Η ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου της Ζώνης του Ευρώ αποτελεί μια πολιτικά δύσκολη υπόθεση, αλλά είναι μια οικονομική αναγκαιότητα

Σε πρόσφατη έκθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου-ΔΝΤ (The Euro Area Needs a Fiscal Union, February 21, 2018) επισημαίνεται η αναγκαιότητα υιοθέτησης κοινής δημοσιονομικής πολιτικής στη Ζώνη του Ευρώ, προκειμένου να διατηρηθεί η οικονομική ολοκλήρωση και η οικονομική σταθερότητα. Η απουσία δημοσιονομικής ένωσης, ενδεχομένως ενέχει κινδύνους που μπορούν να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ίδια την ύπαρξη της Ζώνης του Ευρώ. Η τελευταία, αν και προσφάτως καταγράφει ισχυρή οικονομική ανάκαμψη, η δομή που υποστηρίζει τη νομισματική της ένωση παραμένει ελλιπής, με αποτέλεσμα να καθίσταται ευάλωτη σε μελλοντικές χρηματοπιστωτικές κρίσεις. Το ευνοϊκό οικονομικό κλίμα που επικρατεί σήμερα αποτελεί μια σημαντική ευκαιρία για να προωθηθεί μια ευρύτερη συζήτηση με γνώμονα τη θωράκιση της Ευρώπης.

Σύμφωνα με το ΔΝΤ, αν η οικονομική και νομισματική ένωση της Ευρώπης (ΟΝΕ) είχε την αντίστοιχη μορφή των ΗΠΑ, τα κράτη-μέλη της θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν από κοινού «οικονομικά ή χρηματοπιστωτικά σοκ». Ανάμεσα στις προτεινόμενες λύσεις το ΔΝΤ προτάσσει την ύπαρξη μιας κεντρικής αρχής ή κάποιων κεντρικών φορέων (κοινής διοίκησης) που σκοπό θα είχαν την αντιμετώπιση προβλημάτων πιεσμένων χρηματοπιστωτικά επιχειρήσεων, την εγγύηση των τραπεζικών καταθέσεων και την παροχή δημοσιονομικών ελαφρύνσεων στα κράτη-μέλη σε μια παρατεταμένη οικονομική ύφεση. Ωστόσο, η ΟΝΕ δεν αποτελεί μια πολιτική ένωση, καθώς τα κράτη-μέλη της λειτουργούν ανεξάρτητα. Η συγκεκριμένη δομή αφήνει τα κράτη-μέλη εκτεθειμένα σε μεγάλες οικονομικές ή χρηματοπιστωτικές κρίσεις, ειδικά όταν το δημόσιο χρέος διαμορφώνεται σε υψηλά επίπεδα, ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις δε διαθέτουν μεγάλα περιθώρια αντίδρασης μέσω της δημοσιονομικής πολιτικής. Η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση απέδειξε ότι, το υψηλό δημόσιο χρέος μπορεί να επιβαρύνει την οικονομική δυσπραγία και να υπάρξουν μεγάλες αρνητικές επιπτώσεις τόσο εντός, όσο και εκτός της ΟΝΕ.

Το ΔΝΤ τονίζει, ότι δεδομένης της απειλής που θέτουν οι ισχυροί δεσμοί τραπεζών και δημοσίου, η ΟΝΕ θα πρέπει να επισπεύσει την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης. Η κρίση χρέους της περιόδου 2010-12 προκάλεσε τη δημιουργία του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας, κεντρικών ιδρυμάτων χρηματοπιστωτικής εποπτείας, της τραπεζικής αναδιάρθρωσης, ενώ η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα συνέβαλε στην αντιμετώπιση των σοβαρών στρεβλώσεων που προκλήθηκαν στις αγορές κρατικών ομολόγων. Παρά ταύτα, η Ζώνη του Ευρώ εξακολουθεί να λειτουργεί χωρίς ενιαίες πολιτικές για την υποστήριξη μιας αποτελεσματικής εξασφάλισης των καταθέσεων και τη λειτουργία του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης (SRF). Η κάλυψη αυτών των κενών θα αποτρέψει μια τραπεζική κρίση να διακυβεύσει τη δημοσιονομική σταθερότητα σε ένα κράτος-μέλος, καθώς και την παραμονή του στην Ευρωζώνη. Εκτιμάται ότι μέτρα όπως ο έλεγχος διακράτησης κρατικών ομολόγων από τραπεζικά ιδρύματα, θα βοηθούσε στην αποφυγή υπονόμευσης της εμπιστοσύνης προς τις τοπικές τράπεζες.

Ωστόσο, η ύπαρξη μιας τραπεζικής ένωσης, δεν επαρκεί. Η ΟΝΕ απαιτεί επίσης την ύπαρξη μιας δημοσιονομικής ένωσης. Οι αγορές δε μπορούν από μόνες τους να συμβάλουν στην ενίσχυση της κατανάλωσης στην περίοδο μιας οικονομικής κρίσης. Η αύξηση των δημοσίων δαπανών είναι μια εναλλακτική λύση, ωστόσο συνεπάγεται υψηλότερους φόρους ή μικρότερες δαπάνες στο μέλλον και ενδεχομένως να μην ενδείκνυται στην περίπτωση που το δημόσιο χρέος είναι ήδη πολύ υψηλό. Η ιδανική εναλλακτική λύση είναι η δημιουργία ενός συστήματος μέσω του οποίου τα κράτη μέλη αλληλοϋποστηρίζονται και μοιράζονται το δημοσιονομικό κίνδυνο. Η συμμετοχή σε έναν τέτοιο μηχανισμό θα μπορούσε να εξαρτηθεί από τη συμμόρφωση στους δημοσιονομικούς κανόνες ή τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, ώστε να μειωθεί η πιθανότητα ο επιμερισμός των κινδύνων να οδηγήσει σε μονόπλευρες μακροπρόθεσμες μεταβιβάσεις κεφαλαίων. O μεγαλύτερος διαμοιρασμός του κινδύνου θα μπορούσε να καταστήσει τον κανόνα “καμία διάσωση (no bailout)” στη Ζώνη του Ευρώ πιο αξιόπιστο και συνεπώς να στρέψει το ενδιαφέρον των χρηματοπιστωτικών αγορών, στις δημοσιονομικές παρεκκλίσεις. Ο κίνδυνος είναι ιδιαίτερα μεγάλος όταν δημόσιο και τράπεζες παραμένουν στενά διασυνδεδεμένα. Ο μεγαλύτερος καταμερισμός του δημοσιονομικού κινδύνου – ξεκινώντας από μια πλήρη τραπεζική ένωση με επαρκώς χρηματοδοτούμενα συστήματα στήριξης – θα μείωνε τις παρεκτροπές από την αδυναμία του κράτους και την πιθανότητα μιας διάσωσης (bailout).

Η ολοκλήρωση του θεσμικού πλαισίου της Ζώνης του Ευρώ αποτελεί μια πολιτικά δύσκολη υπόθεση, αλλά είναι μια οικονομική αναγκαιότητα. Σύμφωνα με την έκθεση του ΔΝΤ, απαιτούνται περίπλοκες θεσμικές αποφάσεις, ανακατανομή κυριαρχικής εξουσίας, δημοκρατική λογοδοσία, εμπεριστατωμένος δημόσιος διάλογος, σε μια εποχή που ο στόχος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης δεν είναι κοινός για όλα τα κράτη-μέλη.

Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank