Η ανεπάρκεια πόρων αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για τις οικογενειακές επιχειρήσεις

Έκθεση του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθηνών (ΕΒΕΑ) που πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την Ελληνική Λέσχη Μη Εκτελεστικών Μελών ΔΣ (NED Club) εστιάζει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις στην Ελλάδα. Η έκθεση παρουσιάζει αποτελέσματα έρευνας σχετικά με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις σε θέματα όπως η διαδοχή, η χρηματοδότηση, η τεχνολογία, η ανάπτυξη και η βιωσιμότητα.

 
Αντίθεση ελληνικών Οικογενειακών Επιχειρήσεων με Ευρωπαϊκές και Παγκόσμιες

Η έρευνα του ΕΒΕΑ, σε συνδυασμό με άλλες έρευνες όπως της EY και της KPMG, φέρνει στο φως βασικές διαφορές ανάμεσα στις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις και τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές και παγκόσμιες:

• Σύνθεση Διοικητικού Συμβουλίου: Στην Ελλάδα, το 82,76% των οικογενειακών επιχειρήσεων έχουν διοικητικό συμβούλιο που αποτελείται αποκλειστικά από μέλη της οικογένειας. Αντίθετα, παγκοσμίως, το 63% των ερωτηθέντων σε αντίστοιχες έρευνες, αναφέρουν ότι έχουν ανεξάρτητο Διοικητικό Συμβούλιο, με το ποσοστό αυτό να αγγίζει το 82% στις πιο επιτυχημένες επιχειρήσεις. Η συμμετοχή εξωτερικών στελεχών, ειδικών σε θέματα διοίκησης, μπορεί να προσφέρει πολύτιμη εμπειρία και να ενισχύσει την αποτελεσματικότητα.
• Εξωστρέφεια: Ενώ η εξωστρέφεια αποτελεί κύρια προτεραιότητα για τις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, η πρόσφατη οικονομική κρίση φαίνεται να έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε αυτή τη στροφή. Σε αντίθεση με τις ελληνικές, οι οικογενειακές επιχειρήσεις σε άλλες χώρες είχαν προγενέστερη ενασχόληση με τις διεθνείς αγορές.
• Καινοτομία: Η επένδυση σε Έρευνα και Ανάπτυξη παραμένει χαμηλή στις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, σε σύγκριση με άλλες χώρες. Αυτό οφείλεται, εν μέρει, στη συντηρητική προσέγγιση της δεύτερης γενιάς, η οποία διστάζει να ρισκάρει την επιτυχία που κληρονόμησε.
• Ανάληψη Ρίσκου: Συνεχίζοντας την προηγούμενη παρατήρηση, η ανάληψη ρίσκου είναι περιορισμένη στις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις. Η επιθυμία για διατήρηση της οικογενειακής κληρονομιάς οδηγεί σε μια πιο προσεκτική προσέγγιση σε νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες.
• Επίδραση της Οικογένειας: Στις ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις, παρατηρείται ισχυρή ταύτιση της οικογένειας με την επιχείρηση . Αυτό μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά, ενισχύοντας την αφοσίωση και τη μακροπρόθεσμη σκέψη. Ωστόσο, μπορεί να δυσκολέψει τη λήψη αντικειμενικών αποφάσεων.

Οι ελληνικές οικογενειακές επιχειρήσεις διακρίνονται για την ανθεκτικότητα, την ισχυρή οικογενειακή κουλτούρα και την εστίαση στην εξωστρέφεια. Ωστόσο, η περιορισμένη καινοτομία, η διστακτικότητα στην ανάληψη ρίσκου και η συγκεντρωτική διοίκηση μπορούν να αποτελέσουν εμπόδια για την περαιτέρω ανάπτυξή τους.

 
Προκλήσεις και στρατηγικές για Οικογενειακές Επιχειρήσεις στην Ελλάδα

Οι οικογενειακές επιχειρήσεις αποτελούν την ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας, αντιπροσωπεύοντας το 80% του συνόλου των επιχειρήσεων και συνεισφέροντας σημαντικά στην ανάπτυξη και την απασχόληση. Παρά την σημαντική τους συμβολή, οι οικογενειακές επιχειρήσεις αντιμετωπίζουν μοναδικές προκλήσεις που απαιτούν προσεκτικό σχεδιασμό και στρατηγικές προσαρμογής.

Κυριότερες Προκλήσεις:

• Διαδοχή: Η διαδοχή, τόσο στην οικογένεια όσο και στη διοίκηση, αναδεικνύεται ως η πιο κρίσιμη πρόκληση . Η μετάβαση από τη μία γενιά στην επόμενη, η διασφάλιση της συνέχειας της επιχείρησης και η προετοιμασία των νέων ηγετών αποτελούν σημαντικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν μεθοδικά. Η έρευνα του ΕΒΕΑ δείχνει ότι η διαδοχή στην οικογένεια και την ιδιοκτησία, καθώς και η διαδοχή στη διοίκηση, απασχολούν το 27,16% και 24,14% των συμμετεχόντων αντίστοιχα.
• Οικογενειακές Συγκρούσεις: Οι οικογενειακές συγκρούσεις και οι διαφορετικές προσδοκίες μεταξύ των μελών της οικογένειας μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργία και την αρμονία της επιχείρησης. Η έρευνα του ΕΒΕΑ δείχνει ότι το 12,07% των επιχειρήσεων αντιμετωπίζει αυτή την πρόκληση.
• Ανεπάρκεια Πόρων: Η έλλειψη επαρκών ανθρώπινων και οικονομικών πόρων περιορίζει τις δυνατότητες ανάπτυξης και καινοτομίας. Η έρευνα του ΕΒΕΑ δείχνει ότι η ανεπάρκεια πόρων αποτελεί την μεγαλύτερη πρόκληση για τις οικογενειακές επιχειρήσεις, με ποσοστό 27,16% .
• Έλλειψη Εστίασης και Στόχων: Η έλλειψη σαφούς στρατηγικής κατεύθυνσης και συγκεκριμένων στόχων μπορεί να οδηγήσει σε αβεβαιότητα και να δυσκολέψει τη λήψη αποφάσεων. Σύμφωνα με την έρευνα του ΕΒΕΑ, το 9,05% των επιχειρήσεων αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα.
• Τεχνολογία και Καινοτομία: Η αδυναμία προσαρμογής στις τεχνολογικές εξελίξεις μπορεί να θέσει σε κίνδυνο την ανταγωνιστικότητα. Η έρευνα του ΕΒΕΑ δείχνει ότι η καινοτομία και η τεχνολογία αποτελούν πρόκληση για το 10,78% των συμμετεχόντων.
• Εξωστρέφεια: Η περιορισμένη εξωστρέφεια και η εστίαση στην εγχώρια αγορά περιορίζουν τις ευκαιρίες ανάπτυξης. Η έρευνα της EY, ωστόσο, δείχνει ότι οι Έλληνες επιχειρηματίες δίνουν προτεραιότητα στην εξωστρέφεια, με το 69% να στοχεύει στην επέκταση σε νέες χώρες.

 
Στρατηγικές Αντιμετώπισης:

• Στρατηγικός Σχεδιασμός Διαδοχής: Η έγκαιρη έναρξη της διαδικασίας διαδοχής, η εκπαίδευση και η προετοιμασία των νέων ηγετών, καθώς και η δημιουργία σαφούς πλαισίου διακυβέρνησης είναι κρίσιμης σημασίας. Η έρευνα της EY τονίζει τη σημασία της έγκαιρης έναρξης της διαδικασίας διαδοχής και της αξιολόγησης των ικανοτήτων των πιθανών διαδόχων.
• Διαχείριση Οικογενειακών Συγκρούσεων: Η δημιουργία σαφών κανόνων και διαδικασιών για τη λήψη αποφάσεων, η ενθάρρυνση του διαλόγου και η επιδίωξη συμβιβασμών είναι απαραίτητες για την επίλυση συγκρούσεων. Η έρευνα της PwC επισημαίνει ότι η εμπιστοσύνη μεταξύ των μελών της οικογένειας και των εργαζομένων συνδέεται με υψηλότερα ποσοστά ανάπτυξης.
• Ενίσχυση Πόρων: Η αναζήτηση επενδυτικών κεφαλαίων, η αξιοποίηση ευρωπαϊκών προγραμμάτων χρηματοδότησης και η επένδυση στην εκπαίδευση και ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού είναι σημαντικά μέτρα για την αντιμετώπιση της έλλειψης πόρων.
• Καθορισμός Στόχων και Στρατηγικής: Η καθιέρωση σαφούς οράματος και στόχων, η ανάλυση της αγοράς και η διαμόρφωση μιας συνεκτικής στρατηγικής ανάπτυξης είναι απαραίτητες για την επιτυχία.
• Ενσωμάτωση Καινοτομίας και Τεχνολογίας: Η επένδυση σε νέες τεχνολογίες, η υιοθέτηση ψηφιακών εργαλείων και η ενθάρρυνση της καινοτομίας είναι κρίσιμες για τη διατήρηση της ανταγωνιστικότητας.
• Εξωστρέφεια: Η διερεύνηση νέων αγορών, η συμμετοχή σε διεθνείς εκθέσεις και η δημιουργία διεθνών συνεργασιών μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη.
• Αναζήτηση Εξωτερικής Υποστήριξης: Η αξιοποίηση εξειδικευμένων συμβούλων για οικογενειακές επιχειρήσεις, η συμμετοχή σε επιμορφωτικά προγράμματα και η ενημέρωση για βέλτιστες πρακτικές μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων .

Η ορθή εφαρμογή των δομών και πρακτικών εταιρικής διακυβέρνησης, όπως η δημιουργία Διοικητικού Συμβουλίου με ανεξάρτητα μέλη, η συμμετοχή στελεχών εκτός οικογένειας και η υιοθέτηση σύγχρονων μεθόδων διοίκησης, μπορούν να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα και βιωσιμότητα των οικογενειακών επιχειρήσεων.

 
Βασικοί άξονες της Έρευνας του ΕΒΕΑ και συμβολή στην Ανταγωνιστικότητα και Βιωσιμότητα των Οικογενειακών Επιχειρήσεων

Η έρευνα του ΕΒΕΑ, σε συνεργασία με την Ελληνική Λέσχη Μη Εκτελεστικών Μελών ΔΣ (NED Club), εστιάζει στην εις βάθος κατανόηση των προκλήσεων και των αναγκών που αφορούν στη διακυβέρνηση των οικογενειακών επιχειρήσεων στην Ελλάδα. Στόχος της έρευνας είναι η ανάδειξη πολύτιμων στοιχείων που θα στηρίξουν τόσο τη διακυβέρνηση της επιχείρησης όσο και τη συνοχή της οικογένειας, προβάλλοντας κατευθύνσεις για τη διαμόρφωση εργαλείων και πρακτικών που θα συμβάλλουν στη βιώσιμη ανάπτυξή τους.

Βασικοί άξονες της έρευνας:

• Χρόνια Λειτουργίας: Η έρευνα εξετάζει τα έτη λειτουργίας των επιχειρήσεων, καταδεικνύοντας την μακροχρόνια παρουσία τους στην αγορά (62,50% λειτουργούν για πάνω από 21 χρόνια). Αυτό το εύρημα υποδηλώνει σταθερότητα και ανθεκτικότητα, ενώ η παρουσία νεότερων επιχειρήσεων (18,53% λειτουργούν για λιγότερο από 10 χρόνια) δείχνει δυναμισμό και καινοτομία .
• Γενιά Ιδιοκτησίας: Η έρευνα αναλύει την κατανομή της ιδιοκτησίας ανά γενιά, επισημαίνοντας την κυριαρχία της 1ης και 2ης γενιάς (46,55% και 42,24% αντίστοιχα). Αυτό υποδηλώνει διαχρονική συνέχεια, αλλά και προκλήσεις διαδοχής στις επόμενες γενιές (3η γενιά: 9,48%, 4η γενιά και έπειτα: 1,72%).
• Μέλη Οικογένειας στη Διοίκηση: Η έρευνα εξετάζει τον αριθμό των μελών της οικογένειας που συμμετέχουν στη διοίκηση, υπογραμμίζοντας την τάση για συγκεντρωτική διαχείριση (36,64% με δύο μέλη και 33,19% με ένα μέλος). Η συγκεντρωτική προσέγγιση προσφέρει ταχύτητα στις αποφάσεις, αλλά ενέχει τον κίνδυνο περιορισμένης προοπτικής .
• Τύπος Οικογενειακής Ιδιοκτησίας: Η έρευνα αναλύει τον τύπο ιδιοκτησίας (“Οικογένεια ως Μέτοχος”), καταδεικνύοντας την κυριαρχία του μοναδικού ιδιοκτήτη (57,33%). Ακολουθούν ο συνεταιρισμός αδελφών (33,62%) και ο συνεταιρισμός εξαδέλφων (2,16%). Κάθε τύπος ιδιοκτησίας επηρεάζει τη δομή και τη δυναμική της διοίκησης .
• Τομείς Επιχειρηματικής Δραστηριότητας: Η έρευνα καταγράφει τους τομείς δραστηριότητας των επιχειρήσεων, επισημαίνοντας την εστίαση στη βασική δραστηριότητα (69,40%). Ένα μικρότερο ποσοστό επεκτείνεται σε συναφείς δραστηριότητες (22,41%) ή διαφοροποιείται (8,19%).
• Σύνθεση Διοικητικού Συμβουλίου: Η έρευνα εξετάζει τη σύνθεση του διοικητικού συμβουλίου, αναδεικνύοντας την κυριαρχία των μελών της οικογένειας (82,76%). Η συμμετοχή εξωτερικών στελεχών και μη εκτελεστικών μελών είναι περιορισμένη (12,07% και 5,17% αντίστοιχα).
• Αριθμός Εργαζομένων: Η έρευνα καταγράφει τον αριθμό εργαζομένων, υπογραμμίζοντας την κυριαρχία των μικρών επιχειρήσεων (69,40% με 2-10 εργαζόμενους). Ακολουθούν οι μεσαίες (22,41% με 11-50 εργαζόμενους) και οι μεγάλες (8,19% με 51+ εργαζόμενους).
• Προκλήσεις: Η έρευνα εξετάζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι οικογενειακές επιχειρήσεις, αναδεικνύοντας την ανεπάρκεια πόρων (27,16%), τη διαδοχή (9,48% στην επιχείρηση, 24,14% στη διοίκηση, 27,16% στην οικογένεια και την ιδιοκτησία) και τις οικογενειακές συγκρούσεις (12,07%) ως κύριες ανησυχίες. Επίσης, επισημαίνει την έλλειψη εστίασης και στόχων (9,05%), τις δυσκολίες στην ανάπτυξη (6,47%) και την εξασφάλιση της οικογενειακής περιουσίας (15,09%).
• Σχέδια Επέκτασης: Η έρευνα εξετάζει τα σχέδια επέκτασης των επιχειρήσεων, καταδεικνύοντας ότι το 62,07% έχει σχέδια για επέκταση ή διαφοροποίηση . Οι κύριοι λόγοι είναι η ανάπτυξη, η εξωστρέφεια, η καινοτομία, η τεχνολογία (συμπεριλαμβανομένης της τεχνητής νοημοσύνης), οι νέες συνεργασίες και η βελτίωση της παραγωγικής διαδικασίας .
• Βιωσιμότητα: Η έρευνα εξετάζει την εκτίμηση των επιχειρηματιών για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα των επιχειρήσεών τους. Τα αποτελέσματα δείχνουν μια ανάμεικτη εικόνα με 33,62% να δηλώνει πολύ σίγουρο, 15,95% σχετικά σίγουρο, 28,88% λίγο σίγουρο και 21,55% καθόλου σίγουρο .
• Εξωτερική Υποστήριξη: Η έρευνα καταγράφει την αναζήτηση εξωτερικής υποστήριξης από οικογενειακές επιχειρήσεις. Το 63,36% δεν έχει αναζητήσει βοήθεια, ενώ 36,64% έχει αξιοποιήσει συμβούλους, καθοδηγητές ή μέντορες .
• Γνώση Υπηρεσιών Καθοδήγησης: Η έρευνα εξετάζει την ενημέρωση σχετικά με υπηρεσίες υποστήριξης, καταδεικνύοντας ότι 64,22% δεν γνωρίζει την ύπαρξή τους . Μόλις 4,74% έχει εμπειρία από τη χρήση τους .