Το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Λάτση συμβάλει στη βαθύτερη γνώση της ιστορίας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Η έκδοση Σάμος -Τα Αρχαιολογικά Μουσεία, ανεκτίμητος πλούτος και σημείο αναφοράς για την πολιτιστική μας κληρονομιά.
• Το βιβλίο θα αποτελέσει ισχυρό πρεσβευτή σε διεθνές επίπεδο του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στο νησί της Σάμου
• Παρουσιάζει τους θησαυρούς που στεγάζουν τα 2 αρχαιολογικά μουσεία, στο Βαθύ και το Πυθαγόρειο
Η τελευταία προσθήκη στην σειρά ο «Κύκλος των Μουσείων», που χρηματοδοτούν και επιμελούνται το Κοινωφελές Ίδρυμα Ιωάννη Σ. Λάτση και ο όμιλος Eurobank, επισκέπτεται φέτος το νησί της Σάμου και παρουσιάζει τους θησαυρούς που στεγάζουν τα 2 αρχαιολογικά μουσεία, στο Βαθύ και το Πυθαγόρειο.
Η έκδοση «Σάμος – Τα Αρχαιολογικά Μουσεία» παρουσιάστηκε την Τρίτη 11 Δεκεμβρίου στο Παλλάς Αθηνά, έδρα του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Σ. Λάτση.
Στις σελίδες του τόμου ζωντανεύουν, με κάθε λεπτομέρεια, τα μοναδικά ευρήματα από όλους τους αρχαιολογικούς χώρους του νησιού, ενώ ο αναγνώστης μπορεί να βρει στοιχεία για την αρχαία ιστορία του τόπου και να αντιληφθεί το μέγεθος του πολιτισμού που αναπτύχθηκε.
Κατά την εκδήλωση χαιρετισμό απηύθυνε ο κ. Κωνσταντίνος Τζαβάρας, Αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, ενώ ακολούθησαν ομιλίες και από τους δύο συγγραφείς του βιβλίου, κ. Κωνσταντίνο Τσάκο, Επίτιμο Έφορο Αρχαιοτήτων, και κα Μαρία Βιγλάκη-Σοφιανού, Αρχαιολόγο, Αναπληρώτρια Προϊσταμένου της ΚΑ’ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων. Ακολουθούν αναλυτικά οι ομιλίες.
«Αγέρωχη στο διάβα των αιώνων, η Σάμος, τοποθετημένη στην αγκαλιά του θαλάσσιου δρόμου που ενώνει την Ελλάδα με την Ανατολή, τον Εύξεινο Πόντο με την Αίγυπτο και την Ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί τόπο ιερό και προικισμένο»
Κωνσταντίνος Τζαβάρας, Αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας & Θρησκευμάτων, Πολιτισμού & Αθλητισμού.
« Αγέρωχη στο διάβα των αιώνων, η Σάμος, τοποθετημένη στην αγκαλιά του θαλάσσιου δρόμου που ενώνει την Ελλάδα με την Ανατολή, τον Εύξεινο Πόντο με την Αίγυπτο και την Ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί τόπο ιερό και προικισμένο.
«Τούτος ο τόπος ήταν κέντρο ενός σπουδαίου πολιτισμού», αναφέρει ο Γ. Ρίτσος.
Η ιστορία και τα μνημεία της το αποδεικνύουν.
Η αρχαία Σάμος με το Πυθαγόρειο θεωρείτο μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαιότητας.
Τα ευρήματα που μέρα με τη μέρα βλέπουν το φως του ήλιου μαρτυρούν την ύπαρξη μιας πόλης με έντονη παρουσία, αξιοζήλευτη οργάνωση και υψηλό επίπεδο πολιτισμού, μιας πόλης αντάξιας της ένταξής της στην Ιωνική Δωδεκάπολη, για να επαληθευθεί ο χαρακτηρισμός της από τον Ηρόδοτο «Πολίων πασέων πρώτην Ἑλληνίδων καὶ βαρβάρων».
Τέσσερα είναι τα πιο εντυπωσιακά έργα κατά τον αιώνα της ακμής στη Σάμο: Τα Πολυκράτεια τείχη, το Ευπαλίνειον όρυγμα, το λιμάνι και το Ηραίον.
Στη Σάμο αναδείχτηκαν οι πιο μεγάλες μορφές στο χώρο του πνεύματος και της Τέχνης, ο μαθηματικός και φιλόσοφος Πυθαγόρας, οι αρχιτέκτονες του Ηραίου και οι πρωτοπόροι της γλυπτικής, Ροίκος και Θεόδωρος.
Ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός, με τα μοναδικής πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας έργα λόγου και τέχνης, υπήρξε διαχρονικά η βασική πηγή έμπνευσης και το θεμέλιο της πολιτιστικής ανάτασης.
Πλούτος ανεκτίμητος, ο τόμος αυτός αποτελεί σημείο αναφοράς για την πολιτιστική μας κληρονομιά, χάρη στις προσπάθειες του Κοινωφελούς Ιδρύματος Ιωάννη Λάτση, που με την σημαντική αυτήν εκδοτική του δραστηριότητα συμβάλλει στη βαθύτερη γνώση της ιστορίας του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού.»
«Όλα όσα έκαναν την πόλη της Σάμου πολίων πασέων πρώτην ελληνίδων και βαρβάρων»
Ομιλία Κωνσταντίνου Τσάκου-Επίτιμου Εφόρου Αρχαιοτήτων.
« Η Σάμος ανήκει στην Ιωνία, αποτελώντας έναν από τους σημαντικότερους κρίκους της Ιωνικής δωδεκάπολης.
Η περιοχή, ιδιαίτερα ευνοημένη από τη Φύση, με θαυμάσιο κλίμα, με εξαιρετική θέση στο Ανατολικό Αιγαίο, βρίσκεται πάνω στους κύριους εμπορικούς δρόμους και σε ιδιαίτερη σχέση με την ενδοχώρα της Ανατολής, από όπου καταφτάνουν τα πλούτη και οι ιδέες.
Δεν είναι καθόλου τυχαίο, λοιπόν, ότι στον χώρο αυτό συνέβη αυτό που συνήθως αναφέρεται ως Ιωνικό θαύμα, η ανάπτυξη της Ιωνικής φιλοσοφίας, που περιλαμβάνει τη φυσική, την αστρονομία και τα μαθηματικά, με πρωταγωνιστή τον Θαλή τον Μιλήσιο και τους άλλους φυσικούς επιστήμονες και πιο γνωστό τον Πυθαγόρα, το ενδοξότερο τέκνο της Σάμου.
Με την Ιωνική φιλοσοφία αρχίζει ουσιαστικά ο Δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός, η βάση του παγκόσμιου πολιτισμού.
Ο χρόνος δεν επιτρέπει να αναφερθούμε αναλυτικά στην ιστορία της Σάμου, την τεράστια οικονομική και πολιτισμική εξέλιξη του νησιού, τα πλούτη που συσσωρεύτηκαν από την ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου- τα πλούτη αυτά ακριβώς που έδωσαν τη δυνατότητα στους Σάμιους να πραγματοποιήσουν τα μεγάλα έργα, το Ευπαλίνειο Υδραγωγείο, τον τεράστιο μόλο του πολυκράτειου λιμένα, τον μεγάλο ναό της Ήρας, τον μέγιστον πάντων νηών ων ημείς ίδμεν, όπως με θαυμασμό αναφέρει ο ιστορικός Ηρόδοτος.
Όλα αυτά, τέλος πάντων, που έκαναν την πόλη της Σάμου πολίων πασέων πρώτην ελληνίδων και βαρβάρων.
Αρκετά από αυτά τα ενδιαφέροντα στοιχεία θα τα βρει ο αναγνώστης στο βιβλίο που παρουσιάζεται.
Σήμερα, όμως, θα ήθελα μόνο να πω μερικά λόγια για τις χαρές και τις εκπλήξεις που προσφέρει μια ανασκαφή, όταν μπορεί να συνδυαστεί με τα αρχαία κείμενα και να φωτιστεί από αυτά ή να τα επιβεβαιώσει.
Θα μιλήσουμε, λοιπόν, για το πώς μπορεί μια ανασκαφή να ζωντανέψει από τυχαίες αναφορές στην αρχαία φιλολογία και πώς είναι δυνατόν κάποιες πτυχές του αρχαίου βίου να επαληθευτούν από τα ευρήματα των ανασκαφών.
Θα δούμε ακόμη πώς μπορεί ένα ασήμαντο σε πρώτη ματιά επεισόδιο, μια τυχαία συνάντηση, να γίνει αιτία μιας φοβερής καταστροφής – στην περίπτωσή μας να σημάνει την αρχή του τέλους της ακμής της Σάμου. Συμβαίνουν αυτά συχνά στην ιστορία.
Θα θυμάστε, βέβαια, αυτό που λένε οι οικονομολόγοι, πως το πέταγμα μιας πεταλούδας στο Πεκίνο αρκεί κάποτε για να φέρει αναστάτωση στο χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης…
Ας αρχίσουμε όμως αλλιώς…
Την Άνοιξη του 1979 ξεκινήσαμε μια μικρή δοκιμαστική ανασκαφική διερεύνηση σε ένα κτήμα στην περιοχή της λίμνης της Μικρής Γλυφάδας, έξω από τα δυτικά τείχη της αρχαίας πόλης.
Λίγο αργότερα έφτασαν στο νησί τρεις τελειόφοιτες φοιτήτριες που είχε στείλει ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρινουδάκης για να παρακολουθήσουν την ανασκαφή και να ενημερωθούν, αποκτώντας ανασκαφική πείρα, τρία ολόδροσα νεαρά κορίτσια.
Ανάμεσά τους ήταν η σημερινή κυρία Βιγλάκη- Σοφιανού, το…έτερον ήμισυ των συγγραφέων αυτού του βιβλίου, με την οποία φτάσαμε τελικά σε μακροχρόνια συνεργασία, που κορυφώθηκε με τη δημιουργία του νέου αρχαιολογικού μουσείου Πυθαγορείου.
Καθώς οι ανασκαφικοί τομείς ήταν περισσότεροι, ανέθεσα κάποια στιγμή στην ίδια την επίβλεψη των τομών της ανασκαφής στο κτήμα της Γλυφάδας, που εξελίχτηκε σύντομα σε μια από τις σημαντικότερες ανασκαφές στην αρχαία πόλη.
Γρήγορα άρχισαν να έρχονται στο φως, μέσα σε μεγάλους λάκκους, αποθέτες ιερών αντικειμένων, εξαιρετικά ευρήματα, αγγεία και ειδώλια και άλλα αντικείμενα, πολλά από τα οποία παρουσιάζονται στο βιβλίο για πρώτη φορά.
Ανάμεσά τους μερικά όστρακα, σπασμένα κομμάτια αγγείων, που έσωζαν εγχάρακτες επιγραφές με το όνομα της Αρτέμιδος, μας έπεισαν ότι βρισκόμαστε σε ένα Ιερό της θεάς. Θα μιλήσουμε για αυτά λεπτομερέστερα πιο κάτω.
Για την ώρα ας πάμε λίγο πίσω στο χρόνο. Συγκεκριμένα… δυόμισι χιλιάδες χρόνια πριν…
Ένα πρωινό του 522 π.Χ, ο Συλοσών, γιος του Αιάκη (που θα τον δείτε να καμαρώνει ακόμη στις σελίδες του βιβλίου) και αδελφός του τυράννου της Σάμου Πολυκράτη, με τον οποίο είχε διαφωνήσει για θέματα διοίκησης και είχε αναγκαστεί να εξοριστεί, ντυμένος με έναν ολοπόρφυρο υπέροχο μανδύα, ανέβαινε προς την αγορά της Μέμφιδος στην Αίγυπτο.
Τυχαία συναντήθηκε με έναν Πέρση αξιωματικό. Η Αίγυπτος εκείνα ακριβώς τα χρόνια είχε κατακτηθεί από τους Πέρσες και τον βασιλιά Καμβύση.
– Ωραίος ο μανδύας που φοράς, του είπε ο Πέρσης. Πόσα θέλεις να μου τον δώσεις;
– Εγώ τον μανδύα μου δεν τον πουλάω, ακόμη κι αν μου δώσεις όσο χρυσάφι έχεις, του απάντησε ο Συλοσών. Αλλά αφού σου αρέσει τόσο πολύ, σου τον χαρίζω…
Λίγο μετά το επεισόδιο, στον ίδιο χρόνο, γίνονται συγκλονιστικές αλλαγές στον κόσμο.
Ο Καμβύσης, για διάφορους λόγους, αναγκάζεται να γυρίσει με τον στρατό του στην Περσία, δεν φτάνει, όμως, στα Σούσα ποτέ, λόγω αιφνίδιου θανάτου.
Οι στρατιωτικοί κινούνται γρήγορα και ανακηρύσσουν βασιλιά τον καλύτερο ανάμεσά τους, που δεν ήταν άλλος από τον Δαρείο, σωματοφύλακα του Καμβύση και άνθρωπο από καλή γενιά.
Τον άνθρωπο στον οποίο ο Συλοσών είχε χαρίσει τον μανδύα του…
Στην ίδια τη Σάμο, διψασμένος για χρήμα ο Πολυκράτης πέφτει στην παγίδα του Πέρση σατράπη Οροίτη, ο οποίος του υπόσχεται αμέτρητα πλούτη και, παρά το σημαδιακό όνειρο της κόρης του που τον πιέζει να μην πάει, περνάει απέναντι στη Μικρά Ασία, όπου βρίσκει φριχτό θάνατο- τόσο φριχτό που ο Ηρόδοτος αρνείται να τον περιγράψει- είχαν αυτοέλεγχο ακόμη οι Έλληνες και δεν χρειάζονταν ραδιοτηλεοπτικά συμβούλια ή πώς αλλιώς τα λένε.
Την εξουσία στη Σάμο αναλαμβάνει ο Μαιάνδριος, γραμματικός του Πολυκράτη, που είχε όμως πρόσβαση στο κρατικό θησαυροφυλάκιο.
Μαθαίνει ο Συλοσών ότι ο νέος Μέγας Βασιλεύς της Περσίας, ο Δαρείος, είναι αυτός στον οποίο είχε χαρίσει τον μανδύα, ανεβαίνει στα Σούσα και στέκεται μπροστά στην πύλη του παλατιού φωνάζοντας ότι είναι ευεργέτης του βασιλιά. Τον φέρνουν μπροστά στον Δαρείο, όπου γίνεται η αναγνώριση.
-Εσύ που, τότε που ήμουν άσημος, μου χάρισες τόσο απλόχερα τέτοιο δώρο που, όσο ταπεινό κι αν ήταν, εγώ το λογαριάζω μεγάλο, τι θέλεις από μένα σε αντάλλαγμα.
– Τη Σάμο, που τώρα, μετά τον θάνατο του αδελφού μου, την εξουσιάζει ο Μαιάνδριος, ο δούλος μας, λέει ο Συλοσών.
Στέλνει ο Δαρείος τον Οτάνη, έναν από τους στενούς του συνεργάτες με στρατό και διατάζει να παραδοθεί η Σάμος στον Συλοσώντα χωρίς να ανοίξει μύτη.
Τα πράγματα όμως εξελίχτηκαν διαφορετικά.
Ο Μαιάνδριος, τρομαγμένος, συμφωνεί να φύγει, με τους θησαυρούς του φυσικά, οπότε οι Πέρσες, σίγουροι ότι όλα τελείωσαν, στήνουν τους θρόνους τους έξω από την ακρόπολη και… αναπαύονται αμέριμνοι.
Ο Μαιάνδριος, όμως, είχε έναν αδελφό ανισόρροπο, που τον είχε ρίξει στα κάτεργα.
Αυτός καταφέρνει να πάρει με το μέρος του τους μισθοφόρους του Πολυκράτη και τώρα του αδελφού του και να ριχτεί στους ανυποψίαστους Πέρσες, σκοτώνοντας μερικούς από τους πιο εκλεκτούς.
Θυμώνει τότε ο Οτάνης, ξεχνάει την εντολή του Δαρείου και διατάζει τους στρατιώτες του να σκοτώσουν όποιον βρίσκουν μπροστά τους, αδιάφορο αν ήταν γέρος ή παιδί, ακόμα και αν ήταν ικέτες στα Ιερά.
Ερήμωσε η Σάμος, τόσο, που, με τραγική ειρωνεία, έφτασαν οι επιζήσαντες να αυτοσαρκάζονται με τη γνωστή από τον Ηρόδοτο φράση: έκητι Συλοσώντος ευρυχωρίη, χάρη στον Συλοσώντα ευρυχωρήσαμε…
Έτσι τελείωσε η περίοδος ακμής και δόξας της Σάμου.
Όσο κι αν εποικίστηκε ξανά το νησί, όσο κι αν βρέθηκε συχνά αργότερα ανάμεσα στους πρωταγωνιστές της ελληνικής ιστορίας, ποτέ δεν έφτασε ξανά στα επίπεδα των προηγούμενων αιώνων πριν από το 522 π.Χ.
Και όλα αυτά εξαιτίας μιας τυχαίας συνάντησης και ενός μανδύα…
Μάλλον η πρόθεση άρκεσε για το κακό, που θα έλεγε και ο ποιητής…
Τόσο απρόσμενα μπορεί να είναι καμιά φορά τα αποτελέσματα μιας αυθόρμητης κίνησης…
Στην σπουδαία εκείνη ανασκαφή, λοιπόν, για να ξαναγυρίσουμε στην πραγματικότητα, γρήγορα φάνηκε ότι όλα τα σημαντικά ευρήματα των αποθετών προέρχονταν από εποχές παλιότερες του 522 π.Χ.
Δεν χρειάστηκε πολλή φαιά ουσία για να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτό.
Οι αιχμές περσικών βελών, μάλιστα, που βρέθηκαν στους ίδιους αποθέτες και στη γύρω περιοχή, συμπλήρωσαν την εικόνα.
Το Ιερό της θεάς, ένα από τα σημαντικότερα της αρχαίας Σάμου, είναι πολύ γνωστό από μια διήγηση του Ηροδότου και πάλι.
Ο Περίανδρος, τύραννος της Κορίνθου, δύο γενιές νωρίτερα από το επεισόδιο με τον Συλοσώντα, θέλοντας να τιμωρήσει τους Κερκυραίους για την δολοφονία του γιου του, συνέλαβε τριακόσιους από τους πιο σημαντικούς γόνους των μεγάλων οικογενειών της Κέρκυρας και τους έστειλε στον Αλυάττη της Λυδίας, επ΄εκτομήι, να τους κάνει, δηλαδή, ευνούχους για να υπηρετούν στο παλάτι του.
Η ταύτισή του βοήθησε στην επίλυση πολλών προβλημάτων που σχετίζονταν με τη θέση Ιερού και με την γενικότερη τοπογραφία της περιοχής και αποκαλύπτει την ύπαρξη ενός λιμένος, ακόμη αρχαιότερου από το λιμάνι του Πολυκράτη.
Αλλά ο χρόνος είναι αμείλικτος και πρέπει να σταματήσουμε εδώ…»
«Να διατηρηθεί αλώβητη η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας»
Ομιλία Μαρίας Α. Βιγλάκη- Σοφιανού, Αρχαιολόγου
«Η πρόταση του Ομίλου Λάτση διά του Γενικού Διευθυντή του κ. Βαγγέλη Χρόνη να ετοιμάσουμε, τον τόμο για τα Αρχαιολογικά Μουσεία της Σάμου, ήταν τιμητική για μένα, και παράλληλα μια σπουδαία ευκαιρία να παρουσιασθούν τα δημιουργήματα του πολιτισμού που αναπτύχθηκε στο νησί κατά τους αρχαίους χρόνους, ενός πολιτισμού που σημάδεψε την πορεία της Σάμου στους κατοπινούς αιώνες.
Η χρονική στιγμή της έκδοσης ήταν μια ευτυχής συγκυρία καθώς συμπίπτει με την συμπλήρωση των 100 χρόνων από την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα.
Θεωρώ, λοιπόν, ότι το νέο βιβλίο είναι ένα σπουδαίο δώρο στο νησί και τους κατοίκους του και θα αποτελέσει ισχυρό πρεσβευτή του πολιτισμού που αναπτύχθηκε εδώ, σε διεθνές επίπεδο.
Όταν πριν από 33 χρόνια πήγα για πρώτη φορά στη Σάμο ως αρχαιολόγος της ΚΑ΄ ΕΠΚΑ, αισθάνθηκα από τις πρώτες ημέρες τη γοητεία αυτού του ευλογημένου νησιού.
Η καίρια θέση της Σάμου πάνω στους αιγαιοπελαγίτικους δρόμους που ένωναν τον ελλαδικό χώρο με τη Μ. Ασία και τις μεγάλες αυτοκρατορίες της Ανατολής, αλλά και με τις πλούσιες χώρες του Βορρά και την Αίγυπτο των Φαραώ, βοήθησε στην εμπορική, οικονομική και πολιτισμική ανάπτυξή της από πολύ νωρίς.
Οι αρχαίοι Σάμιοι, διασχίζοντας τη Μεσόγειο με τα ποντοπόρα πλοία τους ταξίδεψαν μέχρι τη μυθική Δύση και την αργυρόρριζον Ταρτησσό, ενώ στην Ανατολή στενές ήταν οι σχέσεις με τους σπουδαίους πρώιμους πολιτισμούς.
Οι αξίες που δημιουργήθηκαν στο νησί, με τη ζωντάνια και τη δημιουργική διάθεση που γεννούν το Αιγαίο και η Ιωνία, ενέπνευσαν φιλοσόφους, ποιητές, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες, τον Πυθαγόρα και τον Επίκουρο, τον Ευπαλίνο και τον Αρίσταρχο, τον Ίβυκο τον Μέλισσο, τον Γενέλεω, τον Ροίκο και τον Θεόδωρο, και πολλούς άλλους, με φαντασία και όραμα, και κληροδότησαν στην ανθρωπότητα μοναδικά έργα τέχνης.
Αυτά τα δημιουργήματα καθόρισαν τον σπουδαίο ρόλο της Σάμου στον πολιτιστικό χάρτη του αρχαίου κόσμου για μακρά χρονική περίοδο.
Μια από τις πρώτες ανασκαφές στις οποίες συμμετείχα, ήταν αυτή στο αρχαϊκό ιερό της Αρτέμιδος ακριβώς έξω από το δυτικό τείχος της αρχαίας πόλης.
Η ανασκαφή απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή και οργάνωση, αφού για να συλλέξουμε τα θραύσματα μελανόμορφων αγγείων, που βρέθηκαν σε αποθέτη του ιερού, έπρεπε να απομακρύνουμε με αντλία τα νερά της μικρής λίμνης Γλυφάδας.
Όταν η εργασία ολοκληρώθηκε και καθαρίσθηκαν τα ευρήματα, συναισθήματα χαράς και συγκίνησης κατέλαβαν όλο το συνεργείο.
Τα θαυμάσια αγγεία από μεγάλα κέντρα παραγωγής, την Αττική, τη Λακωνία, την Ιωνία αλλά και από τοπικά εργαστήρια κοσμούν σήμερα το Μουσείο του Πυθαγορείου και παρουσιάζονται στο βιβλίο για πρώτη φορά.
Από τη μια τα θαυμάσια ευρήματα και η γοητεία της ανασκαφικής εμπειρίας και από την άλλη οι πολύωρες συζητήσεις με τον Κων/νο Τσάκο, τότε Έφορο Αρχαιοτήτων της περιοχής, ο οποίος με πάθος μιλούσε για την ιστορία αυτού του τόπου, με γέμισαν ενθουσιασμό και όρεξη να ασχοληθώ με αυτό το νησί του ανατολικού Αιγαίου.
Το αναπάντεχο ήταν ο κ. Τσάκος την επόμενη χρονιά μετατέθηκε στην Ολυμπία, ενώ εγώ παρέμεινα, δημιούργησα εκεί οικογένεια και πλέον είμαι δημότης Σαμίων!
Συγκλονιστική εμπειρία ήταν για όσους είχαμε την τύχη να βρεθούμε στο χώρο τη στιγμή της αποκάλυψης του κολοσσικού κούρου της Σάμου.
Η ανακάλυψη το 1980 του κορμού του και το 1984 της κεφαλής του, με τις ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στο Ηραίο καταγράφονται ως μεγάλες στιγμές για την αρχαιολογική έρευνα.
Ένας γίγαντας σμιλευμένος σε μάρμαρο από το αρχαίο λατομείο του ορεινού χωριού Μανωλάτες, αντίκρισε ξανά, ύστερα από 2500 χρόνια, το λαμπρό φως της Ιωνίας.
Η μεταφορά του μνημειώδους έργου στο Μουσείο Βαθέος ήταν μια περιπέτεια: η φόρτωσή του σε πλατφόρμα του στρατού, η καθαίρεση τμήματος της στέγης του Μουσείου προκειμένου να εξασφαλιστεί η είσοδος του αγάλματος στο κτήριο, η απαιτητική και χρονοβόρα διαδικασία του στησίματός του είναι στιγμές που δεν ξεχνιούνται, όπως δεν ξεχνιέται το δέος των επισκεπτών και η ολοφάνερη έκπληξη στα μάτια των παιδιών μόλις αντικρίζουν τον κολοσσό του 580 π.Χ.
Οι εξαιρετικές εικόνες του κ. Μαυρομάτη στο βιβλίο ζωντανεύουν το σπουδαίο έργο και εντυπωσιάζουν.
Μια άλλη αλησμόνητη εμπειρία ήταν ο εντοπισμός της Γεωμετρικής Νεκρόπολης, της μεταθανάτιας κατοικίας των πρώτων Ιώνων αποίκων, των γεωμόρων, που έφθασαν στη Σάμο, στα τέλη του 10ου αι. π.Χ.
Η αποκάλυψη τύμβων με κτιστούς περιβόλους, ταφικών πυρών, εγχυτρισμών – ταφών σε αγγεία, πλούτισε τις γνώσεις μας ως προς τα ταφικά έθιμα των αρχαίων Σαμίων αλλά και ως προς την κοινωνική διαστρωμάτωση της εποχής.
Αξίζει να αναφερθεί ότι τα μέχρι τότε ευρήματα αυτής της εποχής προέρχονταν μόνον από την ανασκαφή του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στο μεγάλο ιερό της σαμιακής Ήρας, του οποίου η διεθνής ακτινοβολία είναι ολοφάνερη στο βιβλίο. Αναθήματα από όλες τις χώρες του τότε γνωστού κόσμου, την Αίγυπτο, τη Μεσοποταμία, τη Βαβυλώνα, τη Συρία, το Ιράν, τον Καύκασο, τη Φοινίκη αλλά και τα μεγάλα κέντρα τέχνης του ελλαδικού χώρου, απεικονίζονται θαυμάσια με το φακό του Σωκράτη Μαυρομάτη.
Σπουδαίος σταθμός της θητείας μου ήταν η επίβλεψη των εργασιών της έκθεσης του Μουσείου Πυθαγορείου από το 2005 έως το 2009, έργου του Γ΄ ΚΠΣ.
Μέσα από τα εκθέματα, μέρος των οποίων θα έχετε την ευκαιρία να θαυμάσετε στο βιβλίο, παρουσιάζονται τα δημιουργήματα του πολιτισμού της αρχαίας πόλης και της υπαίθρου.
Όμως οι συγκινήσεις δεν σταματούν: αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο της διαμόρφωσης της αυλής του Μ. Πυθαγορείου, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου.
Σε χώρο περίπου 6 στρεμμάτων φαίνεται πως είναι συγκεντρωμένη η ιστορία όλης της αρχαίας πόλης.
Η μια ευχάριστη έκπληξη διαδέχεται την άλλη, καθώς τα ευρήματα αποτελούν ισχυρή ένδειξη για την ύπαρξη ζωής στον πυρήνα του οικιστικού ιστού της πόλης ήδη από την τελική νεολιθική εποχή και την εποχή του χαλκού.
Η Πρωτογεωμετρική κεραμική που βρέθηκε στο χώρο επιβεβαιώνει ότι στην περιοχή αυτή, του αρχαίου ποταμού Χήσιου, εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι ΄Ιωνες άποικοι.
Η πρόσφατη αποκάλυψη αψιδωτού κτηρίου και βωμού στα ανατολικά του, υποδεικνύει την ύπαρξη λατρείας στο χώρο κατά τον 7ο αι. π.Χ.
Μικρή αναφορά για τα πρόσφατα ευρήματα γίνεται σε ένα από τα κεφάλαια του βιβλίου, ενώ για πρώτη φορά παρουσιάζονται εικόνες αντικειμένων της ανασκαφής.
υτός ο τόπος εξακολουθεί να εκπλήσσει και είμαι σίγουρη ότι έχει πολλές χαρές να προσφέρει στους νέους συναδέλφους που θα εργασθούν στο νησί…
Στον αφιερωματικό για τη Σάμο τόμο προσπάθησα να καταθέσω ένα μέρος των όμορφων στιγμών και των συγκινήσεων που έζησα κατά την πολύχρονη υπηρεσία μου στο ακριτικό νησί.
Το έργο ήταν δύσκολο, καθώς έπρεπε σε περιορισμένο αριθμό σελίδων να παρουσιασθεί η αξία και η ποικιλία του πολιτισμού της ιωνικής Σάμου.
Στις 380 σελίδες του προβάλλονται κατά χρονολογικές ενότητες τα έργα του πολιτισμού που γεννήθηκε και μεγαλούργησε στην, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, πιο σπουδαία από όλες τις ελληνικές και ξένες πόλεις, ήδη από το τέλος της 5ης χιλιετίας π.Χ.
Σε χωριστά κεφάλαια γίνεται αναφορά στην ιστορία του νησιού, στις εντυπώσεις των περιηγητών, στην περιπέτεια της ίδρυσης των δύο Αρχαιολογικών Μουσείων του, στο Βαθύ και στο Πυθαγόρειο, στα μεγάλα έργα υποδομής του 6ου αι. π.Χ. (Ευπαλίνειο Όρυγμα, το χώμα εν θαλάσση του Ηροδότου, μεγάλος ναός Ήρας, τείχη), στις επαφές των αρχαίων Σαμίων με τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων που έζησαν σε αυτό το νησί.
Είναι χαρά μου να εκφράσω και από εδώ τις θερμές ευχαριστίες μου σε όλους, όσοι είχαν την έμπνευση για τη δημιουργία αυτού του τόμου και όσοι δούλεψαν, για την ολοκλήρωσή του.
Ευχαριστώ τον Όμιλο Λάτση και την κ. Μαριάννα Λάτση που χρόνια τώρα χαρίζει στην Ελλάδα και στην παγκόσμια κοινότητα τα επιτεύγματα του αρχαιοελληνικού πολιτισμού σε εξαιρετική έκδοση.
Ευχαριστίες οφείλονται στον διευθύνοντα Σύμβουλο της Eurobank Ergasias κ. Νανόπουλο, που υποστήριξε την έκδοση.
Ιδιαιτέρως θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Γενικό Διευθυντή του Ομίλου κ. Βαγγέλη Χρόνη, που με τον ενθουσιασμό του, την αγάπη του για το έργο και τις εποικοδομητικές παρατηρήσεις του ήταν θερμός συμπαραστάτης σε όλη τη διαδικασία.
Την κ. Ειρήνη Λούβρου, υπεύθυνη των εκδόσεων ΟΛΚΟΣ, που με την γνώση, τη μεθοδικότητα και την τεράστια εμπειρία της σε τέτοια εκδοτικά εγχειρήματα, στάθηκε πολύτιμη και ακούραστη συνεργάτης.
Τον αθόρυβο κ. Δημήτρη Καλοκύρη, που επωμίσθηκε την καλλιτεχνική επιμέλεια του βιβλίου και κατάφερε με όπλο τη γνώση, το μεράκι και τη συνέπεια, να δαμάσει με άρτιο τρόπο το υλικό.
Τον σεμνό καλλιτέχνη κ. Σωκράτη Μαυρομάτη, που με τον φωτογραφικό φακό του έδωσε πνοή στα αρχαία αντικείμενα.
Τον χαρισματικό φιλόλογο κ. Παντελή Μπουκάλα για την φιλολογική επιμέλεια του βιβλίου.
Την κ. Τζούντυ Γιαννακοπούλου, που εργάστηκε με αφοσίωση για την πολύ καλή απόδοση του κειμένου στην αγγλική γλώσσα.
Επιτρέψτε μου να ευχαριστήσω την οικογένειά μου και ιδιαιτέρως τον σύζυγό μου, για την υπομονή και την κατανόηση.
Ο τόμος που θα δείτε, αποτελεί το αποτέλεσμα μιας ζεστής συνεργασίας όλων των συντελεστών.
Ευχαριστώ τους συναδέλφους μου για την παρουσία τους εδώ και πιστεύω ότι όλοι μαζί έστω και κάτω από αντίξοες συνθήκες, θα καταφέρουμε, να διατηρηθεί αλώβητη η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας.
Ευχαριστώ από καρδιάς και όλους εσάς που με την παρουσία σας εδώ απόψε τιμάτε τη Σάμο και τον πολιτισμό της.»
www.mywaypress.gr
