Οι ΗΠΑ «πρωταγωνιστής» της παγκόσμιας ανάπτυξης και το 2019

Η δυναμική της παγκόσμιας ανάπτυξης περιορίζεται-Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η οικονομία των ΗΠΑ 

 
Σύμφωνα με τους διεθνείς οργανισμούς (ΔΝΤ,ΟΟΣΑ,ΕΕ), η διατήρηση των γεωπολιτικών αβεβαιοτήτων, η απειλή του εμπορικού προστατευτισμού, η υψηλή μεταβλητότητα των χρηματοπιστωτικών αγορών και οι αδυναμίες των αναδυόμενων οικονομιών, θα επιβαρύνουν την οικονομική δραστηριότητα, καθώς με έμμεσο τρόπο επιδρούν αρνητικά τους δείκτες εμπιστοσύνης επιχειρήσεων και καταναλωτών, σημειώνει ανάλυση του Εβδομαδιαίου Δελτίου Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank.

Υπενθυμίζεται, ότι το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο σε πρόσφατη έκθεσή του (World Economic Outlook Update, January 2019), έχει επισημάνει ότι, ο ρυθμός ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας το 2019 θα περιορισθεί στο 3,5% από 3,7% το 2018, επιτυγχάνοντας οριακή αύξηση το 2020 στο 3,6%. Οι προβλέψεις των διεθνών οργανισμών συγκλίνουν στην άποψη ότι, οι προηγμένες οικονομίες θα επιτύχουν χαμηλότερους αναπτυξιακούς ρυθμούς, γεγονός που θα συμβάλει στην επιβράδυνση των ρυθμών ανάπτυξης στις αναδυόμενες και αναπτυσσόμενες οικονομίες, αντανακλώντας σε μεγάλο βαθμό τον οικονομικό αντίκτυπο των εμπορικών διενέξεων μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι, οι εξαγωγές της Κίνας υποχώρησαν για τρίτο κατά σειρά μήνα τον Ιανουάριο, επιβεβαιώνοντας την άποψη ότι η οικονομία έχει επηρεασθεί αρνητικά από τον εμπορικό πόλεμο και συνάμα ότι η παγκόσμια ζήτηση εμφανίζει αδυναμία.

Πέραν των προβλέψεων, στο πρώτο δίμηνο του 2019, οι σύνθετοι πρόδρομοι δείκτες (Composite leading indicators) του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) που προσδιορίζουν τα σημεία «καμπής» της οικονομικής δραστηριότητας, συνηγορούν υπέρ μιας οικονομικής επιβράδυνσης σε ΗΠΑ, Καναδά και Ευρωζώνη. Ωστόσο, τα οικονομικά μεγέθη των ΗΠΑ φανερώνουν, ότι η οικονομία εξακολουθεί να έχει πιο δυναμική επίδοση, έναντι των υπολοίπων προηγμένων οικονομιών. Σύμφωνα με την προαναφερθείσα έκθεση του ΔΝΤ, ο μέσος ρυθμός ανάπτυξης της ομάδας των ανεπτυγμένων οικονομιών το 2018 διαμορφώθηκε σε 2,3% ενώ μόνο στις ΗΠΑ ο ρυθμός ανάπτυξης άγγιζε το 2,9%.

 
Το δημογραφικό πρόβλημα «αγκάθι» στην οικονομική μεγέθυνση των ΗΠΑ

Η οικονομική επίπτωση της γήρανσης του πληθυσμού (αύξησης μέσης ηλικίας + μείωση οικονομικά ενεργού πληθυσμού), παρουσιάζεται ως μία πιθανή αιτία της σημειωθείσας εξασθένισης της οικονομικής ανάπτυξης που κατεγράφη μετά την κρίση του 2008. Η οικονομική ανάπτυξη σε μακροχρόνιο ορίζοντα προσδιορίζεται μεταξύ άλλων από δύο παράγοντες:

Πρώτον, την αύξηση του αριθμού ωρών εργασίας όλων των εργαζομένων, δηλαδή το μέγεθος του παραγωγικού συντελεστή της εργασίας και

Δεύτερον, την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας η οποία ορίζεται ως η παραγωγή ανά ώρα εργασίας.

Σύμφωνα με τη Fed (Recent Economic Developments and Longer-term Challenges, February 2019) την περίοδο 1991-2007 κατά την οποία η οικονομία επεκτάθηκε με μέσο ρυθμό 3%, οι ώρες εργασίας αυξήθηκαν περίπου κατά 1% ετησίως και η παραγωγικότητα αυξήθηκε περίπου κατά 2%.

Ωστόσο, στην περίοδο 2008-2018 οι δύο αυξητικοί παράγοντες επιβραδύνθηκαν περίπου στο ήμισυ, με τις ώρες εργασίας να αυξάνονται ετησίως μόνο 0,5% και την παραγωγικότητα να αυξάνεται μόλις κατά 1% κατά μέσο όρο. Η αύξηση των ωρών εργασίας επιβραδύνθηκε, μερικώς εξαιτίας της βραδύτερης αύξησης του πληθυσμού, καθώς τα ποσοστά γεννήσεων μειώθηκαν και η μετανάστευση επιβραδύνθηκε. Παράλληλα, το μερίδιο του οικονομικά ενεργού πληθυσμού στα πρώτα χρόνια εργασίας μειώνεται σταθερά ενώ η αποκαλούμενη γενιά των «baby boomers» βρίσκεται σε ηλικία συνταξιοδότησης, με αποτέλεσμα να επιβραδύνεται η αύξηση του συνολικού όγκου των εργασιών που πραγματοποιούνται στην οικονομία. Η δημογραφική γήρανση και η επιβράδυνση ή η μείωση του πληθυσμού σε ηλικία εργασίας κατά συνέπεια περιορίζουν την αύξηση του ΑΕΠ.

Ο δεύτερος παράγοντας που έχει συμβάλει στην επιβράδυνση του ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ είναι ο βραδύτερος ρυθμός αύξησης της παραγωγικότητας της εργασίας. Σύμφωνα με τη Fed, η αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στην περίοδο 1975-2007 ήταν κατά μέσο όρο περίπου 2%, ενώ στην περίοδο 2008-2018 ήταν περίπου στο 0,5% (Γράφημα 9). Μια πιθανή εξήγηση της χαμηλής παραγωγικότητας θα μπορούσε να αποτελέσει η μείωση των επενδύσεων, καθώς από τα ιστορικά στοιχεία της περιόδου 1991-2007 διαπιστώνεται ότι, ο σημαντικός ρυθμός ανάπτυξης συνοδεύθηκε από υψηλές επενδύσεις, κάτι το οποίο απουσίαζε στην περίοδο 2008-2018.

 
Οι ΗΠΑ «πρωταγωνιστής» της παγκόσμιας ανάπτυξης και το 2019

Η οικονομία των ΗΠΑ από το 1991 έως το 2007 έχει επεκταθεί ετησίως με ένα ρυθμό περί το 3% ενώ από το 2007 μέχρι σήμερα, ο μέσος όρος ανάπτυξης μόλις άγγιξε το 1,6%. Συνολικά το 2018, η οικονομία των ΗΠΑ αναπτύχθηκε κατά 2,9%, ρυθμό που έχει να εμφανίσει από το 2015. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) των ΗΠΑ έχει επικεντρωθεί στο διττό της στόχο, ήτοι την επίτευξη μέγιστης απασχόλησης και σταθερότητας των τιμών, με σχετικά μεγάλη επιτυχία. Η μακρά περίοδος οικονομικής επέκτασης που ξεκίνησε το 2008, υποβοηθούμενη από την επεκτατική νομισματική πολιτική της Fed, ώθησε το ποσοστό της ανεργίας κοντά σε ιστορικά χαμηλά επίπεδα (3,7%). Παράλληλα, ο δομικός πληθωρισμός κινήθηκε για μακρό χρονικό διάστημα, πλησίον του μεσοπρόθεσμου στόχου του 2%, ενώ η σημειωθείσα υποχώρηση των τιμών ενέργειας των τελευταίων μηνών, απομακρύνει το ενδεχόμενο μιας σοβαρής ενίσχυσης των πληθωριστικών πιέσεων, γενικότερα. Η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής (FOMC) της Fed όπως έχει γνωστοποιηθεί, προτίθεται να επιδείξει υπομονή και να αποφύγει οποιαδήποτε επιτοκιακή κίνηση, χωρίς να έχει εκ των προτέρων διαπιστωθεί, ποιες μελλοντικές προσαρμογές απαιτούνται στο βασικό επιτόκιο της Ομοσπονδιακής Τράπεζας. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι το δεύτερο εξάμηνο του 2018 ξεκίνησε μια επιβράδυνση της οικονομικής δραστηριότητας στις ΗΠΑ, η οποία μπορεί να αποδοθεί τόσο στο αρνητικό κλίμα που άρχισε να προκαλεί ο εμπορικός προστατευτισμός, όσο και η επιβάρυνση της οικονομίας στη διάρκεια του τελευταίου τριμήνου από τη μερική διακοπή λειτουργίας των ομοσπονδιακών υπηρεσιών. Παρόλα αυτά, το ΔΝΤ εκτιμά ότι η οικονομία των ΗΠΑ αν και θα επιβραδύνει το ρυθμό επέκτασης της στο 2,5% το 2019 και στο 1,8% το 2020, θα κινηθεί υψηλότερα του μέσου ρυθμού ανάπτυξης της ομάδας των προηγμένων οικονομιών, καθώς αυτός θα διαμορφωθεί στο 2,0% το 2019 και στο 1,7% το 2020.

 
Η μακροοικονομική σταθερότητα και η αύξηση της παραγωγικότητας, απαραίτητες προϋποθέσεις για μια βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη 

Η διαχείριση της οικονομικής κρίσης του 2007 από τη Fed, επιβεβαιώνει με τον πλέον πανηγυρικό τρόπο τη δυνατότητα της Ομοσπονδιακής Τράπεζας να εγγυηθεί τη μακροοικονομική σταθερότητα. Παράλληλα όμως, θα πρέπει να δημιουργηθεί ένα οικονομικό περιβάλλον που θα τονώσει τις επενδύσεις, προκειμένου να αυξηθεί η παραγωγικότητα της εργασίας. Το επιτοκιακό περιβάλλον μπορεί να συμβάλει σε αυτή την κατεύθυνση, αφού ο κίνδυνος υπέρβασης του στόχου του πληθωρισμού έχει μειωθεί και η νομισματική πολιτική μπορεί να είναι λιγότερο επιθετική ενάντια στην απειλή του υψηλότερου πληθωρισμού. Η αύξηση της παραγωγικότητας αποτελεί απαραίτητο συστατικό για τη μακροπρόθεσμη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου.

 
ΑΕΠ

Σύμφωνα με τις προκαταρκτικές εκτιμήσεις του Bureau of Economic Analysis, στο τέταρτο τρίμηνο του 2018, ο ρυθμός αυξήσεως του πραγματικού ΑΕΠ υποχώρησε στο 2,6% σε ετήσια βάση (Γράφημα 10), έναντι 3,4% στο τρίτο τρίμηνο του 2018. Κινητήριες δυνάμεις της σημειωθείσας αύξησης αποτέλεσαν:

Πρώτον, η ιδιωτική κατανάλωση, η οποία συνιστά περί το 70% του ΑΕΠ και αυξήθηκε κατά 2,8% σε ετήσια βάση, με αποτέλεσμα τη συμβολή της ιδιωτικής καταναλώσεως στην αύξηση του ΑΕΠ κατά 1,92 εκατοστιαίες μονάδες, από 2,37 εκατοστιαίες μονάδες που ήταν στο προηγούμενο τρίμηνο.

Δεύτερον, οι ιδιωτικές επενδύσεις, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 4,6% σε ετήσια βάση, συμβάλλοντας στην αύξηση του ΑΕΠ κατά 0,82 της εκατοστιαίας μονάδας, από 2,53 εκατοστιαίες μονάδες που ήταν στο προηγούμενο τρίμηνο.

Αρνητική ήταν η συμβολή των καθαρών εξαγωγών (-0,22 της εκατοστιαίας μονάδας) στην οικονομική δραστηριότητα του τέταρτου τριμήνου του 2018, καθώς ο ετήσιος ρυθμός αυξήσεως των εξαγωγών αυξήθηκε σε 1,6% (τρίτο τρίμηνο 2018: -4,9%), ενώ των εισαγωγών κατά 2,7% (τρίτο τρίμηνο  2018: 9,3%). Η αύξηση των εξαγωγών στο τρίτο τρίμηνο αποδίδεται στην επίσπευση της ζητήσεως από την αλλοδαπή προκειμένου να αποφευχθεί ενδεχόμενη άνοδος δασμών.

Στο τέταρτο τρίμηνο του 2018, μειωμένη ήταν η συμβολή των ιδιωτικών επενδύσεων σε σχέση με το προηγούμενο τρίμηνο, καθώς μετεβλήθη η σύνθεσή τους υπέρ των επενδύσεων εκτός κατοικιών αφού η περικοπή των φορολογικών συντελεστών των επιχειρηματικών κερδών, έχει δημιουργήσει κίνητρα για επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου. Αντιθέτως, οι αγορές κατοικιών συνέχισαν την πτωτική τους πορεία εξαιτίας της ανόδου των επιτοκίων των στεγαστικών δανείων.

Στο τέταρτο τρίμηνο του 2018, ο ρυθμός αυξήσεως του πραγματικού διαθεσίμου εισοδήματος των νοικοκυριών αυξήθηκε κατά 3,3% σε ετήσια βάση, από 2,8% που ήταν το προηγούμενο τρίμηνο.

Συνολικά για το 2018 ο ετήσιος ρυθμός αυξήσεως του ΑΕΠ διαμορφώθηκε στο 2,9%, από 2,2% το 2017. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Fed (Δεκέμβριος 2018), ο ρυθμός αυξήσεως της οικονομικής δραστηριότητας θα επιταχυνθεί στο 3,1% το 2018 για να υποχωρήσει τo 2019 και 2020 στο 2,5% και 2,0%, αντίστοιχα.