Οι μεγάλες προκλήσεις και οι προτεινόμενες λύσεις για τις Περιφέρειες της Ελλάδας

21 Νοεμβρίου, 2024 12:03 μμ

 ΙΟΒΕ: Η υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου πολιτικής κρίνεται απαραίτητη – Ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και θα αξιοποιούν τις ευκαιρίες κάθε περιφέρειας

 
“Έκθεση κοινωνικών και οικονομικών τάσεων στις ελληνικές περιφέρειες” του ΙΟΒΕ και του Παρατηρητηρίου Περιφερειακών Πολιτικών, αναλύει τις δημογραφικές τάσεις, την οικονομική δραστηριότητα, τον χρηματοπιστωτικό τομέα, την αγορά εργασίας, τις κοινωνικές υπηρεσίες, καθώς και θέματα περιβάλλοντος, χωροταξίας και τουρισμού στις ελληνικές περιφέρειες. Η μελέτη αποσκοπεί στην κατανόηση των ανισοτήτων και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι περιφέρειες και στην ανάδειξη προτεραιοτήτων για την άμβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων και την προώθηση της ισόρροπης ανάπτυξης.

 
Βασικές Κοινωνικές και Οικονομικές Τάσεις στις Ελληνικές Περιφέρειες

Σύμφωνα με την έκθεση του ΙΟΒΕ για τις κοινωνικές και οικονομικές τάσεις στις ελληνικές περιφέρειες, παρατηρούνται οι ακόλουθες βασικές τάσεις:

Δημογραφικές Τάσεις:

• Μείωση και γήρανση του πληθυσμού: Αυτό το φαινόμενο αποτελεί μείζον εθνικό πρόβλημα, καθώς το φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις-θάνατοι) είναι αρνητικό σε όλες τις περιφέρειες. Η Κρήτη αποτελεί εξαίρεση, καθώς καταγράφει οριακά θετικό ρυθμό πληθυσμιακής αύξησης λόγω του θετικού μεταναστευτικού ισοζυγίου.
• Μεταναστευτικές ροές: Οι μεταναστευτικές εισροές μετριάζουν την πληθυσμιακή μείωση σε 10 περιφέρειες, αλλά δεν επαρκούν να αντιστρέψουν την τάση.

Οικονομικές Τάσεις:

• Συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας: Η Αττική κυριαρχεί, συνεισφέροντας σχεδόν το μισό του συνολικού ΑΕΠ .
• Περιφερειακή δυναμική: Παρά τις αποκλίσεις στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ, κάποιες περιφέρειες, όπως η Στερεά Ελλάδα, η Δυτική Μακεδονία, η Πελοπόννησος, το Νότιο Αιγαίο, η Κρήτη και τα Ιόνια Νησιά, παρουσιάζουν έντονη αναπτυξιακή δυναμική.
• Επενδύσεις: Οι πάγιες επενδύσεις ανακάμπτουν, ιδιαίτερα στη νησιωτική Ελλάδα και την Ήπειρο, αλλά το επενδυτικό κενό σε σχέση με την Ευρώπη παραμένει.

Αγορά Εργασίας:

• Μείωση ανεργίας: Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε σε 11 από τις 13 περιφέρειες το 2023, αλλά η διασπορά παραμένει υψηλή.
• Υψηλή αυτοαπασχόληση: Το ποσοστό αυτοαπασχόλησης στην περιφέρεια είναι υπερδιπλάσιο σε σχέση με την Αττική.
• Χαμηλή συμμετοχή στην αγορά εργασίας: Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας παραμένει χαμηλότερη του μέσου Ευρωπαϊκού όρου σε 12 περιφέρειες.

Κοινωνικές Υπηρεσίες και Ένταξη:

• Ανισότητα εισοδήματος: Η ανισότητα εισοδήματος αμβλύνθηκε ελαφρώς το 2023, αλλά παραμένει ανομοιογενής μεταξύ των περιφερειών.
• Κίνδυνος φτώχειας: Ο κίνδυνος φτώχειας παραμένει υψηλός, με μεγάλη διασπορά μεταξύ των περιφερειών.
• Ανισότητα φύλου: Η ανισότητα φύλου στην απασχόληση μειώθηκε το 2023, αλλά παραμένει υψηλότερη του μέσου Ευρωπαϊκού όρου σε όλες τις περιφέρειες.

Υποδομές και Υπηρεσίες:

• Διαφορές στις υποδομές υγείας: Οι διαφορές στις υποδομές υγείας αντανακλώνται στις μη εξυπηρετούμενες ιατρικές ανάγκες, οι οποίες είναι υψηλότερες του μέσου όρου της ΕΕ.
• Χαμηλά ποσοστά τριτοβάθμιας εκπαίδευσης: Οι περισσότερες περιφέρειες (εκτός από την Ήπειρο και την Αττική) υστερούν σε σχέση με την ΕΕ-27 στην απόκτηση τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
• Προκλήσεις στη διαχείριση αποβλήτων: Η γεωγραφική ιδιαιτερότητα των νησιών και η ορεινή μορφολογία δημιουργούν δυσκολίες στη διαχείριση αποβλήτων.
• Υποδομές μεταφορών: Η Ελλάδα υστερεί σε σιδηροδρομικές υποδομές σε σχέση με την ΕΕ-27.
• Τουρισμός: Ενώ η Ελλάδα καταγράφει ρεκόρ σε τουριστικές αφίξεις, η πληρότητα ξενοδοχειακών μονάδων παρουσιάζει διαφορές μεταξύ των περιφερειών.

Συνοψίζοντας, η έκθεση του ΙΟΒΕ υπογραμμίζει την ανάγκη για στοχευμένες πολιτικές που θα αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις και θα αξιοποιούν τις ευκαιρίες κάθε περιφέρειας, με στόχο την ισόρροπη και βιώσιμη ανάπτυξη.

 
Μεγάλες Προκλήσεις και Προτεινόμενες Λύσεις για τις Περιφέρειες της Ελλάδας

Οι ελληνικές περιφέρειες αντιμετωπίζουν μια σειρά από σημαντικές προκλήσεις, οι οποίες απαιτούν στοχευμένες πολιτικές για την αντιμετώπισή τους.

Δημογραφικό: Η μείωση και γήρανση του πληθυσμού αποτελεί μείζον πρόβλημα, με αρνητικό φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις-θάνατοι) σε όλες τις περιφέρειες. Οι μεταναστευτικές ροές μετριάζουν την πτώση σε 10 περιφέρειες, αλλά δεν επαρκούν για αντιστροφή της τάσης.

• Προτείνονται πολιτικές που ενισχύουν το φυσικό ισοζύγιο (μεσο-μακροπρόθεσμα αποτελέσματα) και το μεταναστευτικό ισοζύγιο (άμεσα αποτελέσματα).

Οικονομία: Η οικονομική δραστηριότητα συγκεντρώνεται στην Αττική, με σημαντικές αποκλίσεις στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Ενώ η αναπτυξιακή δυναμική είναι έντονη σε κάποιες περιφέρειες, το επενδυτικό κενό παραμένει σημαντικό.

• Πρέπει να δοθεί προτεραιότητα σε παραγωγικές επενδύσεις, ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε εξωστρεφείς τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία, και αύξηση της απασχόλησης σε τομείς επιστήμης και τεχνολογίας.

Χρηματοπιστωτικός Τομέας: Υπάρχει ετερογένεια σε δείκτες χρηματοοικονομικής ένταξης, καταθέσεων, χορηγήσεων και πιστωτικής επέκτασης.

• Η ευρεία πρόσβαση σε τραπεζικά προϊόντα, ο χρηματοοικονομικός αλφαβητισμός και η fintech μπορούν να ενισχύσουν τον ρόλο των τραπεζών.

Αγορά Εργασίας: Το ποσοστό ανεργίας μειώνεται, αλλά η διασπορά παραμένει υψηλή. Η συμμετοχή στην αγορά εργασίας είναι χαμηλή σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο.

• Απαιτούνται πολιτικές για αύξηση της συμμετοχής, μείωση της διασποράς ανεργίας, τόνωση μισθωτής απασχόλησης στην περιφέρεια, και αναβάθμιση δεξιοτήτων.

Κοινωνικές Υπηρεσίες: Η ανισότητα εισοδήματος και φύλου παραμένει πρόβλημα, με υψηλή διασπορά στον κίνδυνο φτώχειας. Οι γυναίκες απασχολούνται λιγότερο από τους άνδρες.

• Πρέπει να δοθεί έμφαση στην άμβλυνση του κινδύνου φτώχειας μέσω βελτίωσης των κοινωνικών μεταβιβάσεων και στοχευμένων μέτρων για μείωση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου.

Υγεία & Εκπαίδευση: Σημαντικές διαφορές στις υποδομές υγείας, με αύξηση στις μη εξυπηρετούμενες ιατρικές ανάγκες. Υστέρηση σε σχέση με την ΕΕ στην απόκτηση τίτλων τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.

• Απαιτούνται επενδύσεις σε υποδομές υγείας και παιδείας, και στρατηγικός σχεδιασμός για κάλυψη αναγκών, λαμβάνοντας υπόψη τις δημογραφικές προκλήσεις.

Περιβάλλον, Χωροταξία, Τουρισμός: Προβλήματα στη διαχείριση αποβλήτων, με έμφαση σε μη βιώσιμες πρακτικές. Χαμηλό ποσοστό χρήσεων γης για δίκτυα (ιδίως σιδηροδρομικά). Ανάγκη για βιώσιμο τουριστικό σχέδιο.

• Αναβάθμιση υποδομών διαχείρισης αποβλήτων προς βιώσιμες μεθόδους. Επενδύσεις και άρση εμποδίων για αναβάθμιση σιδηροδρομικού δικτύου. Στρατηγικό σχέδιο για τον τουρισμό που αναδεικνύει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα κάθε περιφέρειας.

Συνοψίζοντας, η αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων απαιτεί συνεχή παρακολούθηση των κοινωνικών και οικονομικών τάσεων, και σχεδιασμό πολιτικών βασισμένων στα πιο πρόσφατα δεδομένα και ανάγκες κάθε περιφέρειας.

 
Τάσεις στην Επενδυτική Δραστηριότητα στις Ελληνικές Περιφέρειες

Σύμφωνα με την Έκθεση του ΙΟΒΕ, η επενδυτική δραστηριότητα στην Ελλάδα παρουσιάζει σημάδια ανάκαμψης, με διαφορετικές ταχύτητες στις περιφέρειες.

• Παρατηρείται έντονη συγκέντρωση οικονομικής δραστηριότητας στην Αττική, η οποία συγκεντρώνει πάνω από το ένα τρίτο των συνολικών επενδύσεων.
• Παρόλα αυτά, οι πάγιες επενδύσεις ανακάμπτουν με υψηλό ρυθμό στη νησιωτική Ελλάδα και την Ήπειρο.
• Αξίζει να σημειωθεί ότι, παρά την θετική αυτή τάση, το επενδυτικό κενό σε σχέση με τον Ευρωπαϊκό μέσο όρο παραμένει σημαντικό.

Η Έκθεση επισημαίνει την ανάγκη για στροφή του παραγωγικού υποδείγματος προς παραγωγικές επενδύσεις, καθώς και την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε εξωστρεφείς τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία.

Στον χρηματοπιστωτικό τομέα, παρατηρείται ετερογένεια στους δείκτες πιστωτικής επέκτασης, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία του τοπικού ρόλου των τραπεζών.

• Η Έκθεση αναφέρει θετικά δείγματα σύγκλισης και ανόδου στην σχετική κατάταξη το 2023 για τις περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας, Θεσσαλίας και Δυτικής Ελλάδας.
• Αντίθετα, υποχώρηση στην μέση κατάταξη παρατηρήθηκε για την Κεντρική Μακεδονία, την Αττική, την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και το Νότιο Αιγαίο.

Συνοψίζοντας, η επενδυτική δραστηριότητα στην Ελλάδα παρουσιάζει ανοδική τάση, με διαφορετικές ταχύτητες ανά περιφέρεια. Η στροφή προς παραγωγικές επενδύσεις και η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας θεωρούνται κρίσιμες για την περαιτέρω ανάπτυξη.

 
Περιοχή με το Οξύτερο Πρόβλημα Ανεργίας

Σύμφωνα με την Έκθεση του ΙΟΒΕ, η Δυτική Μακεδονία αντιμετωπίζει το οξύτερο πρόβλημα ανεργίας το 2023, παρά τη γενική τάση μείωσης της ανεργίας σε 11 από τις 13 περιφέρειες της Ελλάδας.

Ενώ η Έκθεση δεν παρέχει συγκεκριμένα ποσοστά ανεργίας για κάθε περιφέρεια, υπογραμμίζει ότι η Δυτική Μακεδονία, αντίθετα με άλλες περιοχές όπως η Δυτική Ελλάδα, το Νότιο Αιγαίο, και η Στερεά Ελλάδα, δεν παρουσίασε ισχυρή πτώση στην ανεργία.

Η υψηλή ανεργία στη Δυτική Μακεδονία, παράλληλα με την αρνητική μεταναστευτική ροή στην περιοχή, υποδεικνύουν σοβαρές προκλήσεις στην αγορά εργασίας.

Συνοψίζοντας, η Δυτική Μακεδονία διακρίνεται ως η περιοχή με το πιο έντονο πρόβλημα ανεργίας στην Ελλάδα το 2023, σύμφωνα με την Έκθεση του ΙΟΒΕ.

 
Πολιτικές για την Περιφερειακή Σύγκλιση και Βιώσιμη Ανάπτυξη

Για την επίτευξη σύγκλισης μεταξύ των ελληνικών περιφερειών και την δημιουργία μιας πιο ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξης, η μελέτη προτείνει μια σειρά πολιτικών που επικεντρώνονται σε διάφορους τομείς:

Δημογραφικές Τάσεις:

• Ενίσχυση του μεταναστευτικού ισοζυγίου: Συγκεκριμένες πολιτικές που ενθαρρύνουν την μετανάστευση μπορούν να έχουν άμεσα αποτελέσματα στην αντιμετώπιση της πληθυσμιακής μείωσης. Όπως Πρόγραμμα προσέλκυσης εξειδικευμένων επαγγελματιών” ή “Διευκόλυνση διαδικασιών για την απόκτηση άδειας παραμονής”.
• Μακροπρόθεσμες πολιτικές για το φυσικό ισοζύγιο: Πρέπει να εφαρμοστούν πολιτικές που θα αντιμετωπίσουν την μείωση των γεννήσεων, οι οποίες θα έχουν μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα αποτελέσματα.

Οικονομική Δραστηριότητα και Επιχειρηματικότητα:

• Στροφή προς παραγωγικές επενδύσεις: Η στροφή του παραγωγικού υποδείγματος προς επενδύσεις με υψηλή προστιθέμενη αξία κρίνεται απαραίτητη.
• Ενίσχυση της επιχειρηματικότητας σε εξωστρεφείς τομείς: Η στήριξη επιχειρήσεων με εξαγωγικό προσανατολισμό σε τομείς υψηλής προστιθέμενης αξίας είναι σημαντική.

Χρηματοπιστωτικός Τομέας:

• Ενίσχυση της πρόσβασης στο τραπεζικό σύστημα: Η διευκόλυνση της πρόσβασης νοικοκυριών και επιχειρήσεων σε τραπεζικές υπηρεσίες είναι κρίσιμη.
• Προώθηση του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού: Η εκπαίδευση του πληθυσμού σε θέματα χρηματοοικονομικών θεμάτων θα ενισχύσει τον χρηματοδοτικό ρόλο των τραπεζών.
• Αξιοποίηση της χρηματοοικονομικής τεχνολογίας (fintech): Η ενσωμάτωση των fintech λύσεων μπορεί να αναβαθμίσει τον χρηματοπιστωτικό τομέα.

Αγορά Εργασίας:

• Ενίσχυση της συμμετοχής στην επίσημη αγορά εργασίας: Πολιτικές που θα καταπολεμήσουν την αδήλωτη εργασία είναι απαραίτητες.
• Μείωση της διαπεριφερειακής ανισότητας στην ανεργία: Στοχευμένες δράσεις για την αντιμετώπιση της ανεργίας σε περιφέρειες με υψηλά ποσοστά είναι σημαντικές. Η μελέτη δεν αναφέρει συγκεκριμένους, μετρήσιμους στόχους (π.χ. “μείωση της ανεργίας κατά 5% σε τρεις περιφέρειες”)
• Τόνωση της μισθωτής απασχόλησης: Η δημιουργία κινήτρων για την δημιουργία θέσεων εργασίας με μισθό στην περιφέρεια είναι κρίσιμη.
• Αναβάθμιση δεξιοτήτων: Προγράμματα κατάρτισης και εκπαίδευσης θα βελτιώσουν τις δεξιότητες του εργατικού δυναμικού.

Κοινωνικές Υπηρεσίες και Κοινωνική Ένταξη:

• Μείωση του κινδύνου φτώχειας: Απαιτούνται στοχευμένα μέτρα για την στήριξη των ευάλωτων ομάδων.
• Βελτίωση της αποδοτικότητας των κοινωνικών μεταβιβάσεων: Η βελτιστοποίηση του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας θα ενισχύσει την αποτελεσματικότητά του.
• Μείωση της ανισότητας εισοδήματος και φύλου: Πολιτικές που προωθούν την ίση αμοιβή και τις ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας είναι απαραίτητες.
• Επενδύσεις σε υποδομές υγείας και παιδείας: Η αναβάθμιση των υποδομών σε αυτούς τους τομείς θα βελτιώσει την ποιότητα ζωής και θα καλύψει τις ανάγκες του πληθυσμού.
• Στρατηγικός σχεδιασμός για υγεία και παιδεία: Απαιτείται ολιστικός σχεδιασμός που θα λαμβάνει υπόψη τις δημογραφικές προκλήσεις και τις επαγγελματικές απαιτήσεις.

Περιβάλλον, Χωροταξία, Τουρισμός:

• Αναβάθμιση υποδομών διαχείρισης αποβλήτων: Η υιοθέτηση σύγχρονων και βιώσιμων μεθόδων διαχείρισης αποβλήτων είναι κρίσιμη. Όπως π.χ. ανακύκλωση, κομποστοποίηση, ενεργειακή αξιοποίηση.
• Επενδύσεις στην αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου: Η επέκταση και βελτίωση του σιδηροδρομικού δικτύου θα ενισχύσει την βιώσιμη κινητικότητα.
• Βιώσιμος και ολιστικός σχεδιασμός για τον τουρισμό: Η ανάδειξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών κάθε περιφέρειας θα ενισχύσει την βιωσιμότητα του τουρισμού.

Συνοψίζοντας, η υλοποίηση ενός ολοκληρωμένου σχεδίου πολιτικής, που θα εστιάζει στην αντιμετώπιση των προαναφερθέντων προκλήσεων, κρίνεται απαραίτητη για την επίτευξη σύγκλισης μεταξύ των περιφερειών και την δημιουργία μιας πιο ισόρροπης και βιώσιμης ανάπτυξης.

Info:  Η έκθεση είναι διαθέσιμη στον παρακάτω σύνδεσμο:

«Έκθεση κοινωνικών και οικονομικών τάσεων στις ελληνικές περιφέρειες»