Γεωπολιτική της αβεβαιότητας: Η λατρεία της ισχύος και η παγίδα των βεβαιοτήτων

Πρέπει όλοι να ελπίζουμε ότι το Ισραήλ θα πετύχει

 
Στον απόηχο μιας, κατά τα φαινόμενα, επιτυχημένης στρατιωτικής επιχείρησης του Ισραήλ κατά του Ιράν, η διεθνής σκακιέρα μοιάζει να αναδιατάσσεται για άλλη μια φορά. Ωστόσο, η ουσία της ανάλυσης του Jonah Goldberg σε άρθρο του στο thedispatch.com, δεν βρίσκεται στην απλή καταγραφή των γεγονότων, αλλά στην αποκωδικοποίηση των βαθύτερων δυνάμεων που τα διαμορφώνουν. Η πραγματική πρόκληση είναι να αντισταθούμε στην τάση που ο Τζορτζ Όργουελ εύστοχα αποκάλεσε «λατρεία της ισχύος» (“power-worship”)  — την πεποίθηση ότι οι παρούσες δυναμικές είναι αμετάκλητες και οι ισχυροί της στιγμής είναι καταδικασμένοι να επικρατήσουν.

Η πρόσφατη ιστορία, αλλά και αυτή του περασμένου αιώνα, είναι γεμάτη από παραδείγματα αναλυτών και πολιτικών που παγιδεύτηκαν σε αυτή την αντίληψη, αγνοώντας παράγοντες όπως η ιδεολογία, η εθνική υπερηφάνεια, η καινοτομία και η διαφθορά.

 
Τα τυφλά σημεία του «ρεαλισμού»

Οι θιασώτες του γεωπολιτικού ρεαλισμού, εστιάζοντας σχεδόν αποκλειστικά στην ωμή ισχύ, συχνά υποτιμούν την ανθεκτικότητα των μικρότερων δυνάμεων και την αστάθεια των καθεστώτων. Θεωρούσαν, για παράδειγμα, την περιφερειακή ηγεμονία του Ιράν ως ένα μόνιμο δεδομένο  και πίστευαν ότι η καλύτερη στρατηγική για τη Δύση ήταν απλώς η διαχείριση της ανόδου του. Αυτή η οπτική, ωστόσο, αγνοεί την αποφασιστικότητα εθνών όπως η Ουκρανία ή το Ισραήλ να μην αποδεχθούν παθητικά την τύχη που τους επιφυλάσσουν οι ισχυρότεροι γείτονές τους.

Ο Τζορτζ Όργουελ, στην κριτική του για τον Τζέιμς Μπέρναμ, εντόπισε με ακρίβεια αυτή την παθογένεια: η λατρεία της ισχύος οδηγεί στην πεποίθηση ότι οι τρέχουσες τάσεις θα συνεχιστούν επ’ αόριστον. Αυτό εξηγεί γιατί ο Μπέρναμ προέβλεψε πρώτα τη γερμανική κυριαρχία επί της Ρωσίας και μετά το αντίστροφο, ακολουθώντας πάντα το ένστικτο της υποταγής στον εκάστοτε νικητή. Η ισχύς, όμως, δεν είναι πεπρωμένο. Αν ήταν, η Σοβιετική Ένωση δεν θα είχε καταρρεύσει ποτέ^.

 
Το ιστορικό μάθημα της απρόβλεπτης αλλαγής

Ένα εσωτερικό σημείωμα (εδώ για να το διαβάσετε) του Πενταγώνου από τον Lin Wells, που διακινήθηκε το 2001 από τον τότε Υπουργό Άμυνας Ντόναλντ Ράμσφελντ, αποτελεί την πιο εύγλωττη απόδειξη αυτής της αλήθειας. Το σημείωμα καταδεικνύει με δραματικό τρόπο πόσο ριζικά αλλάζει ο κόσμος κάθε δεκαετία, διαψεύδοντας τις πιο ασφαλείς προβλέψεις:

• Από το 1900 στο 1910: Η Βρετανία, η μεγαλύτερη δύναμη της εποχής, πέρασε από το να θεωρεί τη Γαλλία ως αιώνιο εχθρό στο να συμμαχήσει μαζί της ενάντια στη Γερμανία.
• Από το 1930 στο 1939: Ο κόσμος μεταπήδησε από έναν κανόνα αμυντικού σχεδιασμού που απέκλειε πόλεμο για δέκα χρόνια, στο ξέσπασμα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

• Από το 1980 στο 1990: Οι ΗΠΑ μετατράπηκαν από το μεγαλύτερο πιστωτή στο μεγαλύτερο οφειλέτη του κόσμου, η Σοβιετική Ένωση βρέθηκε ένα βήμα πριν τη διάλυση και σχεδόν κανείς δεν είχε ακούσει για το διαδίκτυο.Το συμπέρασμα του Wells είναι αποστομωτικό: «Δεν είμαι σίγουρος πώς θα μοιάζει το 2010, αλλά είμαι σίγουρος ότι θα μοιάζει πολύ λίγο με αυτό που περιμένουμε, οπότε θα πρέπει να σχεδιάσουμε αναλόγως».

 
Η ηθική διάσταση της ισχύος και τα δύο μέτρα και δύο σταθμά

Η λατρεία της ισχύος δεν οδηγεί μόνο σε λανθασμένες αναλύσεις, αλλά και σε ηθική τύφλωση. Διανοούμενοι και σχολιαστές που καταγγέλλουν με σφοδρότητα τις πολιτικές του Ισραήλ, επιδεικνύουν συχνά μια εκκωφαντική σιωπή για κατάφωρες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε χώρες που θεωρούνται ισχυρές.

• Η περίπτωση της Κίνας: Ενώ το Ισραήλ κατηγορείται για «απαρτχάιντ», η Κίνα εφαρμόζει ένα πραγματικό καθεστώς φυλετικού διαχωρισμού (Han supremacy), πολιτισμικής γενοκτονίας στο Σιντζιάνγκ και διατηρεί ακόμη και στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας. Η διεθνής κατακραυγή, ωστόσο, είναι δυσανάλογα μικρή. Ο λόγος, αν και όχι ο μοναδικός, είναι αδιαμφισβήτητος: η Κίνα είναι ισχυρή.

Ο Λόρδος Άκτον, στο περίφημο απόφθεγμά του, δεν είπε απλώς ότι «η εξουσία διαφθείρει». Το βαθύτερο νόημά του ήταν μια προειδοποίηση προς τους ιστορικούς και τους αναλυτές να μην επιδεικνύουν επιείκεια στους ισχυρούς. Υποστήριξε ότι η ιστορική ευθύνη πρέπει να είναι αυστηρότερη για τους κατόχους εξουσίας, ακριβώς επειδή συχνά διαφεύγουν της νομικής ευθύνης.

 
Πέρα από την τακτική νίκη: Η αναζήτηση της στρατηγικής επιτυχίας

Επιστρέφοντας στη Μέση Ανατολή, το ζητούμενο δεν μπορεί να είναι απλώς μια προσωρινή στρατιωτική επιτυχία του Ισραήλ. Η πραγματική, μακροπρόθεσμη επιτυχία θα ήταν να πειστούν τα αντίπαλα καθεστώτα όχι τόσο να συνάψουν ειρήνη με το Ισραήλ, αλλά να αποδεχτούν την ιδέα ότι το Ισραήλ δεν πρόκειται να εξαφανιστεί.

Μια τέτοια παραδοχή θα μπορούσε να επιφέρει έναν ριζικό μετασχηματισμό. Θα ανάγκαζε αυτά τα καθεστώτα να πάψουν να χρησιμοποιούν τους Παλαιστίνιους ως άλλοθι για τις δικές τους εσωτερικές αποτυχίες και να επικεντρωθούν στην οικονομική και πολιτική πρόοδο των λαών τους. Παράλληλα, θα μπορούσε να μεταμορφώσει και την ίδια την ισραηλινή πολιτική, καθώς η αίσθηση της υπαρξιακής ασφάλειας θα μείωνε την ανάγκη για πολιτικές που πολλοί στη Δύση επικρίνουν.

Εν κατακλείδι, η ανάλυση των διεθνών σχέσεων απαιτεί διανοητική ταπεινότητα. Η ιστορία μας διδάσκει ότι οι γραμμικές προβολές και οι βεβαιότητες που βασίζονται στην τρέχουσα κατανομή ισχύος είναι σχεδόν πάντα λανθασμένες. Παράγοντες όπως η εθνική βούληση, η ιδεολογική πεποίθηση και οι απρόβλεπτες τεχνολογικές εξελίξεις  μπορούν να ανατρέψουν τα πάντα. Η ελπίδα για ένα σταθερότερο μέλλον δεν έγκειται στην υποταγή σε αυτό που μοιάζει ισχυρό σήμερα, αλλά στην καλλιέργεια συνθηκών που καθιστούν την ειρήνη και την αποδοχή της πραγματικότητας την μόνη λογική επιλογή για όλους.

mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες