Η άσκηση νομισματικής πολιτικής μέσω μη συμβατικών μέτρων επανέρχεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος
Ποσοτική χαλάρωση και πάλι
Με αφορμή την έναρξη από την 1η Νοεμβρίου του νέου προγράμματος καθαρών αγορών στοιχείων ενεργητικού (Asset Purchase Programme- APP) της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) ύψους Ευρώ 20 δισ. μηνιαίως και για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται αναγκαίο, η άσκηση νομισματικής πολιτικής με μη συμβατικά μέτρα επανέρχεται στο προσκήνιο. Ωστόσο, ο συνδυασμός των χαμηλών επιτοκίων, του χαμηλού πληθωρισμού και της επίμονα χαμηλής ανάπτυξης, θέτουν τις οικονομικές θεωρίες και τις παρατηρηθείσες στο παρελθόν εμπειρικές συσχετίσεις μεταξύ των ανωτέρω μεταβλητών σε μια ακόμη δοκιμασία.
Στη Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ), η ανάπτυξη επιβραδύνθηκε περί το 1,2% (ετήσια μεταβολή) στο δεύτερο τρίμηνο του 2019 από 1,3% στο προηγούμενο τρίμηνο και δεν προβλέπεται να αυξηθεί ουσιαστικά στα αμέσως επόμενα έτη. Μολονότι η ύφεση έχει αποφευχθεί μέχρι στιγμής, δεν έχουν εκλείψει οι κίνδυνοι που μπορούν να επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα. Οι βραχυπρόθεσμοι και μακροπρόθεσμοι παράγοντες που επιδρούν αρνητικά στις οικονομικές προοπτικές της ΖτΕ είναι αρκετοί όπως, η συνεχιζόμενη εμπορική διένεξη Ηνωμένων Πολιτειών και Κίνας, η αβεβαιότητα για την τελική έκβαση της αποχώρησης του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ, οι αδυναμίες των αναδυόμενων οικονομιών, καθώς και οι γεωπολιτικές αναταράξεις στη Μέση Ανατολή. Στις ανωτέρω προκλήσεις, η Ευρώπη καλείται να αντιμετωπίσει και τα δικά της διαρθρωτικά προβλήματα, όπως η γήρανση του πληθυσμού, η υποτονική αύξηση της παραγωγικότητας, η άνθηση του ευρωσκεπτικισμού και του λαϊκισμού και το χρέος. Ωστόσο, θα πρέπει να αναφερθεί και η σημαντική πρόκληση προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή.
Σημαντική εξέλιξη αποτελεί επίσης το γεγονός, ότι ο πληθωρισμός στη Ζώνη του Ευρώ συνεχίζει να υπολείπεται του στόχου της ΕΚΤ ενώ οι προοπτικές εξέλιξής του προβλέπουν, ότι θα παραμείνει υποτονικός. Το Διοικητικό Συμβούλιο της ΕΚΤ, έχοντας να αντιμετωπίσει αυτή την οικονομική κατάσταση στη συνεδρίαση της 12ης Σεπτεμβρίου 2019 αποφάσισε οι συνθήκες χρηματοδότησης να παραμείνουν ευνοϊκές για παρατεταμένο χρονικό διάστημα προκειμένου να ενισχυθούν οι προοπτικές ανάπτυξης στη Ζώνη του Ευρώ, σε βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Υπενθυμίζεται, ότι στις αρχές του 2019, εξαιτίας των επιδεινούμενων οικονομικών προοπτικών, η εξομάλυνση της νομισματικής πολιτικής στη ΖτΕ που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2018 τέθηκε σε αναμονή. Οι αποφάσεις για επανεκκίνηση της ποσοτικής χαλάρωσης τον Μάρτιο του τρέχοντος έτους και η επαναφορά των καθαρών αγορών περιουσιακών στοιχείων το Σεπτέμβριο ήταν έγκαιρες και ελήφθησαν ως απάντηση στη συνεχιζόμενη αδυναμία του πληθωρισμού να προσεγγίσει τον τεθέντα στόχο. Υπενθυμίζεται, ότι ως απάντηση στη χρηματοπιστωτική στασιμότητα, τα τελευταία χρόνια η ΕΚΤ έχει λάβει μια σειρά μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής όπως η αγορά περιουσιακών στοιχείων και κρατικών ομολόγων στη δευτερογενή αγορά, με στόχο τη διασφάλιση της σταθερότητας των τιμών και της αποτελεσματικότητας του μηχανισμού μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής.
Η άσκηση νομισματικής πολιτικής από τις Κεντρικές Τράπεζες μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, εστιάστηκε σε μέτρα συμβατικής και μη-συμβατικής νομισματικής πολιτικής. Οι επικρατούσες οικονομικές συνθήκες υποχρέωσαν τους επικεφαλής χάραξης νομισματικής πολιτικής να υιοθετήσουν την ποσοτική (quantitative easing) και πιστωτική χαλάρωση (credit easing), όταν η συμβατική νομισματική πολιτική και η μείωση του βασικού επιτοκίου στο επίπεδο του μηδενός ήταν ανεπαρκή για τη σταθεροποίηση των οικονομιών τους.
Αν και δεν εκλείπουν οι επικριτές των μη συμβατικών μέτρων νομισματικής πολιτικής που υιοθετήθηκαν από τις κεντρικές τράπεζες και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, οι οικονομικές συνθήκες, κατά γενική ομολογία, θα ήταν πολύ χειρότερες αν δεν είχαν ληφθεί τα εν λόγω μέτρα. Παρόλα αυτά, οι σημερινές προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η παγκόσμια οικονομία είναι πέρα των ορίων των νομισματικών πολιτικών που υιοθετούν κατά περίπτωση οι κεντρικές τράπεζες και θα πρέπει να προσεγγίζονται με παράλληλη χρήση δημοσιονομικών και διαρθρωτικών πολιτικών. Ο συντονισμός των πολιτικών ή ένας συνδυασμός πολιτικών, είναι καθοριστικός για την επίτευξη καλύτερων οικονομικών αποτελεσμάτων, επειδή τα περιθώρια της νομισματικής πολιτικής είναι περιορισμένα.
Αναγκαία η έμφαση στη δημοσιονομική πολιτική και στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις
Μολονότι τα τελευταία χρόνια έχει δοθεί μεγάλη έμφαση στη νομισματική πολιτική, υπάρχουν πολλοί παράγοντες που αποδυναμώνουν τις οικονομικές προοπτικές και δεν συνδέονται άμεσα με τη νομισματική πολιτική. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η γήρανση των κοινωνιών, η εκπαίδευση και η κινητικότητα του εργατικού δυναμικού. Οι εν λόγω παράγοντες μπορούν να οδηγήσουν σε μείωση των επενδύσεων και της ζήτησης κεφαλαίων. Μια παρατεταμένη περίοδος μηδενικών επιτοκίων σε συνδυασμό με χαμηλό πληθωρισμό θα μπορούσε να παγιδεύσει την οικονομία σε μια κατάσταση, η οποία ενδεχομένως να υπονομεύσει την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής, να περιορίσει την οικονομική ανάπτυξη σε επίπεδα χαμηλότερα των δυνατοτήτων της και να εμποδίσει την αύξηση της απασχόλησης.
Προκειμένου να αντιμετωπίσουν τις προαναφερθείσες προκλήσεις, πολλές κεντρικές τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Αμερικής (Fed) και της Τράπεζας του Καναδά, επανεξετάζουν τις στρατηγικές νομισματικής πολιτικής τους ενώ η Τράπεζα της Φινλανδίας θέτει προς επανεξέταση τη στρατηγική της ΕΚΤ. Με γνώμονα την αξιολόγηση των νέων συνθηκών που προκαλούν οι θεμελιώδεις αλλαγές στη λειτουργία της οικονομίας πολλές κεντρικές τράπεζες που μετέχουν στο Ευρωσύστημα έχουν αρχίσει και επενδύουν σε ερευνητικά τμήματα, προκειμένου να αναλύσουν τις συνέπειες του νέου οικονομικού περιβάλλοντος και των νέων μέσων πολιτικής ενώ παράλληλα στρέφονται στη μοντελοποίηση των νέων μέσων νομισματικής πολιτικής.
Οι εθνικές δημοσιονομικές πολιτικές σε αντίθεση με τις νομισματικές πολιτικές παραμένουν ασυντόνιστες και επιδρούν με πολύ βραδύτερο ρυθμό. Η περίπτωση αυτή είναι χαρακτηριστική στη ΖτΕ, η οποία αποτελείται από 19 κράτη μέλη, τα οποία έχουν διαφορετικούς δημοσιονομικούς και πολιτικούς κύκλους. Οι οικονομίες της Ζώνης του Ευρώ είναι ετερογενείς όσον αφορά το χρέος και τους δημοσιονομικούς περιορισμούς. Ωστόσο, σε χώρες όπου υπάρχει δημοσιονομικός χώρος, θα πρέπει να επιδιωχθούν δράσεις, ιδίως όσον αφορά τη χρηματοδότηση δημόσιων επενδύσεων. Οι κυβερνήσεις με δημοσιονομικό χώρο πρέπει να δράσουν με αποφασιστικό και έγκαιρο τρόπο. Ο απερχόμενος πρόεδρος της ΕΚΤ Mario Draghi τον περασμένο Σεπτέμβριο, παρότρυνε τη Γερμανία, και τις υπόλοιπες χώρες της ΖτΕ με μικρό δημόσιο χρέος, να προχωρήσουν σε επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, προκειμένου να βοηθήσουν στην ανάκαμψη της Ευρωπαϊκής Οικονομίας.
Η νομισματική πολιτική δεν μπορεί να είναι το μοναδικό εργαλείο που παράγει ανάπτυξη. Προκειμένου να ομιλούμε για βιώσιμη ανάπτυξη θα πρέπει να υπάρξουν ταυτόχρονα διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις (δημόσιες-ιδιωτικές). Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις μπορούν να ενισχύσουν την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη, καθώς και να μειώσουν τη διαρθρωτική ανεργία, ιδίως σε περιόδους γήρανσης του πληθυσμού. Οι μεταρρυθμίσεις πλην των προαναφερθέντων μπορούν να απευθύνονται σε συγκεκριμένους τομείς, όπως αυτοί που ενθαρρύνουν την καινοτομία. Κατά συνέπεια, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι σημαντικές για τη μελλοντική οικονομική ανάπτυξη στην Ευρώπη και για την ενίσχυση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης (ΟΝΕ).
Η άσκηση νομισματικής πολιτικής σε συνδυασμό με τη δημοσιονομική πολιτική αποτελούν τα κύρια εργαλεία τόνωσης της οικονομικής ανάπτυξης. Είναι απαραίτητο να λειτουργούν παράλληλα και συνδυαστικά για την επίτευξη των επιθυμητών στόχων. Το χαμηλό κόστος δανεισμού των εθνικών κυβερνήσεων που προξενεί το κύμα αγορών κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ τους δίνει την ευκαιρία να αναλάβουν δράσεις δημοσιονομικού χαρακτήρα με έμφαση στις δημόσιες επενδύσεις, συμβάλλοντας σημαντικά στην ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας.
Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank
