Μπορεί η πανδημική κρίση να θέσει υπό αμφισβήτηση το ρόλο του δολαρίου ΗΠΑ ως αποθεματικού νομίσματος;
Η επιβεβαίωση του ισχυρού ρόλου του δολαρίου
Η πανδημική κρίση που προκάλεσε η εξάπλωση του κορωνοϊού (COVID-19) ενίσχυσε την αβεβαιότητα στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ προκάλεσε αύξηση της ζήτησης για το δολάριο των ΗΠΑ, καθώς οι συμμετέχοντες στις αγορές, εν μέσω υψηλής μεταβλητότητας (high volatility), άρχισαν να αναζητούν μεγαλύτερη ασφάλεια. Η απόφαση της Ομοσπονδιακής Τράπεζας (Fed) των ΗΠΑ, τον περασμένο Μάρτιο, να προβεί σε συμφωνίες ανταλλαγής νομισμάτων, προκειμένου να ενισχύσει τη ρευστότητα σε εννέα Κεντρικές Τράπεζες (Αυστραλίας, Βραζιλίας, Δανίας, Κορέας, Μεξικού, Νορβηγίας, Ν.Ζηλανδίας, Σιγκαπούρης, Σουηδίας), πλέον των μονίμων συμφωνιών ανταλλαγής που διατηρεί με τις Κεντρικές Τράπεζες του Καναδά, της Ιαπωνίας, της Αγγλίας, της Ευρωζώνης και της Ελβετίας, ήρθε να επιβεβαιώσει τον ισχυρό χαρακτήρα του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος. Άλλωστε, σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, το δολάριο, το τέταρτο τρίμηνο του 2019, συμμετείχε με ποσοστό άνω του 60% στα συναλλαγματικά αποθεματικά των σημαντικότερων Κεντρικών Τραπεζών.
Πότε,όμως, ένα νόμισμα αποκαλείται αποθεματικό; Αποθεματικό νόμισμα χαρακτηρίζεται εκείνο το ξένο νόμισμα που κατέχει η Κεντρική Τράπεζα μιας χώρας, προκειμένου να διευκολύνονται οι επενδύσεις στην αλλοδαπή, οι εισαγωγές, η αποπληρωμή των διεθνών υποχρεώσεων, καθώς και η διαχείριση της συναλλαγματικής ισοτιμίας με το εγχώριο νόμισμα. Το δολάριο αποτελεί το κυρίαρχο αποθεματικό νόμισμα εδώ και 76 χρόνια. Η αρχική του σύνδεση με συγκεκριμένη ποσότητα χρυσού σε φυσική μορφή ήταν αυτή που το ανέδειξε παγκοσμίως ως το σημαντικότερο νόμισμα. Ωστόσο, η απόφαση της Fed στα τέλη της δεκαετίας του ’40 να αρχίσει την εκτύπωση δολαρίων, λόγω ανόδου του πληθωρισμού, είχε ως αποτέλεσμα τη διακοπή της σύνδεσής του με το πολύτιμο μέταλλο.
Ποιοι είναι οι παράγοντες που καθιστούν το δολάριο ΗΠΑ ως πρώτη επιλογή αποθεματικού νομίσματος παγκοσμίως;
Πρώτον,το υψηλό μερίδιο συμμετοχής της οικονομίας των ΗΠΑ στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα.
Δεύτερον,η ευρεία αποδοχή του στις συναλλαγές (εμπόριο, επενδύσεις).
Τρίτον,η ανεξαρτησία της Fed.
Τέταρτον,η αποτελεσματικότητα των θεσμών στις ΗΠΑ (κράτος δικαίου, προστασία των δικαιωμάτων ιδιοκτησίας).
Πέμπτον,ο κυρίαρχος ρόλος των ΗΠΑ στις γεωπολιτικές εξελίξεις (δυνατότητα επιβολής κυρώσεων, ενθάρρυνση επενδύσεων, παροχή οικονομικής βοήθειας).
Έκτον,η ευρεία αντίληψη για την ασφάλεια που παρέχουν τα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια.
Υπό αμφισβήτηση η κυριαρχία του δολαρίου
Το δολάριο παραμένει ένα ισχυρό νόμισμα, παρά την εμφάνιση του γιεν και του ευρώ, καθώς το 61% των συναλλαγματικών αποθεματικών και το 40% του παγκόσμιου χρέους (δημόσιο και ιδιωτικό) είναι σε δολάρια ΗΠΑ, ενώ, σε περιόδους κρίσεων, η ζήτηση για το δολάριο σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα είναι υψηλή. Το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα μπορεί να χρησιμοποιείται διεθνώς για δανεισμό, σε διατραπεζικές πράξεις και σε διασυνοριακές συναλλαγές, ωστόσο αποτελεί μόνο το 20% των συναλλαγματικών διαθεσίμων των κυριότερων Κεντρικών Τραπεζών (ΔΝΤ, Δεκέμβριος 2019). Η εξάπλωση της πανδημικής κρίσης του COVID-19 έχει συμβάλει σε μια παγκόσμια έξαρση της ζήτησης για το δολάριο, καθώς τα πιστωτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο αναζητούν δολάρια για την κάλυψη των χρηματοδοτικών τους αναγκών. Πολλοί οικονομικοί αναλυτές, ορμώμενοι από τη διόγκωση του δημόσιου χρέους των ΗΠΑ και την ενδεχόμενη δυσκολία αποπληρωμής του και με το κριτήριο ότι ιστορικά το προσδόκιμο ζωής των αποθεματικών νομισμάτων είναι μεταξύ 80 και 100 ετών (A.KorinandG.Luft, “De-dollarization: The revolt against the dollar and the rise of a new financial world order”,August 2019), προσπαθούν να προδιαγράψουν το τέλος της “κυριαρχίας” του αμερικανικού νομίσματος. Με δεδομένο ότι το δολάριο έχει διανύσει ήδη 76 χρόνια πρωτοκαθεδρίαςκαι υπό το φως των ελλειμμάτων της αμερικανικής οικονομίας αλλά και με αμφισβητούμενο το ρόλο των ΗΠΑ ως διαμορφωτή γεωπολιτικών εξελίξεων, δεν αποκλείουν η ζήτηση για το δολάριο να αρχίσει να υποχωρεί.
Το εθνικό νόμισμα της Κίνας μπορεί να είναι ο νικητής από την κρίση της πανδημίας;
Στο πλαίσιο της καταπολέμησης των επιπτώσεων της πανδημίας του κορωνοϊού,οι αποφάσεις της Fed και του Κογκρέσου να στηρίξουν την αμερικανική οικονομία με το σημαντικά υψηλό ποσό των 2,5 τρισ. δολαρίων έχουν ωθήσει τον ισολογισμό της Ομοσπονδιακής Τράπεζας σε ιστορικά επίπεδα διακράτησης χρέους. Χαρακτηριστικά σημειώνεται ότι η Fed, αγοράζοντας έντοκα γραμμάτια, κρατικά ομόλογα, ομόλογα φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης και ETFs (διαπραγματεύσιμα αμοιβαία κεφάλαια), έχει κατορθώσει να επεκτείνει τον ισολογισμό της στα 7,1 τρισ. δολάρια (10.06.2020), καταγράφοντας μια αύξηση 3 τρισ. δολαρίων από την αρχή του έτους. Αξίζει να τονιστεί ότι η Fed, στην προσπάθεια χρηματοδότησης των ελλειμμάτων της οικονομίας των ΗΠΑ, είχε αρωγό την Κίνα, η οποία προέβαινε σε τοποθετήσεις ενός μεγάλου τμήματος του εμπορικού της πλεονάσματος σε ομολογιακές εκδόσεις του αμερικανικού δημοσίου. Ωστόσο, σε μια εποχή που οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ βρίσκονται στο χειρότερο σημείο όλων των εποχών, θα είναι αρκετά δύσκολο για την Κίνα να συνεχίσει τις επενδυτικές της τοποθετήσεις στα κρατικά ομόλογα των ΗΠΑ. Άλλωστε, από το Μάιο του 2019, η Κίνα, προτού κλιμακωθεί η ένταση των διμερών εμπορικών σχέσεων με τις ΗΠΑ και, φυσικά, πριν την εξάπλωση της πανδημίας του COVID-19, ξεκίνησε τις ρευστοποιήσεις ομολόγων του αμερικανικού δημοσίου που είχε στην κατοχή της. Ο περιορισμός των τοποθετήσεων σε ομόλογα του αμερικανικού δημοσίου, στη διάρκεια των τελευταίων 11 μηνών, είχε ως αποτέλεσμα να οδηγήσουν την Κίνα από την πρώτη στη δεύτερη θέση του μεγαλύτερου αλλοδαπού δανειστή-επενδυτή των ΗΠΑ. Σημειώνεται ότι η Κίνα, στα τέλη Απριλίου 2020, κατείχε κρατικά αξιόγραφα αξίας 1,07 τρισ. δολαρίων (US Department of the Treasury).
Παράλληλα, το εθνικό νόμισμα της Κίνας (γουάν)έχει αρχίσει να προσελκύει το επενδυτικό ενδιαφέρον, καθώς οι εθνικές αρχές της Κίνας μελετούν την υιοθέτηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που θα εστιάζουν σε ένα νέο παραγωγικό μοντέλο, το οποίο θα επικεντρώνεται περισσότερο στις υπηρεσίες και στην κατανάλωση. Ως αποτέλεσμα, έχει αυξηθεί η ζήτηση για κινεζικά ομόλογα σε γουάν, τα οποία στη διάρκεια εξάπλωσης της πανδημίας επέδειξαν σταθερή συμπεριφορά. Σύμφωνα με τους συμμετέχοντες στις αγορές, τα κινεζικά περιουσιακά στοιχεία συγκεντρώνουν το επενδυτικό ενδιαφέρον, λόγω της διαφοροποίησης του επενδυτικού κινδύνου αλλά και των αποδόσεων που προσφέρουν. Σημειώνεται ότι η Κίνα έχει αρχίσει να καταργεί τις ποσοστώσεις των ξένων επενδύσεων στη χώρα, προκειμένου να διευρύνει περαιτέρω την ομολογιακή αγορά, ενώ η χρηματοοικονομική απελευθέρωση και οι μεταρρυθμίσεις στην κεφαλαιαγοράδημιουργούν ικανές συνθήκες για αλλοδαπά πιστωτικά ιδρύματα να κατέχουν περιουσιακά στοιχεία σε γουάν.
Επιπρόσθετα, πέρα από τη ζήτηση για επενδυτικούς σκοπούς, θετικά επιδρά στην περαιτέρω εδραίωση του γουάν παγκοσμίωςη χρήση του σε ψηφιακές πλατφόρμες πληρωμών (Alipay, WeChat Pay), καθώς η πανδημία επιτάχυνε τη μετάβαση από τις συναλλαγές σε μετρητά στις ηλεκτρονικές πληρωμές για υγειονομικούς λόγους. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι το 2019 οι Κινέζοι πραγματοποίησανηλεκτρονικές αγορές μέσω κινητών τηλεφώνων ύψους 347 τρισ. γουάν (49 τρισ. δολάρια) ήτοι 35 φορές περισσότερο από το αντίστοιχο ποσό του 2013 (Economist, The financial world’s nervous system is being rewired, 7.5.2020). Η χρήση του γουάν σε ψηφιακές πλατφόρμες πληρωμών προξενεί απώλειες συναλλαγών για το SWIFT (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication), στο οποίο πραγματοποιούνται κυρίως οι διεθνείς τραπεζικές πληρωμές και στις οποίες κύριο νόμισμα είναι το δολάριο. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί ότι η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας, στο πλαίσιο της διεθνοποίησης του γουάν και της ενίσχυσης της εικόνας του ως αποθεματικού νομίσματος, έθεσε σε εφαρμογή, τον περασμένο Απρίλιο, ένα ψηφιακό νόμισμα (Central Bank Digital Currency-CBDC), προκειμένου να βοηθήσει στη μείωση του κόστους των διεθνών συναλλαγών σε σύγκριση με τα παραδοσιακά χαρτονομίσματα. Με το ψηφιακό γουάν η Κίνα φιλοδοξεί να πρωτοπορήσει διεθνώς και συνάμα να αποκτήσει προβάδισμα στις διαδικτυακές διασυνοριακές συναλλαγές ηλεκτρονικού εμπορίου.
Θα διατηρήσει το δολάριο την κυρίαρχη θέση του ως αποθεματικό νόμισμα ή θα υπάρξει στροφή στο χρυσό;
Δεδομένου ότι ο χρυσός διαπραγματεύεται σε δολάρια ΗΠΑ, η ιστορική εξέλιξη των τιμών αποδεικνύει ότι όσο ισχυρότερη είναι η αξία του δολαρίου, τόσο χαμηλότερη είναι η τιμή του χρυσού. Ομοίως, όσο πιο αδύναμο είναι το δολάριο, τόσο υψηλότερη είναι η τιμή του χρυσού. Ωστόσο, ενώ ο χρυσός έχει συνήθως μια αντίστροφη σχέση με το δολάριο, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Με γνώμονα την παγκόσμια προσφορά έναντι της ζήτησης, υπήρξαν περίοδοι που ο χρυσός και το δολάριο ΗΠΑ κινήθηκαν παράλληλα. Στο Γράφημα 10 (info) αποτυπώνεται η αντίστροφη σχέση μεταξύ δολαρίου και χρυσού. Η σύγκριση απεικονίζεται από το δείκτη DXY, ο οποίος μετρά τη δυναμική του δολαρίου έναντι ενός σταθμισμένου καλαθιού νομισμάτων (ευρώ, γεν Ιαπωνίας, στερλίνα, δολάριο Καναδά, κορώνα Σουηδίας, φράγκο Ελβετίας). Στο εγγύς μέλλον, είναι απίθανο να επιστρέψουμε σε ένα νομισματικό σύστημα που θα είναι συνδεδεμένο με χρυσό, οπότε η διακύμανση της αξίας του χρυσού θα συνεχίσει να αντικατοπτρίζει πόσο ισχυρή ή αδύναμη είναι η οικονομία των ΗΠΑ, καθώς και τις συνθήκες της παγκόσμιας ζήτησης για το πολύτιμο μέταλλο
Επομένως, ο χρυσός θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται για την αντιστάθμιση της υποτίμησης του δολαρίου, ενώ θα εξυπηρετεί τους επενδυτές ως ασφαλές καταφύγιο σε περιόδους οικονομικής αβεβαιότητας, πολιτικής αστάθειας και αναταραχών στις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Είναι πολύ πιθανό ότι ο κόσμος στη μετά COVID-19 εποχή θα είναι πολύ διαφορετικός συγκριτικά με αυτόν που ήταν πριν. Οι επιδόσεις πολλών οικονομιών ανά τον κόσμο θα είναι χαμηλότερες των δυνατοτήτων τους, θα αυξηθεί η μακροχρόνια ανεργία, ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις θα θελήσουν να επιλύσουν αυτά τα προβλήματα δαπανώντας σημαντικά ποσά, τα οποία πιθανώς θα αναγκαστούν να δανειστούν. Παράλληλα, οι Κεντρικές Τράπεζες θα προσπαθήσουν να ενισχύσουν τη ρευστότητα, ενώ θα εκδηλώσουν την προθυμία να αγοράσουν ένα σημαντικό τμήμα του δημόσιου, ιδιωτικού και εταιρικού χρέους. Στην προσπάθεια να φέρουν την οικονομία σε πλήρη απασχόληση, οι εθνικές κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να έχουν δημοσιονομικά ελλείμματα, ενώ οι Κεντρικές Τράπεζες, ενδεχομένως, να επιτρέψουν ο πληθωρισμός να κινηθεί υψηλότερα από τους σημερινούς στόχους του 2%. Ωστόσο, τα αρνητικά πραγματικά επιτόκια θα καταστήσουν το χρυσό ένα φθηνό περιουσιακό στοιχείο, με αποτέλεσμα να ενισχυθεί περαιτέρω η ζήτηση για το πολύτιμο μέταλλο.
Παρότι η οικονομία της Κίνας συνεισφέρει άνω του 15% στο παγκόσμιο ΑΕΠ, το νόμισμά της δεν έχει το αντίστοιχο βάρος στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, καθώς δεν είναι ελεύθερα κυμαινόμενο (freely floating). Στον αντίποδα, οι ΗΠΑ, παρά το ιστορικά υψηλό δημόσιο χρέος τους και τις υψηλές δημοσιονομικές τους δαπάνες, εξακολουθούν να απολαμβάνουν της εμπιστοσύνης των συμμετεχόντων στις αγορές για την ικανότητα αποπληρωμής των υποχρεώσεών τους. Ως εκ τούτου, το δολάριο θα παραμείνει το ισχυρότερο παγκόσμιο νόμισμα, τουλάχιστον για τα επόμενα χρόνια. Ωστόσο, η διατήρησή του στην κορυφή θα εξαρτηθεί από τη διάθεση των νομισματικών αρχών στις ΗΠΑ να αφουγκραστούν εγκαίρως τις επικείμενες εξελίξεις που θα μπορούσαν να επαναπροσδιορίσουν ριζικά τη φύση του χρήματος και να υπονομεύσουν το διεθνή ρόλο του δολαρίου, με σημαντικές επιπτώσεις στη μελλοντική αρχιτεκτονική του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Ο πολλαπλασιασμός των κρυπτονομισμάτων και η εφαρμογή των νέων τεχνολογιών ενδεχομένως να θέσουν υπό αμφισβήτηση την υπάρχουσα νομισματική αρχιτεκτονική.
info
Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank.
