα και στηρίζουν σημαντικούς κλάδους), τους αγρότες (που παράγουν τροφή), τους εργάτες στη βιομηχανία ή τις κατασκευές, μέχρι τους εργαζόμενους στην υγεία, την παιδεία, το εμπόριο και τις υπηρεσίες. Όλοι αυτοί παράγουν αξία και διατηρούν την καθημερινή ζωή σε λειτουργία, συχνά κάτω από αντίξοες συνθήκες.

Οι Μικρομεσαίοι Επιχειρηματίες: Πολλοί Έλληνες διατηρούν μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις, συχνά παλεύοντας με τη γραφειοκρατία, την έλλειψη χρηματοδότησης και τον αθέμιτο ανταγωνισμό. Αυτοί δημιουργούν θέσεις εργασίας και ζωντανεύουν την οικονομία σε τοπικό επίπεδο.

Οι επιστήμονες, ερευνητές, καλλιτέχνες: Αυτοί που συνεισφέρουν στη γνώση, την καινοτομία, τον πολιτισμό και την πνευματική ανάπτυξη της χώρας, συχνά με περιορισμένη αναγνώριση ή υποστήριξη.

 
Σύνθεση και Συμπέρασμα για την Ελλάδα

Εφαρμόζοντας την ανάλυση του Last στην Ελλάδα, συνθέτουμε την εικόνα μιας κοινωνίας όπου η διάκριση μεταξύ συνεισφερόντων και εκμεταλλευτών δεν ταυτίζεται απαραίτητα με τις παραδοσιακές κατηγορίες (π.χ., πλούσιοι/φτωχοί, δημόσιοι/ιδιωτικοί υπάλληλοι). Αντίθετα, αναδεικνύεται μια διάκριση που αφορά:

Την πηγή του πλούτου/οφέλους: Προέρχεται από παραγωγική δραστηριότητα και συνεισφορά αξίας στην αγορά ή στην κοινωνία (οι “Παραγωγοί” κατά Last), ή από την εκμετάλλευση της κρατικής εξουσίας, της επιρροής, των νομικών/ρυθμιστικών κενών ή την υπονόμευση του συστήματος (οι “Λεηλάτες” κατά Last);

Τη σχέση με το κράτος: Το κράτος είναι ένας αρωγός για τη συνολική ανάπτυξη και δικαιοσύνη, ή ένας μηχανισμός που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την απόσπαση προσόδων από λίγους σε βάρος των πολλών;

Η ελληνική εμπειρία, ειδικά την περίοδο της κρίσης, ανέδειξε με οδυνηρό τρόπο ποιοι επιβαρύνθηκαν δυσανάλογα (συχνά οι συνεπείς “Παραγωγοί” του Last) και ποιοι, παρά την κρίση, διατήρησαν ή ακόμη και αύξησαν τον πλούτο τους, με τρόπους που συχνά σχετίζονται με την εκμετάλλευση του συστήματος ή την εξάρτηση από την κρατική στήριξη/επιρροή (πιθανοί “Λεηλάτες” κατά Last).

Η ανάλυση του Last μας προσφέρει λοιπόν ένα χρήσιμο φακό για να κοιτάξουμε την ελληνική πραγματικότητα, ξεπερνώντας τις απλουστευτικές διακρίσεις και εστιάζοντας στην ουσία: ποιοι είναι αυτοί που πραγματικά παράγουν αξία και συνεισφέρουν στην κοινωνία μέσω της εργασίας, της επιχειρηματικότητας και της συνέπειας, και ποιοι είναι αυτοί που επωφελούνται δυσανάλογα και άδικα, βασιζόμενοι στην εκμετάλλευση του συστήματος και την εξάρτηση από την κρατική μηχανή και την πολιτική επιρροή. Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να μετασχηματίσει το σύστημά της ώστε να ευνοεί τους αληθινούς “Παραγωγούς” (όπως τους ορίζει ο Last) και να περιορίσει δραστικά τη δυνατότητα των “Λεηλατών” να απομυζούν πόρους από το κοινωνικό σύνολο.

mywaypress.gr