ΙΟΒΕ: Η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας κινείται
Προδημοσίευση της ετήσιας Έκθεσης του ΙΟΒΕ για την Επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα 2013-2014 (προς έκδοση Δεκέμβριος 2014)
Το ΙΟΒΕ συμμετέχει από το 2003 ως ο ελληνικός εταίρος στο διεθνές ερευνητικό πρόγραμμα του Παγκόσμιου Παρατηρητηρίου Επιχειρηματικότητας (Global Entrepreneurship Monitor, GEM). Το πρόγραμμα ξεκίνησε το 1999 με τη συμμετοχή 10 χωρών, όμως σταδιακά οι συμμετοχές αυξήθηκαν, με αποτέλεσμα το 2013 να συμμετέχουν στην έρευνα 70 χώρες.
Ουσιαστικά, το GEM διερευνά το φαινόμενο της επιχειρηματικότητας σε περιοχές του πλανήτη που καλύπτουν τα ¾ του παγκόσμιου πληθυσμού και πάνω από το 85% του παγκόσμιου προϊόντος. Στην καρδιά της εμπειρικής ανάλυσης του GEM είναι η εξέταση των τάσεων του πληθυσμού στην εκδήλωση νέας επιχειρηματικότητας, συμπεριλαμβανομένης της αυτοαπασχόλησης. Αξιολογούνται δηλαδή οι επιδόσεις κάθε χώρας στην «επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων», κατά την ορολογία του GEM. Επιπροσθέτως εξετάζονται οι απόψεις του πληθυσμού – ανεξαρτήτως επιχειρηματικής δραστηριοποίησης – απέναντι στην επιχειρηματικότητα, είτε σε προσωπικό επίπεδο, (προσωπικά χαρακτηριστικά) είτε ως αξιολόγηση των αντιλήψεων της κοινωνίας (πολιτισμικά χαρακτηριστικά). Επίσης εξετάζονται τα πιο «ποιοτικά» χαρακτηριστικά των επιχειρηματικών εγχειρημάτων (καινοτομία, ανταγωνισμός, απασχόληση, κ.τ.λ.) που εντοπίζονται στην έρευνα, όπως και τα βασικά χαρακτηριστικά του προφίλ των επιχειρηματιών. Τέλος, δίνεται η δυνατότητα να αναλυθούν και τα χαρακτηριστικά των καθιερωμένων επιχειρηματιών και των αντίστοιχων επιχειρήσεών τους, δηλαδή αυτών που ήδη λειτουργούν μία επιχείρηση για τουλάχιστον 3,5 χρόνια σύμφωνα με τη μεθοδολογία του GEM.
Με βάση τις προκαταρτικές επεξεργασίες της φετινής έκθεσης που θα δημοσιευτεί από το ΙΟΒΕ στα τέλη του 2014 η «επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων» (Early Stage Entrepreneurial Activity, ΤΕΑ index), δηλαδή το ποσοστό του πληθυσμού της χώρας, ηλικίας 18-64 ετών το οποίο βρισκόταν στη φάση εκκίνησης μιας νέας επιχειρηματικής πρωτοβουλίας, περιορίζεται για δεύτερη χρονιά στο χαμηλότερο επίπεδό του από όταν ξεκίνησε η έρευνα το 2003.
Συγκεκριμένα στην Ελλάδα, το ποσοστό του πληθυσμού που βρισκόταν σε φάση εκκίνησης επιχειρηματικής δραστηριότητας το 2013 εκτιμάται περίπου στο 5,2%. Είναι προφανές ότι η δύσκολη οικονομική συγκυρία, η περιορισμένη ρευστότητα και οι αβεβαιότητες που επικρατούσαν και το 2013 στην ελληνική οικονομία, επηρεάζουν καθοριστικά τη διάθεση του πληθυσμού να προχωρήσει σε κάποια επιχειρηματική πρωτοβουλία, παρόλο που οι επιλογές απασχόλησης έχουν περιοριστεί λόγω της ύφεσης και η ανεργία κινείται στο 27%. Θα περίμενε δηλαδή κάποιος ακόμα και για λόγους βιοπορισμού, ένα αρκετά μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού να επιλέγει να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά. Ωστόσο, φαίνεται οι μακροοικονομικοί παράγοντες και οι αβεβαιότητες να κυριαρχούν και να λειτουργούν τελικά αποτρεπτικά στην εκδήλωση εντονότερης επιχειρηματικής πρωτοβουλίας από τους πολίτες της χώρας.
• Το 2013 η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας κινείται στο υψηλότερο επίπεδο της περιόδου της κρίσης
Στο πλαίσιο αυτό, τα κίνητρα επιχειρηματικής δραστηριοποίησης αποτελούν ένα πεδίο που έχει πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στο ερευνητικό πρόγραμμα GEM γίνεται διάκριση ανάμεσα σε δύο τύπους κινήτρων – και άρα και αντίστοιχης επιχειρηματικότητας -, που είναι πιθανόν να καθορίζουν την απόφαση ενός ατόμου να εισέλθει στον επιχειρηματικό στίβο: α) η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας, που αναφέρεται στο κίνητρο της αξιοποίησης μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας που το άτομο εντοπίζει στο περιβάλλον το οποίο κινείται και β) η επιχειρηματικότητα ανάγκης, όπου το άτομο ουσιαστικά ωθείται στην ανάληψη επιχειρηματικής δραστηριότητας λόγω έλλειψης άλλων επιλογών εργασίας.
Στο διάγραμμα 4.2 που ακολουθεί αποτυπώνονται τα διαχρονικά δεδομένα σε ολόκληρη τη δεκαετία της ελληνικής συμμετοχής στο ερευνητικό πρόγραμμα του GEM. Διαπιστώνεται λοιπόν ότι το 2013 ενισχύεται η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας και περιορίζεται η επιχειρηματικότητα ανάγκης. Συγκεκριμένα, σχεδόν 3 στους 4 επιχειρηματίες αρχικών σταδίων δηλώνει ότι αποφάσισε να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά για να αξιοποιήσει μια ευκαιρία που εντόπισε και μόνο ένας προχώρησε ή σκέφτεται σοβαρά να προχωρήσει σε κάποια αντίστοιχη δραστηριοποίηση λόγω ανάγκης. Η ενίσχυση της επιχειρηματικότητας ευκαιρίας είναι γενικά επιθυμητή σε μια οικονομία, αφού αντανακλά μια ενεργητική επιλογή του ατόμου, η οποία ακόμα και αν εξαρτάται από το κατά πόσο ο δυνητικός επιχειρηματίας πράγματι αξιολόγησε σωστά μια κατάσταση στις αγορές, συνιστά μία ορθολογική επιλογή.
Αντιθέτως, η ανάγκη μπορεί να οδηγεί σε εγχειρήματα που δεν έχουν μεγάλο βαθμό βιωσιμότητας, ενδεχομένως αποτελούν μία συγκυριακή επιλογή και ίσως τελικά να πάσχουν από πλευράς οικονομικού ορθολογισμού.
Όπως φαίνεται από το επόμενο Διάγραμμα, πριν το 2008 το ποσοστό των επιχειρηματιών που δήλωναν ως βασικό κίνητρο την ανάγκη μειωνόταν σταθερά με τον πάροδο των ετών.
Από το 2008 και μετά η τάση αυτή αντιστρέφεται, καθώς σχεδόν τρεις στους δέκα επιχειρηματίες ομολογούν ότι στράφηκαν στον επιχειρηματικό στίβο για λόγους ανάγκης. Το γεγονός πάντως ότι το 2013 η επιχειρηματικότητα ευκαιρίας κινείται στο υψηλότερο επίπεδο της περιόδου της κρίσης, σε μία χρονιά που υποχωρεί έτσι και αλλιώς η επιχειρηματικότητα αρχικών σταδίων, αξιολογείται θετικά. Ερμηνεύεται δε ακριβώς από τους παράγοντες που αναφέρθηκαν προηγουμένως: σε μια περίοδο περιορισμένης ρευστότητας και αυξημένης αβεβαιότητας, ακόμα και τα άτομα τα οποία πιέζονται λόγω ανεργίας για να βρουν απασχόληση δεν είναι σε θέση να ρισκάρουν την επιχειρηματική δραστηριοποίηση εάν δεν έχουν εντοπίσει πράγματι μία αξιόλογη ευκαιρία στην αγορά.
• Η κλαδική ταυτότητα των εγχειρημάτων
Μια άλλη σημαντική διάσταση που εξετάζεται στο πλαίσιο του GEM είναι η κλαδική ταυτότητα των εγχειρημάτων που δημιουργούνται στη χώρα κάθε χρόνο. Είναι προφανές ότι το επιθυμητό είναι τα νέα εγχειρήματα που εισέρχονται να αναβαθμίζουν την ταυτότητα του επιχειρηματικού συστήματος. Να αναβαθμίζουν το τεχνολογικό και καινοτομικό περιεχόμενο, να είναι ενδεχομένως περισσότερο εξαγωγικά, να αφορούν στην αξιοποίηση της γνώσης, να συνεισφέρουν δηλαδή στην ποιοτική αναβάθμιση του επιχειρηματικού συστήματος της χώρας, στην κατεύθυνση που οι περισσότεροι συμφωνούν ότι συνιστά ένα νέο αναπτυξιακό πρότυπο για τη χώρα, το οποίο βασίζεται στη γνώση. Γενικά, στις περισσότερες χώρες του κόσμου, η πλειονότητα των νέων εγχειρημάτων που δημιουργούνται αφορούν στην παροχή προϊόντων και υπηρεσιών προς τον τελικό καταναλωτή (consumer oriented activities).
Ωστόσο, στις αναπτυγμένες χώρες, αυτές δηλαδή που βασίζουν την ανάπτυξή τους περισσότερο σε διαστάσεις της καινοτομίας, ο ευρύτερος τομέας των υπηρεσιών προς επιχειρήσεις (business to business), είναι σταθερά υψηλότερος ( INFO). Αυτός ο τομέας θεωρείται επιθυμητός ως πεδίο ανάπτυξης νέας επιχειρηματικότητας γιατί ακριβώς δε βασίζεται απλώς σε μια «λιανική» αγορά, αλλά εντάσσεται σε μια λογική αλυσίδα αξίας μιας παραγωγικής δραστηριότητας, καταλαμβάνοντας έναν κρίκο σε μία εθνική ή/και παγκόσμια αλυσίδα αξίας.
Επιθυμητά είναι βέβαια και τα εγχειρήματα μεταποιητικού χαρακτήρα, καθώς επενδύσεις αυτής της φύσης συνδέονται με μεγαλύτερες επενδύσεις κεφαλαιουχικού εξοπλισμού, αφετέρου έχουν – κατά κανόνα – και ισχυρότερο πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα στην οικονομία.
Όπως φαίνεται στο Διάγραμμα 4.3., στην Ελλάδα, και το 2013 πάνω από τα μισά νέα εγχειρήματα κατευθύνονται στην διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών στον τελικό καταναλωτή. Ο δείκτης αυτός ήταν διαχρονικά υψηλός στη χώρα μας, ιδιαίτερα μέχρι και το 2008. Από το 2009, δηλαδή κατά την περίοδο της κρίσης, πράγματι έλαβε χώρα μια διόρθωση η οποία ενθυλακώνει ακριβώς τη μεγάλη κάμψη της καταναλωτικής ζήτησης, που αποθάρρυνε τα άτομα από αντίστοιχη επιχειρηματική δραστηριοποίηση. Ωστόσο, έκτοτε και ειδικά την τελευταία τριετία το ποσοστό αυτό ενισχύεται και πάλι και τελικά συγκλίνει και με την εμπειρική αίσθηση που αποκομίζουμε από τον πολλαπλασιασμό των εγχειρημάτων εστίασης, τουλάχιστον στα αστικά κέντρα.
Την ίδια περίοδο πάντως παρατηρείται άνοδος του ποσοστού των νέων εγχειρημάτων που προσφέρουν υπηρεσίες προς επιχειρήσεις, κάτι που ωθεί το σχετικό δείκτη πλησιέστερα στο μέσο όρο των χωρών καινοτομίας. Όμως αντίθετα, το μερίδιο των μεταποιητικών εγχειρημάτων περιορίζεται, εξέλιξη που όπως αναφέρθηκε δεν είναι γενικά επιθυμητή.
• Ελαφρώς έστω περισσότερα άτομα από ό,τι στο παρελθόν διαπιστώνουν ότι υπάρχουν επιχειρηματικές ευκαιρίες
Τέλος ένα από τα ζητήματα που εξετάζει η έρευνα του GEM και το οποίο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη σημερινή οικονομική συγκυρία είναι το κατά πόσο ο πληθυσμός της χώρας –ανεξαρτήτως αν δραστηριοποιείται επιχειρηματικά ή όχι – θεωρεί ότι θα υπάρξουν επιχειρηματικές ευκαιρίες στο περιβάλλον τους κατά το επόμενο εξάμηνο και βεβαίως πώς έχει διαχρονικά εξελιχθεί αυτή η αντίληψη. Η αντίληψη αυτή μπορεί να συνδέεται με προσδοκίες για ολοκλήρωση της ύφεσης και έναρξη ενός νέου κύκλου ανάπτυξης, κατά τον οποίο δημιουργούνται επιχειρηματικές ευκαιρίες προς αξιοποίηση.
Από το Διάγραμμα 4.4 είναι φανερή καταρχάς η κάθετη πτώση του συγκεκριμένου δείκτη το 2010. Ενώ μέχρι τότε σταθερά ένα ποσοστό της τάξης του 20-25% «έβλεπε» επιχειρηματικές ευκαιρίες να υπάρχουν στο ελληνικό περιβάλλον, το ποσοστό αυτό περιορίστηκε σχεδόν στο 10% το 2011. Το 2012 υπήρξε για πρώτη φορά μικρή ανάκαμψη του δείκτη η οποία φαίνεται να παγιώνεται το 2013 στην περιοχή του 13%. Η επίδοση είναι χαμηλή και προφανώς μη επαρκής για να αξιολογηθεί ως καθοριστική για την αλλαγή της τάσης του επιχειρηματικού περιβάλλοντος. Ωστόσο το ότι πλέον – ελαφρώς έστω – περισσότερα άτομα από ό,τι στο παρελθόν διαπιστώνουν ότι υπάρχουν επιχειρηματικές ευκαιρίες γύρω τους, δεν μπορεί παρά να ερμηνευτεί θετικά για τις προσδοκίες σταδιακής εξόδου από την ύφεση.
INFO – Στο πλαίσιο της μεθοδολογίας του GEM και για την καλύτερη ερμηνεία των αποτελεσμάτων των ερευνών, οι εξεταζόμενες χώρες χωρίζονται σε τρεις ομάδες. Τις χώρες χαμηλού κόστους, αυτές δηλαδή που βασίζουν την ανταγωνιστικότητά τους σε χαμηλά εργασιακά κόστη, τις χώρες βελτίωσης αποτελεσματικότητας, που είναι αυτές που βρίσκονται σε φάση μετάβασης (αναπτυσσόμενες) και τις χώρες καινοτομίας, που είναι οι αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες ανήκει και η Ελλάδα.
