ΚΕΠΕ: Η φορολογική συνείδηση σχετίζεται άμεσα με την εμπιστοσύνη που έχουν οι πολίτες στο κράτος και τους θεσμούς

Είναι επιβεβλημένο να αλλάξει  η φορολογική συνείδηση των πολιτών- Οι Έλληνες είναι από τους πολίτες που εμπιστεύονται λιγότερο από όλους το κράτος

 
Κατά μέσο όρο από το 2009 και ύστερα η Ελλάδα χάνει 7,5 δις ευρώ το χρόνο εξαιτίας της μη απόδοσης του ΦΠΑ (φοροδιαφυγή, φοροαποφυγή κλπ.) αναφέρει σχετική  ειδική μελέτη του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ).

Γίνεται, επομένως, εύκολα αντιληπτό ότι η αδυναμία του κρατικού μηχανισμού να συλλέξει τον ΦΠΑ επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό τα οικονομικά του κράτους, καθώς το έλλειμμα του ΦΠΑ για το 2012 αντιστοιχεί στο 3,4% του ΑΕΠ της χώρας. Το πρόβλημα δεν περιορίζεται φυσικά στην Ελλάδα καθώς το έλλειμμα ΦΠΑ για την ΕΕ υπολογίζεται ότι ξεπέρασε τα 177 δις ευρώ, αυξημένο κατά 6 δις σε σχέση με το 2011. Αν παρακολουθήσουμε την πορεία του ελλείμματος ΦΠΑ διαχρονικά, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στις άλλες δύο χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου που αντιμετώπισαν δημοσιονομικά προβλήματα και σφοδρή οικονομική κρίση, την Ισπανία και την Πορτογαλία, διαπιστώνουμε ότι η Ελλάδα έχει τις χειρότερες επιδόσεις. Από το 2009 και ύστερα το έλλειμμα ΦΠΑ της Ελλάδας κυμαίνεται μεταξύ 29% και 38%, ενώ της Πορτογαλίας είναι σημαντικά χαμηλότερο και διαρκώς μειώνεται και της Ισπανίας, με εξαίρεση το 2009, τα τρία τελευταία διαθέσιμα έτη κυμαίνεται μεταξύ 13% και 19%. Θα πρέπει βέβαια να επισημανθεί ότι η Πορτογαλία και η Ισπανία ήταν χώρες που διαχρονικά παρουσίαζαν μικρό έλλειμμα ΦΠΑ την περίοδο πριν την οικονομική κρίση, σε αντίθεση με την Ελλάδα. Ο μέσος όρος του ελλείμματος ΦΠΑ για τη χρονική περίοδο 2000-2008 για την Πορτογαλία ήταν 5,8%, για την Ισπανία 7,8% ενώ για την Ελλάδα 27,7%. Βέβαια η οικονομική κρίση φαίνεται να επηρέασε την αποδοτικότητα του ΦΠΑ και στις τρεις χώρες, καθώς ο μέσος όρος του ελλείμματος του ΦΠΑ τη χρονική περίοδο 2009-2012 αυξήθηκε σε σχέση με την περίοδο 2000-2008 (11,3% για την Πορτογαλία, 20,8% για την Ισπανία και 33,3% για την Ελλάδα). Ο ΦΠΑ είναι από τις σημαντικότερες πηγές εσόδων για το ελληνικό κράτος. Για το 2012 τα έσοδα από ΦΠΑ αντιστοιχούσαν στο 21,2% των συνολικών εσόδων από φόρους (συμπεριλαμβανομένων και των ασφαλιστικών εισφορών). Παρά το γεγονός αυτό και τις αυξημένες ανάγκες της χώρας εξαιτίας της οικονομικής κρίσης, η αποδοτικότητα είσπραξης του ΦΠΑ, όπως μετρείται διεθνώς με βάση τον Δείκτη Εσόδων ΦΠΑ και το Έλλειμμα ΦΠΑ, είναι εξαιρετικά περιορισμένη.

 
Να αλλάξει και η φορολογική συνείδηση των πολιτών

Η Ελλάδα, συγκρινόμενη τόσο με τις χώρες του ΟΟΣΑ και της ΕΕ όσο και με μεμονωμένες χώρες που επίσης αντιμετώπισαν έντονη οικονομική κρίση (Ισπανία και Πορτογαλία), έχει από τις χειρότερες επιδόσεις. Επιπροσθέτως, αν και η οικονομική κρίση φαίνεται να μείωσε ακόμα περισσότερο την ικανότητα του κρατικού μηχανισμού να συλλέγει τον ΦΠΑ, η Ελλάδα και πριν την κρίση αντιμετώπιζε παρόμοιο πρόβλημα. Είναι επομένως επιβεβλημένο, στα πλαίσια της προσπάθειας της χώρας να βγει από την οικονομική κρίση και να μπει σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης, όχι μόνο να βελτιωθεί ο τρόπος είσπραξης του ΦΠΑ, ώστε να καταστεί περισσότερο αποτελεσματικός, αλλά να αλλάξει και η φορολογική συνείδηση των πολιτών. Η βασικότερη ίσως οδός προκειμένου να αλλάξει η νοοτροπία των πολιτών είναι να αποκτήσουν οι πολίτες εμπιστοσύνη προς το κράτος που διαχειρίζεται τα χρήματα από τους φόρους που πληρώνουν. Μελέτες έχουν δείξει ότι η φορολογική συνείδηση σχετίζεται άμεσα με την εμπιστοσύνη που έχουν οι πολίτες στο κράτος και τους θεσμούς.

 
Οι Έλληνες είναι από τους πολίτες που εμπιστεύονται λιγότερο από όλους το κράτος

Όπως έχουν δείξει πρόσφατες μελέτες, οι Έλληνες είναι από τους πολίτες που εμπιστεύονται λιγότερο από όλους το κράτος.

Η δημιουργία ή η βελτίωση της φορολογικής συνείδησης των πολιτών είναι μία μακροχρόνια διαδικασία και προϋποθέτει μία σειρά από σημαντικές μεταρρυθμίσεις και αλλαγές στην ίδια τη λειτουργία του κράτους και στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζει τους φορολογούμενους πολίτες. Η εφαρμογή ενός δίκαιου φορολογικού συστήματος, που σημαίνει τόσο δίκαιη κατανομή φορολογικών βαρών όσο και δίκαιη «δημοσιονομική ανταλλαγή», δηλαδή το κράτος προσφέρει τα δημόσια αγαθά που οι πολίτες πιστεύουν ότι αντιστοιχούν στους φόρους που πληρώνουν, μπορεί να συμβάλλει σημαντικά στη δημιουργία φορολογικής συνείδησης. Επίσης η επιβράβευση της εντιμότητας και τα θετικά κίνητρα για φορολογική συμμόρφωση μπορούν να συμβάλλουν προς την ίδια κατεύθυνση. Η άμεση δημοκρατία (να ψηφίζουν οι πολίτες πάνω σε θέματα που αφορούν το φορολογικό σύστημα) και η συμμετοχή των πολιτών στη διαχείριση μέρους των φορολογικών εσόδων σε τοπικό επίπεδο συνεργούν στη δημιουργία φορολογικής συνείδησης . Από την άλλη πλευρά, η αντίληψη που έχουν οι πολίτες για το μέγεθος της φοροδιαφυγής  και της διαφθοράς  επηρεάζει αρνητικά τη φορολογική συνείδηση. Επομένως, η φορολογική συνείδηση βασίζεται στην εμπιστοσύνη των πολιτών προς το κράτος, ένα κράτος όμως που διέπεται από τις αρχές του δικαίου και της διαφάνειας, όπου οι θεσμοί λειτουργούν και οι πολίτες έχουν λόγο.

 
Τα έσοδα από ΦΠΑ αντιστοιχούν στο 7,1% του ΑΕΠ για το 2012

Οι φόροι στην κατανάλωση αποτελούν μία από τις σημαντικότερες πηγές εσόδων τόσο για την Ελλάδα όσο και για ένα μεγάλο αριθμό κρατών. Για τις χώρες του ΟΟΣΑ οι φόροι στην κατανάλωση αντιστοιχούν, κατά μέσο όρο, στο 31% του συνόλου των φόρων που συλλέγονται, όπου το 20% αφορά γενικούς φόρους κατανάλωσης, ενώ το 11% αφορά ειδικούς φόρους κατανάλωσης . Ο φόρος προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) είναι από τους πιο διαδεδομένους τρόπους φορολόγησης της κατανάλωσης, εφαρμόζεται σε πάνω από 150 χώρες και αντιστοιχεί στο 20% των παγκόσμιων φορολογικών εσόδων. Στις χώρες του ΟΟΣΑ, με εξαίρεση τις ΗΠΑ, ο ΦΠΑ είναι ο κύριος τρόπος φορολόγησης της κατανάλωσης και αντιστοιχεί στα δύο τρίτα των εσόδων από φόρους στην κατανάλωση. Στην Ελλάδα ο ΦΠΑ εφαρμόστηκε για πρώτη φορά το 1987, ενώ σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία εφαρμόζεται από το 1968 . Ο βασικός συντελεστής ΦΠΑ είναι 23% (όπως και στην Ιρλανδία, Πολωνία και Πορτογαλία), αρκετά μεγαλύτερος από τον μέσο όρο των χωρών του ΟΟΣΑ (19%) και από τους υψηλότερους τόσο ανάμεσα στις χώρες του ΟΟΣΑ, όσο και ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ-28 . Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat για την Ελλάδα, τα έσοδα από ΦΠΑ αντιστοιχούν στο 7,1% του ΑΕΠ για το 2012, ενώ τα συνολικά έσοδα από φόρους φτάνουν το 36,6% του ΑΕΠ. Ο ΦΠΑ είναι η δεύτερη σημαντικότερη πηγή φορολογικών εσόδων μετά τις ασφαλιστικές εισφορές, διαχρονικά στην Ελλάδα  και αντιστοιχεί σε πάνω από 20% του συνόλου των εσόδων από φόρους. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 2012 η απώλεια των εσόδων από τον ΦΠΑ, εξαιτίας είτε της μη συμμόρφωσης με τους κανόνες είτε της αδυναμίας συλλογής, έφτασε τα 177 δις ευρώ, ποσό που αντιστοιχεί στο 16% των συνολικά αναμενόμενων εσόδων από τον ΦΠΑ για την ΕΕ. Γίνεται επομένως εμφανής η σημαντικότητα της είσπραξης του ΦΠΑ στα πλαίσια της αύξησης των κρατικών εσόδων ειδικότερα στην περίπτωση της Ελλάδας, καθώς η χώρα προσπαθεί να ξεπεράσει την οικονομική ύφεση και να βρεθεί σε τροχιά βιώσιμης ανάπτυξης.