Η εξελισσόμενη ταυτότητα του έλληνα άνδρα

25 Μαΐου, 2025 11:24 πμ

 Κοινωνικές προκλήσεις, πολιτική πόλωση και η δοκιμασία ενός αφορισμού

 
1.Η πολυδιάστατη κρίση της αρρενωπότητας στην Ελλάδα

Η συζήτηση γύρω από την αρρενωπότητα και τους μεταβαλλόμενους ορισμούς της αποτελεί ένα παγκόσμιο φαινόμενο, με ακαδημαϊκούς, κοινωνικούς και πολιτικούς φορείς να αναλύουν τις πολλαπλές διαστάσεις της. Στην Ελλάδα, αυτή η συζήτηση αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς η χώρα βρίσκεται σε ένα σταυροδρόμι οικονομικής αβεβαιότητας, ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών και αυξανόμενης πολιτικής πόλωσης. Οι παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ανδρικό ρόλο, που για δεκαετίες καθόριζαν την κοινωνική θέση και την ταυτότητα των ανδρών, υφίστανται σήμερα έντονες πιέσεις και αμφισβητήσεις.

Στο επίκεντρο της παρούσας ανάλυσης βρίσκεται ο αφορισμός «οι αδύναμοι άνδρες δημιουργούν δύσκολες στιγμές» και η αντιστροφή του, «οι δύσκολες στιγμές δημιουργούν δυνατούς άνδρες». Αυτός ο λακωνικός ισχυρισμός, που συχνά αναφέρεται σε συζητήσεις για την κοινωνική πρόοδο και την ανθεκτικότητα, προσφέρει έναν ενδιαφέροντα φακό μέσα από τον οποίο μπορούμε να εξετάσουμε την πολυσύνθετη σχέση μεταξύ της ανδρικής ταυτότητας και της ευρύτερης κοινωνικής και πολιτικής πραγματικότητας στην Ελλάδα. Η εγκυρότητα αυτού του αφορισμού, καθώς και η δυνατότητα αντιστροφής του, θα διερευνηθούν σε βάθος, λαμβάνοντας υπόψη τις μοναδικές κοινωνικοπολιτικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της Ελλάδας.

Η παρούσα έκθεση θα εξετάσει τις κοινωνικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι άνδρες στην Ελλάδα, τις εκδηλώσεις της πολιτικής πόλωσης και της οργής στον διαδικτυακό χώρο, καθώς και τις κοινές ανησυχίες που επικρατούν στην ελληνική κοινωνία, ιδιαίτερα μεταξύ των ανδρών, σχετικά με την οικονομική τους θέση, τον κοινωνικό τους ρόλο και την εθνική τους ταυτότητα. Μέσα από την ανάλυση τρεχουσών συζητήσεων και ερευνητικών δεδομένων, θα επιχειρηθεί να αποσαφηνιστεί η πολυσύνθετη εικόνα της αρρενωπότητας στην Ελλάδα και να αξιολογηθεί η εγκυρότητα του προαναφερθέντος αφορισμού στο πλαίσιο αυτής της πραγματικότητας.

Ένα στοιχείο που χρήζει άμεσης διερεύνησης είναι κατά πόσο ο όρος «κρίση της αρρενωπότητας», που συχνά χρησιμοποιείται σε δυτικές κοινωνίες, έχει απήχηση στην Ελλάδα και πώς αποδίδεται ή ερμηνεύεται στις ελληνικές συζητήσεις. Η αλληλεπίδραση μεταξύ της παρατεταμένης οικονομικής αστάθειας που έχει βιώσει η Ελλάδα, των ραγδαίων κοινωνικών αλλαγών που αφορούν τους ρόλους των φύλων και της αυξανόμενης πολιτικής πόλωσης, δημιουργεί ένα μοναδικό περιβάλλον για την αντίληψη και την εκδήλωση της αρρενωπότητας, το οποίο ενδέχεται να διαφέρει σημαντικά από αυτό άλλων δυτικών εθνών.

 

2. Αναζητώντας την ελληνική αρρενωπότητα: Κοινωνικές προκλήσεις και μεταβαλλόμενα πρότυπα

Η κατανόηση της σύγχρονης αρρενωπότητας στην Ελλάδα απαιτεί μια αναδρομή στις ιστορικές και πολιτισμικές της ρίζες. Παραδοσιακά, η ελληνική κοινωνία έχει αποδώσει μεγάλη σημασία σε έννοιες όπως η «τιμή» και το «φιλότιμο», οι οποίες συχνά συνδέονταν με την ανδρική ταυτότητα.¹ Ο άνδρας, στο παραδοσιακό πλαίσιο, αναμενόταν να είναι ο πάροχος και ο προστάτης της οικογένειας, διατηρώντας παράλληλα μια ισχυρή σύνδεση με την κοινότητα.¹¹ Ωστόσο, αυτές οι παραδοσιακές προσδοκίες βρίσκονται αντιμέτωπες με τις ριζικές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές που έχουν σημαδέψει την Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες.

Μια έννοια που έχει εισέλθει δυναμικά στον δημόσιο διάλογο σχετικά με την αρρενωπότητα είναι αυτή της «τοξικής αρρενωπότητας».²⁸ Ο όρος αυτός περιγράφει τα επιβλαβή στερεότυπα που συνδέονται με την παραδοσιακή αρρενωπότητα, όπως η καταστολή των συναισθημάτων, η επιθετικότητα και η επιθυμία για κυριαρχία.³¹ Στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες κοινωνίες, αυτά τα στερεότυπα μπορούν να έχουν αρνητικές συνέπειες τόσο για τους άνδρες όσο και για τις γυναίκες. Για τους άνδρες, μπορεί να οδηγήσουν σε προβλήματα ψυχικής υγείας, όπως αυξημένα ποσοστά αυτοκτονιών ³⁰, καθώς και σε έναν επικίνδυνο τρόπο ζωής.³⁸ Για τις γυναίκες, η τοξική αρρενωπότητα συνδέεται συχνά με την έμφυλη βία και τη γυναικοκτονία.²⁸ Η κοινωνική πίεση που ασκείται στους άνδρες να συμμορφωθούν με αυτά τα στερεότυπα μπορεί να τους εμποδίσει να αναζητήσουν βοήθεια όταν είναι θύματα ενδοοικογενειακής βίας ⁴⁰ ή να εκφράσουν συναισθήματα πέρα από τον θυμό.³¹

Παρ’ όλα αυτά, στην Ελλάδα παρατηρείται μια σταδιακή εμφάνιση πιο ποικίλων και inclusive μοντέλων αρρενωπότητας.²⁸ Η αυξανόμενη επιρροή του φεμινιστικού κινήματος και των κινημάτων για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων συμβάλλει στην αμφισβήτηση των παραδοσιακών κανόνων και στην ανάδειξη της σημασίας της έμφυλης και σεξουαλικής διαφορετικότητας.²⁵ Οι κοινωνικές προσδοκίες για τους άνδρες εξελίσσονται, και όλο και περισσότεροι άνδρες στην Ελλάδα επαναπροσδιορίζουν την έννοια της αρρενωπότητας σε πιο υγιείς και φροντιστικές κατευθύνσεις.¹³

Πέρα από τις πιέσεις που απορρέουν από την παραδοσιακή αρρενωπότητα, οι άνδρες στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν και άλλες σημαντικές κοινωνικές προκλήσεις. Η ανεργία και η οικονομική ανασφάλεια, ιδιαίτερα μετά την οικονομική κρίση, έχουν επηρεάσει σημαντικά την οικονομική τους σταθερότητα και την ικανότητά τους να ανταποκριθούν στον παραδοσιακό ρόλο του παρόχου.²² Οι αλλαγές στους οικογενειακούς ρόλους και οι αυξανόμενες απαιτήσεις για μεγαλύτερη συμμετοχή στην ανατροφή των παιδιών και τις οικιακές εργασίες δημιουργούν νέες δυναμικές και ενδεχομένως ανησυχίες στους άνδρες.²⁵ Αυτές οι προκλήσεις μπορούν να επηρεάσουν την αυτοαντίληψη και την κοινωνική θέση των ανδρών, οδηγώντας σε αισθήματα αβεβαιότητας και ανασφάλειας.

 

3. Η έκρηξη της οργής και ο διαδικτυακός κόσμος: Trolling και κινήματα στην Ελλάδα

Η σύγχρονη ελληνική κοινωνία, όπως και πολλές άλλες, χαρακτηρίζεται από την έντονη παρουσία της οργής και της απογοήτευσης, οι οποίες συχνά βρίσκουν διέξοδο στον διαδικτυακό κόσμο.⁷¹ Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν πλατφόρμες όπου εκφράζονται δημόσια αισθήματα θυμού, αγανάκτησης και δυσαρέσκειας για διάφορα κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα. Η ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο, σε συνδυασμό με τη δημιουργία ψηφιακών «ηχοθαλάμων» όπου οι χρήστες αλληλεπιδρούν κυρίως με άτομα που μοιράζονται τις ίδιες απόψεις, μπορεί να ενισχύσει και να πολλαπλασιάσει αυτά τα αρνητικά συναισθήματα.⁸¹ Παραδείγματα διαδικτυακής οργής στην Ελλάδα περιλαμβάνουν αντιδράσεις σε περιστατικά γυναικοκτονιών ⁷¹, σε πολιτικές αποφάσεις ⁷³, σε κοινωνικές αδικίες ⁷¹ και σε εθνικές τραγωδίες.⁷²

Ένα φαινόμενο που συχνά συνδέεται με την έκφραση οργής στο διαδίκτυο είναι το διαδικτυακό τρολάρισμα.⁸¹ Το τρολάρισμα ορίζεται ως η πρόκληση έντονων συναισθηματικών αντιδράσεων σε άλλους χρήστες του διαδικτύου, συχνά μέσω ανώνυμων λογαριασμών και με σκοπό την πρόκληση ή τη διατάραξη της συζήτησης.⁸¹ Στην Ελλάδα, το τρολάρισμα φαίνεται να είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπως το Facebook, και συχνά εκδηλώνεται μέσω της χρήσης μιμιδίων (memes) και καυστικών σχολίων.⁹⁰ Οι ψυχολογικές εκδηλώσεις των τρολ ποικίλουν, από την απλή επιθυμία για διασκέδαση και πρόκληση μέχρι πιο σκοτεινά κίνητρα όπως ο σαδισμός και η επιθυμία για χειραγώγηση.⁸⁴ Το τρολάρισμα μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις στις διαδικτυακές συζητήσεις, εμποδίζοντας την ουσιαστική επικοινωνία και αποθαρρύνοντας την ενεργό συμμετοχή των πολιτών.⁸⁵

Αναφορικά με φαινόμενα συγκρίσιμα με το Gamergate, στην Ελλάδα δεν έχει καταγραφεί ένα κίνημα με την ίδια ακριβώς μορφή και έκταση.⁹² Ωστόσο, υπάρχουν ενδείξεις διαδικτυακών εκστρατειών παρενόχλησης και στοχοποίησης συγκεκριμένων ομάδων, όπως γυναικών ²⁹ και ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων ⁷⁸, που παρουσιάζουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά με το Gamergate, όπως ο διαδικτυακός εκφοβισμός και οι αντι-φεμινιστικές ή ομοφοβικές τάσεις. Η σύνδεση της τοξικής αρρενωπότητας με τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την εκδήλωση βίας ³⁶ υποδεικνύει παρόμοιες δυναμικές που μπορεί να αναπτυχθούν και στην ελληνική ψηφιακή σφαίρα.

Όσον αφορά κινήματα συγκρίσιμα με το MAGA, στην Ελλάδα έχουν αναπτυχθεί εθνικιστικές και λαϊκιστικές τάσεις που αντανακλούν ορισμένα από τα βασικά θέματα του κινήματος «Make America Great Again», όπως ο εθνικισμός και η αντι-συστημική ρητορική.⁵⁷ Αν και δεν υπάρχει ένα κίνημα με την ίδια ακριβώς ονομασία και δομή, ανησυχίες σχετικά με την εθνική ταυτότητα, την οικονομική κατάσταση και την πολιτική σταθερότητα ⁶¹ μπορεί να τροφοδοτήσουν παρόμοιες λαϊκιστικές και εθνικιστικές τάσεις στην Ελλάδα, ιδιαίτερα μεταξύ ανδρών που ενδέχεται να αισθάνονται ότι η παραδοσιακή τους θέση στην κοινωνία απειλείται.¹¹⁵ Η άνοδος ακροδεξιών οργανώσεων στην Ελλάδα ¹³⁵ αποτελεί μια ανησυχητική ένδειξη αυτών των τάσεων.

 

4. Κοινές ανησυχίες και προβληματισμοί στην Ελληνική κοινωνία: Η ανδρική οπτική

Η ελληνική κοινωνία αντιμετωπίζει μια σειρά από διαχρονικές και σύγχρονες προκλήσεις που επηρεάζουν την ψυχολογία και την κοινωνική θέση των ανδρών. Οι οικονομικές συνθήκες στην Ελλάδα, χαρακτηριζόμενες από υψηλά ποσοστά ανεργίας, παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα και τις επιπτώσεις των μέτρων λιτότητας, αποτελούν μια σημαντική πηγή ανησυχίας για πολλούς άνδρες.²² Η δυσκολία στην εξεύρεση σταθερής και αξιοπρεπούς εργασίας, σε συνδυασμό με την αύξηση του κόστους ζωής, μπορεί να υπονομεύσει την αίσθηση της οικονομικής ασφάλειας και την ικανότητα των ανδρών να ανταποκριθούν στον παραδοσιακό τους ρόλο ως κύριοι τροφοδότες της οικογένειας. Αυτή η οικονομική ανασφάλεια μπορεί να οδηγήσει σε αυξημένο άγχος, απογοήτευση και κοινωνική δυσαρέσκεια.

Παράλληλα, οι ραγδαίες αλλαγές στους ρόλους των φύλων και η αυξανόμενη επιρροή του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα δημιουργούν ένα πλαίσιο όπου οι παραδοσιακές αντιλήψεις για την ανδρική ταυτότητα αμφισβητούνται.²⁵ Για ορισμένους άνδρες, αυτές οι αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν σε αισθήματα αβεβαιότητας ή απώλειας σχετικά με την κοινωνική τους θέση και τις προσδοκίες που υπάρχουν από αυτούς σε διάφορους τομείς της ζωής, όπως οι σχέσεις, η οικογένεια και ο χώρος εργασίας. Η ανάγκη προσαρμογής σε νέους ρόλους και η αμφισβήτηση παγιωμένων στερεοτύπων μπορεί να προκαλέσουν ανησυχία και να επηρεάσουν την αυτοεκτίμηση ορισμένων ανδρών.

Επιπλέον, η ελληνική κοινωνία βρίσκεται αντιμέτωπη με ζητήματα που αφορούν την εθνική ταυτότητα και τις πολιτισμικές ανησυχίες, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, της μετανάστευσης και της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.²⁰ Οι ανησυχίες αυτές μπορεί να εκδηλωθούν με διάφορους τρόπους και να συνδεθούν με την άνοδο εθνικιστικών αισθημάτων σε ορισμένα τμήματα του πληθυσμού, συμπεριλαμβανομένων των ανδρών. Η αίσθηση απώλειας της παραδοσιακής εθνικής ταυτότητας ή η ανησυχία για την επιρροή εξωτερικών παραγόντων μπορεί να οδηγήσουν σε αναζήτηση πιο αυστηρών και παραδοσιακών ορισμών της ελληνικότητας.

 

5. Η εγκυρότητα του αφορισμού στην ελληνική πραγματικότητα: «Οι αδύναμοι άνδρες δημιουργούν δύσκολες στιγμές» και η αντιστροφή του

Η αξιολόγηση της εγκυρότητας του αφορισμού «οι αδύναμοι άνδρες δημιουργούν δύσκολες στιγμές» στην ελληνική πραγματικότητα απαιτεί έναν κριτικό ορισμό των όρων «αδύναμοι άνδρες» και «δύσκολες στιγμές» στο συγκεκριμένο ιστορικό, κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο της Ελλάδας. Η «αδυναμία» δεν θα πρέπει να ερμηνευτεί απλώς ως έλλειψη σωματικής δύναμης, αλλά να περιλαμβάνει την οικονομική ευαλωτότητα, την απουσία κοινωνικής επιρροής, την καταστολή των συναισθημάτων ή την αδυναμία αναζήτησης βοήθειας.⁴⁰ Οι «δύσκολες στιγμές» μπορούν να αναφέρονται σε οικονομικές κρίσεις, πολιτική αστάθεια, κοινωνικές αναταραχές ή περιόδους εθνικής παρακμής.²⁴

Εξετάζοντας την ελληνική ιστορία, μπορούν να αναζητηθούν περίοδοι όπου η αδυναμία των ηγετών ή η έλλειψη κοινωνικής συνοχής (που θα μπορούσε να συνδεθεί με μια ευρύτερη αίσθηση αδυναμίας) συνέβαλαν σε δύσκολες στιγμές για το έθνος. Ωστόσο, η άμεση απόδοση ευθυνών σε μια γενικευμένη «αδυναμία» των ανδρών παραβλέπει την πολυπλοκότητα των κοινωνικών φαινομένων και τον ρόλο των συστημικών παραγόντων.¹ Η οικονομική κρίση που έπληξε την Ελλάδα, για παράδειγμα, δεν μπορεί να αποδοθεί αποκλειστικά σε ατομικές αδυναμίες, αλλά είναι το αποτέλεσμα ενός συνδυασμού παγκόσμιων και εγχώριων οικονομικών και πολιτικών παραγόντων.⁶¹

Η αντιστροφή του αφορισμού, «οι δύσκολες στιγμές δημιουργούν δυνατούς άνδρες», είναι επίσης μια άποψη που χρήζει κριτικής εξέτασης στην ελληνική πραγματικότητα.¹⁴⁹ Είναι αλήθεια ότι η ιστορία της Ελλάδας είναι γεμάτη παραδείγματα ανδρών και γυναικών που επέδειξαν αξιοσημείωτη ανθεκτικότητα και δύναμη κατά τη διάρκεια περιόδων μεγάλης δυσκολίας. Ωστόσο, η ιδέα ότι οι δύσκολες στιγμές οδηγούν αυτόματα στη δημιουργία «δυνατών» ανδρών μπορεί να παραβλέψει τις αρνητικές επιπτώσεις που έχουν οι κρίσεις σε πολλούς ανθρώπους, καθώς και την πιθανότητα να διαιωνίσουν ή να εντείνουν τις υπάρχουσες ανισότητες.⁵ Επιπλέον, η εξύμνηση της ταλαιπωρίας ως μέσου για την ανάπτυξη της δύναμης μπορεί να οδηγήσει στην υποτίμηση της σημασίας της κοινωνικής υποστήριξης και των συστημικών λύσεων για την αντιμετώπιση των προβλημάτων.

Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι τόσο η ατομική συμπεριφορά όσο και οι κοινωνικές συνθήκες διαμορφώνονται από ευρύτερες κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές δομές.¹ Η απόδοση της ευθύνης για τις «δύσκολες στιγμές» αποκλειστικά σε «αδύναμους άνδρες» παραβλέπει την ευθύνη των θεσμών και των πολιτικών στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων.²⁸ Η ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής, η προώθηση της ισότητας των ευκαιριών και η δημιουργία ενός ισχυρού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας είναι απαραίτητα για την αντιμετώπιση των δύσκολων στιγμών και τη δημιουργία μιας πιο ανθεκτικής κοινωνίας.

 

6. Η εξελισσόμενη ταυτότητα του έλληνα άνδρα

Συνοψίζοντας, η ανάλυση της αρρενωπότητας στην Ελλάδα αποκαλύπτει μια σύνθετη και διαρκώς εξελισσόμενη εικόνα. Οι παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ανδρικό ρόλο βρίσκονται υπό πίεση από τις κοινωνικοοικονομικές αλλαγές, την άνοδο του φεμινισμού και την αυξανόμενη ορατότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Η έννοια της τοξικής αρρενωπότητας αναγνωρίζεται και συζητείται στην ελληνική κοινωνία, αναδεικνύοντας τις αρνητικές συνέπειες των επιβλαβών στερεοτύπων. Παράλληλα, αναδύονται πιο ποικίλα και inclusive πρότυπα αρρενωπότητας, αντανακλώντας μια ευρύτερη αμφισβήτηση των παραδοσιακών κανόνων.

Η ελληνική κοινωνία βιώνει σημαντική διαδικτυακή οργή και πολιτική πόλωση, με φαινόμενα όπως το τρολάρισμα και η εμφάνιση εθνικιστικών τάσεων που παρουσιάζουν ορισμένες ομοιότητες με το κίνημα MAGA. Οι κοινές ανησυχίες των ανδρών στην Ελλάδα αφορούν κυρίως την οικονομική τους κατάσταση, την αλλαγή του κοινωνικού τους ρόλου και την εθνική τους ταυτότητα.

Η αξιολόγηση του αφορισμού «οι αδύναμοι άνδρες δημιουργούν δύσκολες στιγμές» στην ελληνική πραγματικότητα δείχνει ότι πρόκειται για μια υπεραπλούστευση σύνθετων κοινωνικών ζητημάτων. Η απόδοση της ευθύνης για τις δύσκολες στιγμές αποκλειστικά στην ατομική «αδυναμία» των ανδρών παραβλέπει τον καθοριστικό ρόλο των συστημικών παραγόντων και των ευρύτερων κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών δομών. Αντίστοιχα, η αντιστροφή του αφορισμού, «οι δύσκολες στιγμές δημιουργούν δυνατούς άνδρες», αν και περιέχει έναν πυρήνα αλήθειας σχετικά με την ανθρώπινη ανθεκτικότητα, μπορεί να οδηγήσει στην υποτίμηση των αρνητικών επιπτώσεων των κρίσεων και στην παραμέληση της ανάγκης για συλλογική δράση και θεσμικές παρεμβάσεις.

Η ταυτότητα του Έλληνα άνδρα βρίσκεται σε μια φάση μετάβασης. Η αναγνώριση της πολυπλοκότητας της αρρενωπότητας, η αποφυγή απλοϊκών γενικεύσεων και η κατανόηση των ποικίλων εμπειριών και προοπτικών των ανδρών στην Ελλάδα είναι απαραίτητες για την προώθηση μιας πιο δίκαιης και inclusive κοινωνίας για όλους. Η ενθάρρυνση πιο inclusive και συναισθηματικά υγιών μοντέλων αρρενωπότητας μπορεί να συμβάλει θετικά στην αντιμετώπιση των κοινωνικών προκλήσεων και στην οικοδόμηση μιας πιο ανθεκτικής και ευημερούσας Ελλάδας.

Πηγές αναφοράς –Πίνακες- Πηγές:

Ανδροπρέπεια, Κρίση και Πολιτική Πόλωση_ Πίνακες-Πηγές

mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες