Η απασχολησιμότητα και η επιχειρηματικότητα στην Ευρωπαϊκή Ανώτατη Μουσική Εκπαίδευση
Του Ιωάννη Τουλή*
«Στις μέρες μας, το πρόγραμμα σπουδών του Κονσερβατορίου το οποίο αποτελεί το απόσταγμα της μεγάλης Ευρωπαϊκής ιστορίας της μουσικής εκπαίδευσης, πρέπει να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις όπως αυτές προκύπτουν μέσα από το νέο και ριζικά μεταβαλλόμενο περιβάλλον του μουσικού επαγγέλματος.
Ένα σημείο ισορροπίας αναζητείται μεταξύ της διατήρησης των παραδόσεων της ευρωπαϊκής μουσικής εκπαίδευσης όσον αφορά τόσο τα ακαδημαϊκά μαθησιακά αποτελέσματα όσο και την ανταπόκρισή της στις απαιτήσεις της σύγχρονης αγοράς εργασίας. Η απασχολησιμότητα και η επιχειρηματικότητα είναι οι δύο λέξεις που μας καλούν εσπευσμένα να συζητήσουμε τον τρόπο και το χώρο που θα καταλαμβάνουν στο πρόγραμμα σπουδών του Κονσερβατορίου του 21ου αιώνα.
Σε αυτή την πολύ ενδιαφέρουσα συζήτηση, μία από τις πτυχές που πρέπει να διερευνήσουμε είναι ο πιθανός ρόλος του ατομικού μαθήματος μουσικού οργάνου του προγράμματος σπουδών ως συμβουλευτικό εργαλείο ανάπτυξης δεξιοτήτων απασχολησιμότητας και επιχειρηματικότητας.
Όσων αφορά την εκμάθηση ενός μουσικού οργάνου, τα ατομικά μαθήματα οργάνου κρύβουν εκ φύσεως εξαιρετικά σημαντικές δυνατότητες, για δύο βασικούς λόγους:
1. Επειδή αφ’ ενός το όργανο το οποίο σπουδάζει κανείς είναι αυτό που θα καθορίσει και τον τίτλο του πτυχίου του, αφ’ εταίρου δε, αποτελεί το θεμέλιο πάνω στο οποίο θα χτιστεί το σύνολο του προγράμματος σπουδών.
2. Γιατί το μάθημα της εκτέλεσης οργάνου επειδή είναι ατομικό, το σύνολο της διδακτικής ενέργειας του καθηγητή επικεντρώνεται και εξατομικεύεται σύμφωνα με τα ιδιαίτερα – προσωπικά χαρακτηριστικά και τις ανάγκες του συγκεκριμένου φοιτητή τον οποίο διδάσκει εκείνη τη στιγμή.
Η εξατομίκευση των μεθόδων διδασκαλίας και η ανατροφοδότηση (feedback) που αναπόφευκτα συμβαίνει, αυτόματα λαμβάνει μία μορφή -αν αποφασίσουμε να χρησιμοποιήσουμε όρους μάρκετινγκ- μια σχέση η οποία έχει πολλές ομοιότητες με εκείνη ενός Manager και του πελάτη του.
Ας φωτίσουμε λοιπόν λίγο παραπάνω -και υπό αυτό το πρίσμα- το ρόλο του καθηγητή οργάνου στα πλαίσια του προγράμματος σπουδών του Κονσερβατορίου:
1. Σε όλα τα Κονσερβατόρια, Πανεπιστήμια, Ακαδημίες, Hochschulen κ.τ.λ. που προσφέρουν σπουδές εκτέλεσης οργάνου και σπουδές παιδαγωγικής του οργάνου, ο καθηγητής του οργάνου είναι αυτός ο οποίος είτε προτρέπει είτε αποφασίζει εάν ο φοιτητής θα ακολουθήσει π.χ. σπουδές παιδαγωγικής του οργάνου ή σπουδές εκτέλεσης του οργάνου. Αυτό γίνεται με πολλούς διαφορετικούς τρόπους και διαφέρει από σχολή σε σχολή. Παρ’ όλα αυτά η ουσία είναι ότι ο ή οι καθηγητές του οργάνου κατευθύνουν, προτρέπουν και εν τέλη αποφασίζουν την κατεύθυνση των σπουδών του φοιτητή. Αυτή η διαδικασία από μόνη της είναι κατά τη γνώμη μου το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του συστημικού ρόλου του καθηγητή οργάνου σε σχέση με τον επαγγελματικό προσανατολισμό του φοιτητή.
2. Αν και η σειρά σε σχέση με τον βαθμό τεχνικής δυσκολίας και καλλιτεχνικής αρτιότητας / ωριμότητας του ρεπερτορίου των σπουδών εκτέλεσης οργάνου είναι σε γενικές γραμμές δεδομένη, παρ’ όλα αυτά ο καθηγητής του οργάνου είναι αυτός ο οποίος κρίνει κατά περίπτωση με ποιο ρεπερτόριο θα καταπιαστεί ο φοιτητής, με γνώμονα την βελτίωση συγκεκριμένων ατομικών αδυναμιών του φοιτητή αλλά παράλληλα και την ανάδειξη των ιδιαίτερων προσωπικών χαρισμάτων (ταλέντων) του.
3. Πέραν τούτων, ο καθηγητής του οργάνου συμβουλεύει ατομικά τον κάθε φοιτητή σε θέματα που αφορούν την επιλογή διαγωνισμών, ακροάσεων, επιλογή σεμιναρίων και master classes, σε σχέση με το μέγιστο όφελος που θα μπορούσε να αποκομίσει ο φοιτητής λαμβάνοντας μέρος σε αυτά.
4. Βοηθά στην επιλογή ρεπερτορίου για την πραγματοποίηση συναυλιών πέραν αυτών που επιβάλλει η εκπαιδευτική διαδικασία, πάλι με γνώμονα την βέλτιστη εκμετάλλευση των τεχνικών και καλλιτεχνικών ικανοτήτων του φοιτητή.
5. Όσο αφορά τους τελειόφοιτους του πρώτου κύκλου σπουδών, ο καθηγητής του οργάνου είναι αυτός που προσανατολίζει τον φοιτητή σε θέματα επιλογής μεταπτυχιακών προγραμμάτων καθώς και σε πολλά άλλα θέματα που αφορούν την μετέπειτα πορεία της καριέρας του φοιτητή.
6. Εν τέλει, στα πλαίσια της προετοιμασίας της κάθε εμφάνισης που πραγματοποιεί ο φοιτητής στα πλαίσια της εκπαιδευτικής διαδικασίας, ο καθηγητής του οργάνου είναι αυτός που συμβουλεύει τον φοιτητή σε θέματα που αφορούν την σκηνική του παρουσία.
Κλείνοντας αυτή την ενότητα, δεν πρέπει να παραλείψουμε τις μικρές -ή και μεγαλύτερες- καθημερινές συμβουλές που δίνει ο καθηγητής και αφορούν την συνολική επαγγελματική παρουσία του φοιτητή.
Αυτά τα θέματα στην πλειοψηφία τους δεν έχουν να κάνουν με την ουσία -τη βασική δομή και τον πυρήνα αν θέλετε- του θέματος του ατομικού μαθήματος, εντούτοις όμως συνιστούν σημαντικότατα συστατικά του.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, θεωρώ ότι οι δυνατότητες που μας παρέχει το ατομικό μάθημα οργάνου σε σχέση με την ανάπτυξη δεξιοτήτων που αφορούν την απασχολησιμότητα και την επιχειρηματικότητα στα πλαίσια του προγράμματος σπουδών ενός Κονσερβατορίου, είναι τεράστιες, και μπορεί να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο ως ένα ατομικό (one to one) συμβουλευτικό εργαλείο. Σε συνδυασμό δε με άλλα ήδη γνωστά διεπιστημονικά εργαλεία, μπορεί να μας βοηθήσει να πετύχουμε το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Ως καθηγητής οργάνου, το θέμα αυτό αποτελεί για εμένα προσωπικά μία μεγάλη πρόκληση και θα ήμουν διατεθειμένος να δουλέψω μαζί με άλλους συναδέλφους που βλέπουν το συγκεκριμένο θέμα από την ίδια σκοπιά, προκειμένου να αναζητήσουμε αυτές τις πιθανές βελτιώσεις όχι μόνο υπό το πρίσμα του ρόλου του καθηγητή του οργάνου, αλλά να τολμήσουμε να προχωρήσουμε ακόμη παραπέρα.
Να κάνουμε το αποφασιστικό βήμα και να επανεξετάσουμε όχι μόνο την ιεράρχηση των ακαδημαϊκών προτεραιοτήτων του μαθήματος του οργάνου, αλλά και την σημερινή δομή του στο σύνολό της.
Να θέσουμε ξανά στους εαυτούς μας δύσκολες ερωτήσεις -και αυτό αφορά το σύνολο των καθηγητών που διδάσκουν στα πλαίσια του προγράμματος σπουδών ενός Κονσερβατορίου- και απαιτούν περίπλοκες απαντήσεις όπως:
- Η μουσική είναι μία ενιαία, διακριτή οντότητα ή μήπως περιλαμβάνει, ένα ευρύτερο και πιο πολυδιάστατο πεδίο;
- Μήπως θα έπρεπε επαναξιολογήσουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε για τη μουσική;
- Τι είναι αυτό που θέλουμε; εξειδίκευση ή πολυδιάσταση;
- Αν είναι η εξειδίκευση αυτό που θέλουμε, μέχρι ποιο σημείο θα πρέπει να φτάσει;
- Πώς μπορούμε να την επιτύχουμε;
- Και σε ποιο ακριβώς σημείο της ακαδημαϊκής πορείας του φοιτητή θα μπορούσε να γίνει;
- Από την άλλη πλευρά, αν θέλουμε πολυδιάσταση, πώς και με ποια εργαλεία μπορούμε να την επιτύχουμε;
- Υπάρχει κάποιο πιθανό σημείο όπου η επιδίωξη της πολυδιάστασης θα μπορούσε να συναντήσει την εξειδίκευση;
Αυτά είναι μερικά από τα ερωτήματα τα οποία πιστεύω ότι δεν πρέπει να φοβόμαστε να θέσουμε στους εαυτούς μας καθώς επίσης και να προσπαθούμε να δίνουμε απαντήσεις σε αυτά.
Αυτό καθεαυτό το γεγονός ότι μιλάμε ήδη ανοιχτά για θέματα απασχολησιμότητας και επιχειρηματικών δεξιοτήτων σε σπουδές τέχνης, δείχνει ότι οδεύουμε με γοργούς ρυθμούς σε μία κοινωνία που αν μη τι άλλο μπορεί να κατανοήσει όλο και λιγότερο θέματα που δεν είναι μετρήσιμα με όρους αγοράς.
Αυτό από μόνο του είναι ένα ανησυχητικό σημάδι σε σχέση με το ρόλο της τέχνης στο σύνολό της, μέσα στη σύγχρονη κοινωνία που διαμορφώνεται.
Θα πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτή την πρόκληση με νηφαλιότητα και ακαδημαϊκή αλλά και καλλιτεχνική αξιοπρέπεια.
Ίσως τελικά καθήκον μας να αποτελεί η “μετάφραση” της σημαντικότητας της ύπαρξης της μουσικής τέχνης σε αυτόν τον νέο “κώδικα επικοινωνίας και κατανόησης του κόσμου” που αναπτύσσει η σύγχρονη κοινωνία.
Ίσως έτσι τελικά, μέσω αυτής της νηφάλιας αλλά και ιδιόμορφης “μετάφρασης”, να καταφέρουμε να μεταλαμπαδεύσουμε τις υπέρτατες, και πανανθρώπινες αξίες του πολιτισμού και των τεχνών στο μέλλον.»
Σημείωση: To άρθρο αποτελεί ελεύθερη μετάφραση ομιλίας του κ. Ιωάννη Τουλή στο International Principals’ Forum που πραγματοποιήθηκε στο Royal Northern College of Music in Manchester με θέμα: “Ο πιθανός ρόλος του ατομικού μαθήματος οργάνου στο πρόγραμμα σπουδών ως συμβουλευτικό εργαλείο για την ανάπτυξη δεξιοτήτων απασχολησιμότητας και επιχειρηματικότητας”
*Ιωάννης Τουλής, Επίκουρος Καθηγητής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο, Τμήμα Μουσικών Σπουδών
INFO Photo:O κος Ιωάννης Τουλής
