Τα βασικά συστατικά μιας γόνιμης διδασκαλίας, σύμφωνα με τον Καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή
Στον Καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή το φετινό Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην Β. Ξανθόπουλου – Σ. Πνευματικού του ΙΤΕ
Στις 18 Δεκεμβρίου 2024, στην αίθουσα της παλαιάς Βουλής στην Αθήνα, η Α.Ε. η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, απένειμε το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας εις μνήμην των Βασίλη Ξανθόπουλου και Στέφανου Πνευματικού, στον Καθηγητή και πρώην Πρύτανη, Ανδρέα Γ. Μπουντουβή της Σχολής Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου. Την τελετή άνοιξε η Καθηγήτρια Μαρία Ευθυμίου, Πρόεδρος της Επιτροπής Βραβείου, ενώ ο Πρόεδρος του Δ.Σ. του ΙΤΕ, Καθηγητής Νεκτάριος Ταβερναράκης μίλησε για το ιστορικό του Βραβείου. Το έργο του τιμώμενου παρουσίασε o Καθηγητής του ΕΜΠ, Γεώργιος Γκαζέτας. Στη συνέχεια ακολούθησε ομιλία του βραβευόμενου με θέμα: Εμπειρίες διδασκαλίας και μαθητείας. (Περισσότερα για την ομιλία παρακάτω.)
Φέτος συμπληρώνονται τριάντα τέσσερα χρόνια από τη θέσπιση του Βραβείου Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας, που είναι ο μοναδικός θεσμός στην Ελλάδα που επιβραβεύει κάθε χρόνο την αριστεία και την αφοσίωση ακαδημαϊκών δασκάλων στην Πανεπιστημιακή Διδασκαλία.Η τιμή στον δάσκαλο και ερευνητή Ανδρέα Μπουντουβή μας φέρνει στο νου τους αλησμόνητους καθηγητές του Πανεπιστημίου Κρήτης, Βασίλη Ξανθόπουλο και Στέφανο Πνευματικό, εμπνευσμένους δασκάλους και λαμπρούς επιστήμονες, που δολοφονήθηκαν το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου 1990, την ώρα που δίδασκαν ένα προχωρημένο μεταπτυχιακό σεμινάριο.
Λίγα λόγια για τον βραβευόμενο, Ανδρέα Γ. Μπουντουβή
Γεννήθηκε στον Πύργο Ηλείας το 1959. Είναι Καθηγητής στη Σχολή Χημικών Μηχανικών του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου (ΕΜΠ) και ήταν Κοσμήτορας την περίοδο 2013-2016. Από τον Οκτώβριο 2019 έως τον Νοέμβριο 2023 ήταν Πρύτανης του ΕΜΠ. Είναι διπλωματούχος Χημικός Μηχανικός του ΕΜΠ (1982) και κάτοχος διδακτορικού διπλώματος (PhD) από το Πανεπιστήμιο της Minnesota των ΗΠΑ (1987).
Διδάσκει προπτυχιακά και μεταπτυχιακά μαθήματα σε Φαινόμενα Μεταφοράς και σε Υπολογιστικές Μεθόδους. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα είναι στις περιοχές των φαινομένων μεταφοράς, των διεπιφανειακών φαινομένων και της υπολογιστικής ανάλυσης διεργασιών. Έχει επιβλέψει την εκπόνηση 130 προπτυχιακών διπλωματικών εργασιών καθώς και, με επίβλεψη ή συν-επίβλεψη, την εκπόνηση 50 μεταπτυχιακών εργασιών και 24 διδακτορικών διατριβών.
Τα βασικά συστατικά μιας γόνιμης διδασκαλίας, σύμφωνα με τον Καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή
Η ομιλία του Καθηγητή Ανδρέα Μπουντουβή, κατά την παραλαβή βραβείου για εξαίρετη πανεπιστημιακή διδασκαλία, επικεντρώνεται στις εμπειρίες του ως δάσκαλος και μαθητής, αναφέροντας σημαντικούς καθηγητές που τον επηρέασαν. Περιγράφει την προσέγγισή του στη διδασκαλία, τονίζοντας την σημασία της κριτικής σκέψης και την ανάγκη για ισορροπία στην αλληλεπίδραση με τους φοιτητές. Τέλος, σχολιάζει τις προκλήσεις της σύγχρονης πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, ειδικά ενόψει της τεχνητής νοημοσύνης.
1.Ποιο είναι το κεντρικό θέμα της ομιλίας του καθηγητή Μπουντουβή και ποιος ο σκοπός του βραβείου που έλαβε; Η ομιλία του καθηγητή Μπουντουβή, με τίτλο «Εμπειρίες διδασκαλίας και μαθητείας», εστιάζει στη σύνδεση των εμπειριών του ως μαθητής με αυτές ως δάσκαλος, αναδεικνύοντας τη σημασία της καλής διδασκαλίας. Το Βραβείο Εξαίρετης Πανεπιστημιακής Διδασκαλίας που έλαβε τιμά τη μακρόχρονη προσφορά του στην εκπαίδευση, την προσήλωσή του στη μετάδοση γνώσεων και την καλλιέργεια κριτικής σκέψης στους φοιτητές του.
2.Ποιους τρεις δασκάλους αναφέρει ο καθηγητής Μπουντουβής ως καθοριστικούς στη διαμόρφωσή του και ποιες συγκεκριμένες επιρροές άσκησαν; Ο καθηγητής Μπουντουβής αναφέρεται σε τρεις δασκάλους που τον επηρέασαν σημαντικά:
- Δημήτρης Ζούνης (καθηγητής μαθηματικών στο γυμνάσιο): Επικεντρωνόταν στη συμμετοχή των μαθητών, δημιουργώντας ένα ζωντανό και ενθουσιώδες περιβάλλον μάθησης. Δίδαξε την αξία του σεβασμού προς τους μαθητές και την προσπάθειά τους.
- Γιάννης Παλυβός (βοηθός καθηγητή στο Πολυτεχνείο): Ενέπνευσε με το πάθος του, τη δοτικότητά του και την γενναιοδωρία του. Προσέφερε πρόσβαση σε πόρους και γνώσεις, προωθώντας την εξέλιξη των φοιτητών. Του δίδαξε να αναγνωρίζουν και να αποστρέφονται τον ατσιδισμό και τον ακαδημαϊκό επαρχιωτισμό.
- Skip Scriven (επιβλέπων καθηγητής διδακτορικού στις ΗΠΑ): Ενέπνευσε με την αυστηρότητά του, την απαιτητικότητά του και την οργάνωση της σκέψης. Εισήγαγε την αξία της οικονομίας της έκφρασης («Make Each Word Tell»), την αξία της αυτοδυναμίας της έρευνας και της ποιότητας.
3.Ποια είναι τα βασικά συστατικά μιας γόνιμης διδασκαλίας, σύμφωνα με τον καθηγητή Μπουντουβή; Σύμφωνα με τον καθηγητή Μπουντουβή, τα βασικά συστατικά μιας γόνιμης διδασκαλίας είναι δύο:
- Η ζέση του δασκάλου για τη μετάδοση της γνώσης, η εμπιστοσύνη και ο σεβασμός προς τους νέους.
- Η διαρκής αναζήτηση, αμφισβήτηση και επιστημονική έρευνα, σε συνδυασμό με την προσωπικότητα του δασκάλου που αποτελεί πρότυπο ήθους, σθένους και αφοσίωσης.
4.Πώς περιγράφει ο καθηγητής Μπουντουβής τον ρόλο των φοιτητών στην διδακτική του εμπειρία; Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές αποτελούν πηγή έμπνευσης, ενθουσιασμού, εγρήγορσης και προσδοκίας για τον καθηγητή Μπουντουβή. Η ικανοποίηση του έγκειται στην εξέλιξη των συνεργατών του, οι οποίοι εξερευνούν τις δυνατότητές τους και ξεπερνούν τον δάσκαλό τους, προσφέροντάς του μια ανανέωση στην επιστημονική του σκέψη.
5.Ποια είναι η άποψη του καθηγητή Μπουντουβή σχετικά με την εξαιρετικότητα ή αριστεία στον ακαδημαϊκό χώρο; Ο καθηγητής Μπουντουβής πιστεύει ότι η αριστεία συνίσταται στην αναγνώριση της υπεροχής των καλύτερων και στην υπόκλιση σε αυτούς. Αυτή η στάση, όπως λέει, βοηθά στην καλλιέργεια ταπεινότητας, στην βαθμονόμηση της αυτοπεποίθησης και στην απελευθέρωση από συμπλέγματα. Θεωρεί σημαντικό να προβάλλονται οι άριστοι και να επιδιώκουμε τη συναναστροφή μαζί τους.
6.Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο καθηγητής Μπουντουβής ως δάσκαλος και ποιοι κίνδυνοι υπάρχουν στο σύγχρονο πανεπιστημιακό περιβάλλον; Ο καθηγητής Μπουντουβής αναφέρει αρκετές προκλήσεις:
- Η ανάγκη να αποφεύγει τη ρουτίνα και να δίνει πνοή στις έννοιες συνδέοντας το μάθημα με τη μεγάλη εικόνα.
- Η εξισορρόπηση της αλληλεπίδρασης με τους φοιτητές, απευθυνόμενος τόσο στους καλούς όσο και σε αυτούς που δυσκολεύονται.
- Η αντιμετώπιση της τάσης των φοιτητών να αντιμετωπίζουν τη γνώση ως αποσπασματικές πληροφορίες, υπονομεύοντας τη συνολική κατανόηση.
- Η διολίσθηση των πανεπιστημίων σε εξεταστικά κέντρα και η επικράτηση του ωφελιμιστικού κριτηρίου στους φοιτητές.
7.Πώς αντιμετώπισε ο καθηγητής Μπουντουβής την ασυδοσία και την παραβατικότητα στο ΕΜΠ κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Πρύτανης; Ο καθηγητής Μπουντουβής, κατά τη διάρκεια της θητείας του ως Πρύτανης, αντιμετώπισε την ασυδοσία και την παραβατικότητα με σθένος, παρά τις στοχοποιήσεις. Συνέχισε να διδάσκει, στέλνοντας ένα μήνυμα αξιοπρέπειας, και αρνήθηκε να υποχωρήσει στον φόβο. Αναφέρθηκε στην Κοσμήτορα Γλυκερία Κακάλη ως μια σημαντική σύμμαχο σε αυτή την προσπάθεια.
8.Ποια είναι η άποψη του καθηγητή Μπουντουβή για την τεχνητή νοημοσύνη στην εκπαίδευση και ποιες αλλαγές προτείνει; Ο καθηγητής Μπουντουβής πιστεύει ότι η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός, αλλά ως σύμμαχος. Τονίζει την ανάγκη καλλιέργειας της κριτικής σκέψης, τόσο στον τρόπο διδασκαλίας όσο και στην αποτίμηση της επίδοσης των φοιτητών. Υποστηρίζει ότι οι φοιτητές πρέπει να κατανοήσουν ότι η δανεική σκέψη δεν οδηγεί στην επιτυχία. Επιμένει στην ανάγκη διδασκαλίας των βασικών και θεμελιωδών γνώσεων, εισάγοντας ταυτόχρονα νέο, σχετικό γνωστικό υλικό. Τέλος, προτείνει την ανανέωση του εκπαιδευτικού προσωπικού των πανεπιστημίων και επιδιώκει την αναγνώριση του εκπαιδευτικού έργου στην αξιολόγηση των καθηγητών.
Πώς αντιμετωπίζει η ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση τις σύγχρονες προκλήσεις;
Η ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση αντιμετωπίζει σύγχρονες προκλήσεις, με κύρια σημεία αναφοράς την ανάγκη για προσαρμογή στις ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις και την αναθεώρηση της μεθοδολογίας διδασκαλίας και αξιολόγησης.
Σύμφωνα με τον ομιλητή, οι προκλήσεις περιλαμβάνουν:
- Την επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης: Η τεχνητή νοημοσύνη δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως εχθρός, αλλά ως σύμμαχος, γεγονός που απαιτεί πολλές αλλαγές.
- Τη διόρθωση του δημογραφικού προβλήματος που αφορά το εκπαιδευτικό προσωπικό των πανεπιστημίων.
- Την ενίσχυση της κριτικής σκέψης: Οι διδάσκοντες πρέπει να καλλιεργούν την κριτική σκέψη περισσότερο από ποτέ, τόσο στον τρόπο διδασκαλίας όσο και στην αποτίμηση της επίδοσης των φοιτητών. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς η σκέψη που είναι δανεική δεν οδηγεί μακριά.
- Την ανάγκη για θεμελιώδεις γνώσεις: Είναι σημαντικό να επιμένουμε στις βασικές θεμελιώδεις γνώσεις, εκτοπίζοντας παράλληλα περιττό και ξεπερασμένο γνωστικό υλικό, και εισάγοντας καινούργιο που πρέπει να διδάξουν αυτοί που ξέρουν.
- Τη διατήρηση της ισορροπίας μεταξύ θεωρίας, πειράματος και υπολογισμών: Στις σπουδές των μηχανικών, για παράδειγμα, το τρίπτυχο θεωρία-πείραμα-υπολογισμοί παραμένει το γερό θεμέλιο.
- Τη μετατροπή των πανεπιστημίων σε εξεταστικά κέντρα: Υπάρχει μια επικίνδυνη διολίσθηση των πανεπιστημίων σε εξεταστικά κέντρα, όπου οι φοιτητές είναι εκεί κυρίως για να δίνουν εξετάσεις και όχι για να διδάσκονται. Οι πολλές εξετάσεις παίρνουν πολύ χρόνο μέσα στο ακαδημαϊκό έτος. Αυτή είναι μια από τις παγκόσμιες πρωτοτυπίες της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στην Ελλάδα.
- Την αποδυνάμωση της βαρύτητας της τελικής εξέτασης: Πρέπει να αποδυναμωθεί η βαρύτητα της τελικής εξέτασης, και να δοθεί έμφαση σε εργασίες και ενδιάμεσες εξετάσεις κατά τη διάρκεια του διδακτικού έτους, ώστε να οικοδομείται ο βαθμός και να διατηρείται η επαφή του φοιτητή με το μάθημα.
Επιπλέον, ο Καθηγητής αναφέρει την ανάγκη για βελτίωση της ποιότητας διδασκαλίας, η οποία απαιτεί σχεδιασμό του μαθήματος, αποφυγή της ρουτίνας, και σύνδεση των εννοιών με τη μεγάλη εικόνα. Ένας καλός δάσκαλος πρέπει να προσπαθεί να μειώνει την παθητικότητα των φοιτητών, να ακούει τη βουβή έκφραση τους, και να ξεκλειδώνει το ακροατήριο. Επίσης, είναι σημαντικό να ισορροπεί την αλληλεπίδραση με τους φοιτητές, να μην απευθύνεται μόνο στους καλούς, αλλά και σε αυτούς που δυσκολεύονται.
Συνοψίζοντας, η ελληνική πανεπιστημιακή εκπαίδευση καλείται να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες προκλήσεις με αναπροσαρμογή των μεθόδων διδασκαλίας, ενίσχυση της κριτικής σκέψης, αξιοποίηση της τεχνολογίας, και παροχή ποιοτικής εκπαίδευσης σε όλους τους φοιτητές.
Ποιες είναι οι απόψεις του ομιλητή για την καλή πανεπιστημιακή διδασκαλία;
Ο ομιλητής, στην ομιλία του, αναφέρεται εκτενώς στις απόψεις του για την καλή πανεπιστημιακή διδασκαλία, βασιζόμενος στις δικές του εμπειρίες ως μαθητής και δάσκαλος. Θεωρεί ότι η γόνιμη διδασκαλία στο Πανεπιστήμιο έχει δύο αναλλοίωτα συστατικά: τη ζέση για μετάδοση της γνώσης και την εμπιστοσύνη και τον σεβασμό στους νέους, και τη βάσανο της αναζήτησης, αμφισβήτησης και επιστημονικής έρευνας σε «ζωντανή» σύνδεση με την προσωπικότητα του δασκάλου. Ο δάσκαλος πρέπει να αποτελεί υπόδειγμα ήθους, σθένους και αφοσίωσης για τον μαθητή.
Επιπλέον, ο ομιλητής υποστηρίζει ότι ο καλός δάσκαλος πρέπει:
- Να νοιάζεται τους μαθητές του και αυτό να το εισπράττουν οι μαθητές ακαριαία.
- Να έχει σχεδιάσει σοβαρά το μάθημα και να έχει βρει τα κατάλληλα λόγια.
- Να αποφεύγει τη ρουτίνα και να μην είναι “στεγνός”, δίνοντας πνοή στις έννοιες και συνδέοντας τα επιμέρους με τη μεγάλη εικόνα.
- Να δείχνει ορίζοντες και πεδία εφαρμογής και να αναδεικνύει τη διεπιστημονικότητα.
- Να συζητά με τους φοιτητές και να ξεκλειδώνει το ακροατήριο, μειώνοντας την παθητικότητα.
- Να ισορροπεί την αλληλεπίδρασή του με τους φοιτητές, απευθυνόμενος όχι μόνο στους καλούς, αλλά και σε αυτούς που δυσκολεύονται.
- Να ενθαρρύνει την κριτική σκέψη, ώστε οι φοιτητές να μην βασίζονται σε δανεική σκέψη.
- Να δίνει έμφαση στις βασικές θεμελιώδεις γνώσεις, εκτοπίζοντας περιττό και ξεπερασμένο υλικό.
- Να εμπιστεύεται τους φοιτητές και να τους αναθέτει δύσκολα προβλήματα.
- Να μην πιέζει τους φοιτητές να παραμείνουν κοντά του, αλλά να τους ανοίγει δρόμους προς άλλους προορισμούς.
Ο ομιλητής θεωρεί ότι ο καλός δάσκαλος πρέπει να δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου οι φοιτητές μπορούν να εξερευνήσουν και να αξιοποιήσουν στο έπακρο τις δυνατότητές τους, φτάνοντας στο σημείο να ξεπεράσουν τον δάσκαλό τους. Τονίζει επίσης τη σημασία της αναγνώρισης της υπεροχής των καλύτερων και της υποκλίσεως σε αυτούς.
Τέλος, ο ομιλητής αναφέρει ότι ο καλός δάσκαλος πρέπει να είναι ενήμερος για τις σύγχρονες προκλήσεις, όπως η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης, και να την αξιοποιεί ως σύμμαχο, αλλά και να επιδιώκει την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης στους φοιτητές. Επίσης, είναι σημαντικό να συζητά με τους φοιτητές για τα προβλήματα της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης, όπως η μετατροπή των πανεπιστημίων σε εξεταστικά κέντρα.
Γλωσσάρι Βασικών Όρων
- Διδακτική Πανδαισία: Μια ποικιλία και πληθώρα διδακτικών μεθόδων και τεχνικών που χρησιμοποιούνται για να εμπλουτίσουν την εκπαιδευτική εμπειρία.
- Ατσιδισμός: Η τάση να είσαι επιφανειακός, να μην έχεις βάθος και να είσαι αδιάφορος.
- Ακαδημαϊκός Επαρχιωτισμός: Η περιορισμένη οπτική και η έλλειψη εξωστρέφειας και διεθνούς προοπτικής στον ακαδημαϊκό χώρο.
- Αυτοδυναμία: Η ικανότητα να λειτουργεί κανείς ανεξάρτητα και να παίρνει πρωτοβουλίες χωρίς εξωτερική καθοδήγηση.
- Δείκτης h: Ένας δείκτης που μετρά την επιστημονική παραγωγικότητα και τον αντίκτυπο ενός ερευνητή, με βάση τον αριθμό των δημοσιεύσεων και των αναφορών σε αυτές.
- Δι-επιστημονικότητα: Η προσέγγιση ενός θέματος μέσα από πολλές επιστημονικές οπτικές, συνδέοντας διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους.
- Αφρόκρεμα: Οι λίγοι αλλά εξαιρετικά ικανοί και ταλαντούχοι φοιτητές σε μια ομάδα.
- Ωφελιμιστικό Κριτήριο: Η προσέγγιση μιας κατάστασης με βάση το τι είναι πιο χρήσιμο και πρακτικό.
- Παραβατικότητα: Παραβίαση των κανόνων, των νόμων ή των ηθικών αρχών.
- Δείκτες απήχησης ερευνητικού έργου: Μετρήσεις που αξιολογούν την επιρροή και την αναγνώριση της ερευνητικής δουλειάς, συνήθως με βάση τις αναφορές σε δημοσιεύσεις.
