Η πολιτική επικοινωνία στην Ελλάδα: Από την ουσία στην εντύπωση και η κρίση της δημοκρατίας
Στη σύγχρονη πολιτική σκηνή, η επικοινωνία έχει μεταλλαχθεί από γέφυρα διαλόγου σε εργαλείο δημιουργίας εντυπώσεων, απομακρύνοντας την πολιτική από την ουσία της και δηλητηριάζοντας τις ρίζες της δημοκρατίας. Το πρόσφατο πολιτικό τοπίο στην Ελλάδα, με επίκεντρο την επικοινωνιακή στρατηγική της κυβέρνησης Μητσοτάκη, αναδεικνύει με ένταση μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα που θέτουν υπό αμφισβήτηση τη διαφάνεια, την ηθική και την ίδια τη σχέση εξουσίας-πολιτών.
Η μετατροπή της πολιτικής επικοινωνίας σε μηχανισμό εντυπώσεων
Η εποχή μας χαρακτηρίζεται από μια πρωτοφανή ταχύτητα στη διάχυση της πληροφορίας, η οποία, δυστυχώς, συχνά συνοδεύεται από μια επιφανειακή προσέγγιση των θεμάτων. Η πολιτική επικοινωνία, αντί να υπηρετεί τον εποικοδομητικό διάλογο και την ενημέρωση των πολιτών για τις πολιτικές αποφάσεις και τις συνέπειές τους, έχει μετατραπεί σε ένα καλοσχεδιασμένο θέατρο, όπου το «φαίνεσθαι» υπερτερεί του «είναι». Οι πολιτικοί αναλώνονται στη διαμόρφωση θετικής εικόνας, στην προβολή επιλεγμένων πληροφοριών και στην απόκρυψη δυσάρεστων αληθειών, με βασικό στόχο την πολιτική επιβίωση και όχι την ουσιαστική επίλυση προβλημάτων.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η κυβερνητική επικοινωνιακή στρατηγική έχει κατηγορηθεί ότι εκμεταλλεύεται στο έπακρο τα σύγχρονα εργαλεία, όπως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και την οργανωμένη προβολή μέσω φιλικών προς την κυβέρνηση Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. Η μονοπώληση του αφηγήματος και η χειραγώγηση της κοινής γνώμης μέσω συνεχών μηνυμάτων, συχνά αποσπασματικών ή ανακριβών, δημιουργούν ένα επικοινωνιακό τείχος που εμποδίζει την κριτική σκέψη και την ουσιαστική ενημέρωση των πολιτών.
Διαφθορά, αναξιοπιστία και παρακμή: Τα συμπτώματα της επικοινωνιακής διαχείρισης
Ο κεντρικός προβληματισμός αναδεικνύει τρεις βασικούς πυλώνες της κρίσης που γεννά αυτή η επικοινωνιακή προσέγγιση: τη διαφθορά, την αναξιοπιστία και την παρακμή.
Διαφθορά: Δεν αναφέρεται μόνο στην οικονομική διαφθορά, αλλά και στην ηθική διαφθορά της πολιτικής. Όταν η ουσία υποχωρεί έναντι της εντύπωσης, ανοίγει ο δρόμος για πρακτικές που υπονομεύουν τη διαφάνεια και την αξιοκρατία. Οι σχέσεις με τα ΜΜΕ, οι χορηγήσεις διαφημιστικών κονδυλίων, η επιλεκτική πρόσβαση στην πληροφορία και η προνομιακή μεταχείριση συγκεκριμένων συμφερόντων, αποτελούν εκφάνσεις αυτής της διαφθοράς. Η δε «κουλτούρα της ατιμωρησίας» που συχνά συνοδεύει τέτοιες πρακτικές, ενισχύει την αίσθηση ότι η πολιτική εξουσία λειτουργεί ανεξέλεγκτα και χωρίς λογοδοσία.
Αναξιοπιστία: Η συνεχής παραγωγή εντυπώσεων, η αλλοίωση της πραγματικότητας και οι ανακρίβειες οδηγούν αναπόφευκτα στην απώλεια εμπιστοσύνης των πολιτών προς τους πολιτικούς θεσμούς και τους εκπροσώπους τους. Όταν οι υποσχέσεις μένουν κενό γράμμα και οι δηλώσεις αντιφάσκουν με τις πράξεις, η πίστη στη δημοκρατία κλονίζεται συθέμελα. Οι πολίτες αισθάνονται παραγκωνισμένοι, ανίσχυροι και αντιλαμβάνονται την πολιτική ως ένα παιχνίδι ελίτ, μακριά από τις δικές τους ανάγκες και ανησυχίες.
Παρακμή: Η συστηματική υπονόμευση της διαφάνειας και της λογοδοσίας, σε συνδυασμό με την απώλεια εμπιστοσύνης, οδηγεί σε μια γενικότερη παρακμή του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η συμμετοχή των πολιτών μειώνεται, ο δημόσιος διάλογος φτωχαίνει και η κριτική σκέψη υποχωρεί. Η δημοκρατία, από ένα ζωντανό και συμμετοχικό σύστημα, κινδυνεύει να μετατραπεί σε ένα κενό περίβλημα, όπου οι αποφάσεις λαμβάνονται πίσω από κλειστές πόρτες και η λογοδοσία είναι ανύπαρκτη.
Η σχέση εξουσίας-πολιτών και η ανάγκη για αναμέτρηση
Το ελληνικό πολιτικό σκηνικό, με επίκεντρο την κυβερνητική επικοινωνιακή στρατηγική, φέρνει στην επιφάνεια μια προβληματική σχέση εξουσίας-πολιτών. Αντί για μια σχέση εμπιστοσύνης και διαλόγου, αναπτύσσεται μια σχέση εξάρτησης και χειραγώγησης. Η κυβέρνηση, μέσω της ελεγχόμενης επικοινωνίας, επιχειρεί να διαμορφώσει την κοινή γνώμη, να αποτρέψει την κριτική και να διατηρήσει την πολιτική της ηγεμονία.
Η αναμέτρηση της κοινωνίας με αυτά τα φαινόμενα απαιτεί:
Ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης: Οι πολίτες οφείλουν να μην αποδέχονται άκριτα την πληροφορία που τους παρέχεται, αλλά να την αξιολογούν, να την διασταυρώνουν και να αναζητούν διαφορετικές πηγές ενημέρωσης.
Απαίτηση για διαφάνεια και λογοδοσία: Η κοινωνία πρέπει να πιέζει για την πλήρη διαφάνεια στις κυβερνητικές αποφάσεις, τη διαχείριση του δημόσιου χρήματος και την τήρηση των κανόνων της δημοκρατικής λειτουργίας.
Ενίσχυση της συμμετοχής: Η ενεργή συμμετοχή στα κοινά, η υποστήριξη ανεξάρτητων φωνών και η δημιουργία μηχανισμών ελέγχου της εξουσίας είναι απαραίτητα για την αναγέννηση της δημοκρατίας.
Προστασία της ελευθερίας του Τύπου: Ένας ελεύθερος και ανεξάρτητος Τύπος αποτελεί θεματοφύλακα της δημοκρατίας και ασπίδα απέναντι στην επικοινωνιακή χειραγώγηση.
Δημοκρατική επιταγή
Η μετατροπή της πολιτικής επικοινωνίας σε εργαλείο εντυπώσεων αποτελεί μια σοβαρή απειλή για την ποιότητα της δημοκρατίας. Η διαφθορά, η αναξιοπιστία και η παρακμή που απορρέουν από αυτή την προσέγγιση, απαιτούν μια άμεση και συντονισμένη αντίδραση από την κοινωνία των πολιτών. Η αναμέτρηση με αυτά τα φαινόμενα δεν είναι απλώς μια επιλογή, αλλά μια δημοκρατική επιταγή. Μόνο μέσα από την ενεργοποίηση της κριτικής σκέψης, την απαίτηση για διαφάνεια και τη δυναμική συμμετοχή, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι η δημοκρατία θα παραμείνει ένα ζωντανό και ουσιαστικό πολίτευμα, ικανό να υπηρετεί το συμφέρον των πολιτών και όχι τις σκοπιμότητες της εκάστοτε εξουσίας.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μέρος της λύσης
Η αυξημένη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί ένα δίκοπο μαχαίρι στην πολιτική επικοινωνία: έχει σαφώς συμβάλει στην επιδείνωση της κατάστασης που περιγράφηκε, αλλά ταυτόχρονα διαθέτει το δυναμικό να αποτελέσει μέρος της λύσης.
Πώς συνέβαλε στην επιδείνωση:
Διάχυση παραπληροφόρησης και fake news: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επιτρέπουν την ταχύτατη διάδοση πληροφοριών, συχνά χωρίς έλεγχο ή διασταύρωση. Αυτό δημιουργεί ένα γόνιμο έδαφος για την εξάπλωση ψευδών ειδήσεων, θεωριών συνωμοσίας και παραπλανητικών αφηγήσεων, που υπονομεύουν την εμπιστοσύνη του κοινού και αλλοιώνουν την πραγματικότητα.
Ενίσχυση της “φούσκας φίλτρων” (filter bubbles) και των “ηχωθαλάμων” (echo chambers): Οι αλγόριθμοι των πλατφορμών τείνουν να προβάλλουν στους χρήστες περιεχόμενο που επιβεβαιώνει τις ήδη υπάρχουσες πεποιθήσεις τους. Αυτό οδηγεί στη δημιουργία κλειστών ομάδων όπου οι χρήστες εκτίθενται μόνο σε απόψεις που συμφωνούν με τις δικές τους, περιορίζοντας την έκθεση σε διαφορετικές οπτικές και ενισχύοντας την πόλωση και την αδιαλλαξία.
Επικοινωνία εντυπώσεων και ρηχότητας: Η φύση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ευνοεί σύντομα, επιγραμματικά μηνύματα και οπτικό υλικό. Αυτό οδηγεί τους πολιτικούς σε μια επικοινωνία που εστιάζει στην εντύπωση, το σύνθημα και τη συναισθηματική φόρτιση, θυσιάζοντας την ουσιαστική ανάλυση και τον εις βάθος διάλογο.
Άμεση στόχευση και μικρο-στόχευση: Οι πολιτικοί μπορούν να στοχεύσουν συγκεκριμένες ομάδες ψηφοφόρων με εξατομικευμένα μηνύματα, τα οποία μπορεί να διαφέρουν σημαντικά από το γενικότερο μήνυμα που απευθύνεται στο ευρύ κοινό. Αυτό εγείρει ζητήματα διαφάνειας και ηθικής, καθώς οι πολίτες δεν έχουν πλήρη εικόνα των διαφορετικών μηνυμάτων που διαδίδονται.
Ανώνυμη και τοξική κριτική: Η δυνατότητα ανώνυμου σχολιασμού και η έλλειψη λογοδοσίας ενθαρρύνουν συχνά την τοξική κριτική, τις προσωπικές επιθέσεις και τη λάσπη, υποβαθμίζοντας το επίπεδο του πολιτικού διαλόγου.
Πώς μπορεί να αποτελέσει μέρος της λύσης:
Άμεση πρόσβαση στην πληροφορία και τις πηγές: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να προσφέρουν στους πολίτες άμεση πρόσβαση σε επίσημες πηγές, δηλώσεις και τεκμήρια, παρακάμπτοντας την ανάγκη για φιλτράρισμα από τα παραδοσιακά ΜΜΕ. Αυτό, εφόσον χρησιμοποιείται με κριτική διάθεση, μπορεί να συμβάλει στην αύξηση της διαφάνειας.
Ενίσχυση της συμμετοχής και της κινητοποίησης των πολιτών: Οι πλατφόρμες αυτές αποτελούν ισχυρά εργαλεία για τη διοργάνωση διαμαρτυριών, την υπογραφή αναφορών και την έκφραση συλλογικής γνώμης. Μπορούν να ενδυναμώσουν τους πολίτες να εκφράσουν τις ανησυχίες τους και να ασκήσουν πίεση στην εξουσία.
Δημόσιος διάλογος και διασταύρωση πληροφοριών (με προϋποθέσεις): Παρόλο που οι “ηχωθάλαμοι” είναι πραγματικότητα, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αποτελέσουν και ένα πεδίο όπου διαφορετικές απόψεις συναντιούνται και διασταυρώνονται. Η δυνατότητα σχολιασμού και συζήτησης, εφόσον γίνεται με σεβασμό και κριτική διάθεση, μπορεί να πλουτίσει τον δημόσιο διάλογο.
Λογοδοσία και άμεση αντίδραση: Οι πολιτικοί είναι πλέον εκτεθειμένοι σε άμεση κριτική και feedback από τους πολίτες. Αυτό μπορεί να τους αναγκάσει να είναι πιο προσεκτικοί στις δηλώσεις τους και πιο λογοδοτούμενοι για τις πράξεις τους, καθώς η αντίδραση μπορεί να είναι άμεση και μαζική.
Ανάδειξη ανεξάρτητων φωνών και εναλλακτικών μέσων: Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δίνουν βήμα σε δημοσιογράφους, αναλυτές και πολίτες που δεν έχουν πρόσβαση στα παραδοσιακά ΜΜΕ, προσφέροντας εναλλακτικές πηγές ενημέρωσης και ανάλυσης.
Η τεχνολογία δεν είναι αυτομάτως καλή ή κακή. Η επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στην πολιτική επικοινωνία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς χρησιμοποιούνται τόσο από τους πολιτικούς όσο και από τους πολίτες. Για να αποτελέσουν μέρος της λύσης, απαιτείται κριτική σκέψη από τους χρήστες, ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού, αυστηρότεροι κανόνες διαφάνειας για τις πλατφόρμες και ενεργός συμμετοχή των πολιτών στην καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
Ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού
Η ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού των πολιτών είναι καθοριστικής σημασίας για να μετατραπούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από εστία χειραγώγησης σε εργαλείο δημοκρατίας. Η προσέγγιση πρέπει να είναι πολυεπίπεδη και να απευθύνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες, με έμφαση στην κριτική σκέψη. Ακολουθούν ορισμένες προτάσεις:
- Ενσωμάτωση του ψηφιακού γραμματισμού στην εκπαίδευση (από νωρίς):
Αναλυτικά προγράμματα σπουδών: Ο ψηφιακός γραμματισμός πρέπει να ενσωματωθεί συστηματικά σε όλα τα επίπεδα της εκπαίδευσης, από το νηπιαγωγείο έως το λύκειο. Δεν αρκεί ένα μάθημα πληροφορικής, αλλά πρέπει να ενσωματωθεί σε διάφορα μαθήματα ως οριζόντια δεξιότητα.
Κριτική ανάλυση πληροφορίας: Οι μαθητές πρέπει να διδάσκονται πώς να αναλύουν κριτικά τις πηγές πληροφόρησης, να αναγνωρίζουν την προπαγάνδα, τις ψευδείς ειδήσεις (fake news) και τις παραπλανητικές τακτικές. Αυτό περιλαμβάνει την κατανόηση του πώς λειτουργούν οι αλγόριθμοι και πώς δημιουργούνται οι “φούσκες φίλτρων”.
Ηθική και δεοντολογία στο διαδίκτυο: Εκπαίδευση για την υπεύθυνη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, την προστασία προσωπικών δεδομένων, την αντιμετώπιση του διαδικτυακού εκφοβισμού και τη σημασία του σεβασμού στη διαφορετική άποψη.
Προσομοίωση και πρακτική εξάσκηση: Ενθάρρυνση των μαθητών να συμμετέχουν σε ελεγχόμενα περιβάλλοντα (π.χ. σχολικά projects) όπου θα εξασκούνται στην αναζήτηση, αξιολόγηση και παραγωγή ψηφιακού περιεχομένου.
- Εκστρατείες ενημέρωσης και επιμόρφωσης για το ευρύ κοινό:
Δημόσιες εκστρατείες ενημέρωσης: Δημιουργία πανελλαδικών εκστρατειών (μέσω τηλεόρασης, ραδιοφώνου, διαδικτύου) που να εξηγούν απλά και κατανοητά τους κινδύνους και τις προκλήσεις της ψηφιακής εποχής, με έμφαση στην αναγνώριση της παραπληροφόρησης.
Διαδραστικά εργαστήρια και σεμινάρια: Διοργάνωση δωρεάν εργαστηρίων και σεμιναρίων σε τοπικές κοινότητες, βιβλιοθήκες, ΚΑΠΗ, απευθυνόμενα σε ενήλικες και ηλικιωμένους. Αυτά θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν πρακτικές ασκήσεις στην αναγνώριση ψευδών ειδήσεων, τον έλεγχο πηγών και την προστασία προσωπικών δεδομένων.
Συνεργασίες με φορείς: Συνεργασία με πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, ΜΚΟ και φορείς της κοινωνίας των πολιτών που ειδικεύονται στον ψηφιακό γραμματισμό και την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.
- Ανάπτυξη εργαλείων και πόρων:
Πλατφόρμες ελέγχου γεγονότων (Fact-Checking): Ενίσχυση και προώθηση ανεξάρτητων οργανισμών ελέγχου γεγονότων (όπως το Ellinika Hoaxes στην Ελλάδα), ώστε να είναι ευκολότερο για τους πολίτες να επαληθεύουν πληροφορίες.
Οδηγοί και εγχειρίδια: Δημιουργία εύχρηστων οδηγών και εγχειριδίων σε προσβάσιμες μορφές (έντυπες και ψηφιακές) που να παρέχουν πρακτικές συμβουλές για την ασφαλή και κριτική χρήση του διαδικτύου.
Εφαρμογές και πρόσθετα (Plugins): Ανάπτυξη ή προώθηση εργαλείων (π.χ. browser extensions) που να βοηθούν τους χρήστες να αναγνωρίζουν ύποπτες πηγές ή παραπλανητικό περιεχόμενο.
- Ενίσχυση της υπευθυνότητας των πλατφορμών:
Διαφάνεια αλγορίθμων: Οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να είναι πιο διαφανείς ως προς τον τρόπο λειτουργίας των αλγορίθμων τους, ώστε οι χρήστες να κατανοούν γιατί βλέπουν συγκεκριμένο περιεχόμενο.
Πολιτικές κατά της παραπληροφόρησης: Επιβολή αυστηρότερων πολιτικών για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων, συμπεριλαμβανομένης της επισήμανσης αμφισβητούμενου περιεχομένου και της αφαίρεσης επαναλαμβανόμενων παραβατών.
Υποστήριξη του Fact-Checking: Συνεργασία των πλατφορμών με οργανισμούς ελέγχου γεγονότων για την ταχύτερη αναγνώριση και αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης.
- Ενθάρρυνση της δημόσιας συζήτησης:
Ρόλος των ΜΜΕ: Τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης (τηλεόραση, ραδιόφωνο, έντυπα) μπορούν να διαδραματίσουν καθοριστικό ρόλο στην εκπαίδευση του κοινού για τον ψηφιακό γραμματισμό, φιλοξενώντας συζητήσεις, αναλύσεις και ρεπορτάζ για το θέμα.
Προώθηση του πολιτικού διαλόγου: Δημιουργία χώρων, τόσο ψηφιακών όσο και φυσικών, όπου θα ενθαρρύνεται ο εποικοδομητικός πολιτικός διάλογος, με σεβασμό στη διαφορετική άποψη και βάσει τεκμηριωμένων πληροφοριών.
Η ενίσχυση του ψηφιακού γραμματισμού δεν είναι απλώς μια τεχνική δεξιότητα, αλλά μια πολιτιστική και δημοκρατική αναγκαιότητα. Χτίζοντας πολίτες με κριτική σκέψη, ικανούς να διακρίνουν την αλήθεια από την παραπλάνηση, μπορούμε να διασφαλίσουμε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα γίνουν ένα εργαλείο για την ενδυνάμωση της δημοκρατίας και όχι για την υπονόμευσή της.
mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες
