Οι μακροοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 στην παγκόσμια οικονομία και οι ακολουθούμενες πολιτικές

Η αντιμετώπιση της πανδημίας και η σημασία της συλλογικής δράσης  

 
Η υγειονομική κρίση που προκλήθηκε από την πανδημία COVID-19, πυροδότησε σε πολύ σύντομο χρόνο μια οικονομική διαταραχή με επιπτώσεις, τόσο στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα, όσο και στην κοινωνική συνοχή. Αναμφίβολα, η σημαντικότερη συνέπεια της πανδημίας είναι η απώλεια, μέχρι σήμερα, 794 χιλιάδων ανθρώπων παγκοσμίως. Ωστόσο, οι παράπλευρες συνέπειες της πανδημίας σχετίζονται με απώλειες θέσεων εργασίας, με σημαντικές μειώσεις στα εισοδήματα, με την κάμψη της παραγωγικότητας και παράλληλα με  τη δημιουργία μιας διαταραχής στην προσφορά, καθώς η παραγωγική δραστηριότητα επιβραδύνθηκε διεθνώς, εξαιτίας της δυσλειτουργίας της παγκόσμιας εφοδιαστικής αλυσίδας και του κλεισίματος βιομηχανικών μονάδων.

Η ταχύτητα εξάπλωσης της πανδημίας στον παγκοσμιοποιημένο και έντονα διασυνδεδεμένο οικονομικό κόσμο δεν έχει προηγούμενο, ενώ η πανδημική κρίση αποτελεί μια άκρως σημαντική πρόκληση για την κοινωνία, τις εθνικές κυβερνήσεις και τους υπεύθυνους χάραξης της νομισματικής πολιτικής. Στις περισσότερες χώρες, οι δράσεις που ανελήφθησαν εδράζονται σε  δύο πυλώνες:

Πρώτος πυλώνας. Η προάσπιση της δημόσιας υγείας μέσω μιας σειράς μέτρων, η εφαρμογή των οποίων αναγκαστικά οδήγησε σχεδόν σε πλήρη παύση της οικονομικής δραστηριότητας. 

Δεύτερος πυλώνας. Η ενεργοποίηση της δημοσιονομικής και της νομισματικής πολιτικής προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επιπτώσεις στην οικονομία και γενικότερα στην κοινωνία. 

Με δεδομένο ότι ο αριθμός των κρουσμάτων από τον κορωνοϊό COVID-19 δεν αναμένεται να περιοριστεί άμεσα, απαιτούνται προληπτικές δράσεις σε διεθνές επίπεδο, όχι μόνο για τη διάσωση ανθρωπίνων ζωών αλλά και για την προστασία της οικονομικής ευημερίας. Με την παγκοσμιοποίηση, την αστικοποίηση και την περιβαλλοντική αλλαγή, οι μολυσματικές ασθένειες και οι επιδημίες έχουν γίνει παγκόσμιες απειλές, οι οποίες απαιτούν συλλογική δράση. Οι ανεπτυγμένες χώρες, κυρίως της Ευρώπης και της Β. Αμερικής, θα πρέπει να αποκτήσουν ισχυρά συστήματα υγείας για τη διαχείριση της εξάπλωσης μολυσματικών ασθενειών, οι χώρες χαμηλού εισοδήματος και υψηλού κινδύνου να βελτιώσουν τα συστήματα δημόσιας υγείας, το εργατικό δυναμικό να είναι προετοιμασμένο να λειτουργήσει σε ένα τροποποιημένο περιβάλλον (εργασία μέσω απομακρυσμένης πρόσβασης) και τα ερευνητικά εργαστήρια να τύχουν οικονομικής ενίσχυσης από εθνικούς πόρους και διεθνή  χρηματοδότηση. Οι παρεμβάσεις που έχουν λάβει χώρα μέχρι σήμερα σε διεθνές επίπεδο, σκοπεύουν στο να διασφαλίσουν ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα θα κατορθώσει να απορροφήσει τους κραδασμούς της οικονομικής διαταραχής, θα υπάρξει οικονομική υποστήριξη των πληττόμενων επιχειρήσεων και των νοικοκυριών ενώ θα διατηρηθούν θέσεις απασχόλησης, προκειμένου να υπάρξει μια βιώσιμη οικονομική ανάκαμψη.

 
Οι πολιτικές απέναντι στην πανδημική κρίση

Οι κεντρικές τράπεζες και οι νομισματικές αρχές στις αναπτυγμένες και στις αναδυόμενες οικονομίες προέβησαν σε μια συνεχή σειρά παρεμβάσεων στις χρηματοπιστωτικές αγορές, ενώ οι εθνικές κυβερνήσεις εφάρμοσαν μια σειρά πρωτοβουλιών δημοσιονομικής πολιτικής για την τόνωση των οικονομιών τους. Η Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS) υποστηρίζει ότι ο εξελισσόμενος χαρακτήρας της υγειονομικής κρίσης κατευθύνει και την εξέλιξη της χρηματοπιστωτικής διαταραχής, η οποία από μια κρίση ρευστότητας, στο αρχικό στάδιο, άρχισε να μετατρέπεται σε μια κρίση φερεγγυότητας, η οποία θα μπορούσε να επιδεινωθεί, αν υπάρξει καθυστέρηση στην οικονομική ανάκαμψη. 

Οι εθνικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο έχουν ανακοινώσει μέτρα για την υποστήριξη των υποδομών υγειονομικής περίθαλψης, των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, ωστόσο το μέγεθος των προγραμμάτων ποικίλλει ανά χώρα. Τα μέτρα περιλαμβάνουν, σε γενικές γραμμές, φορολογικές ελαφρύνσεις, αναβολές φόρων και ενισχύσεις εισοδημάτων. Σε πολλές χώρες, οι εθνικές κυβερνήσεις εγκατέλειψαν τα παραδοσιακά ανώτατα όρια δανεισμού, προκειμένου να αυξήσουν τις δημοσιονομικές δαπάνες και να διατηρήσουν την οικονομική ανάπτυξη. Σε ορισμένες αναδυόμενες οικονομίες, εφαρμόστηκαν ειδικά προγράμματα για την παροχή οικονομικής βοήθειας σε εργαζόμενους εκτός παραδοσιακών αγορών εργασίας, όπως στις οικογενειακές επιχειρήσεις. Στις ανεπτυγμένες οικονομίες, ωστόσο, καθώς οι κυβερνήσεις υιοθετούν φορολογικά μέτρα για να βοηθήσουν τα νοικοκυριά, οι καταναλωτές έχουν αυξήσει απότομα τις αποταμιεύσεις τους, καθώς αντιμετωπίζουν περιορισμένες ευκαιρίες δαπανών ή εντείνονται οι ανησυχίες για την πορεία της απασχόλησης και των εθνικών οικονομιών. Παράλληλα, οι διεθνείς οργανισμοί έλαβαν μέτρα για να μπορέσουν να παράσχουν έκτακτη οικονομική βοήθεια σε χώρες που την έχουν ανάγκη. Ήδη μέχρι σήμερα (19 Αυγούστου) το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) έχει διαθέσει σε 80 κράτη-μέλη του, περί τα 88 δισ. δολάρια ΗΠΑ από το συνολικό ποσό των 250 δισ. δολαρίων που έχει εξασφαλίσει για παροχή έκτακτης οικονομικής βοήθειας, εξαιτίας της πανδημίας.

Το ΔΝΤ εκτιμά, ότι τα δημοσιονομικά και φορολογικά μέτρα που ελήφθησαν για τη διατήρηση της οικονομικής δραστηριότητας μέχρι τα μέσα Ιουνίου 2020 ανέρχονται περί τα 5,4 τρισ. δολάρια ΗΠΑ ενώ σε συνδυασμό με το δανεισμό, τις επικείμενες αυξήσεις κεφαλαίου και τις κρατικές εγγυήσεις οδηγούμαστε σε ένα επιπλέον ποσό 5,4 τρισ. δολαρίων, ήτοι συνολικά 11 τρισ. δολάρια ΗΠΑ. Επιπρόσθετα, το ΔΝΤ αναμένει (World Economic Outlook, June 2020) αύξηση του δανεισμού από την πλευρά των εθνικών κυβερνήσεων από το 3,9% του παγκόσμιου ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), το 2019, σε 13,9%, το 2020.

Με την απόφαση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) να χαρακτηρίσει τον COVID-19 ως πανδημία, οι κεντρικές τράπεζες εφάρμοσαν πρόσθετα μέτρα νομισματικής πολιτικής προκειμένου να περιορίσουν τον αυξανόμενο οικονομικό αντίκτυπο της υγειονομικής κρίσης. Η Τράπεζα της Αγγλίας μείωσε το βασικό της επιτόκιο, μείωσε τα εποπτικά κεφάλαια για τις εμπορικές τράπεζες και παρείχε ένα πρόγραμμα χρηματοδότησης για μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. Η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ μείωσε το βασικό της επιτόκιο σχεδόν στο μηδέν, ανακοίνωσε την επέκταση των αγορών επαναγοράς (repo) προκειμένου να προσφέρει μεγαλύτερη και μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση, αύξησε το συνολικό ποσό του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης κατά 700 δισ. δολάρια και ενεργοποίησε γραμμές πρόσθετης ρευστότητας σε δολάριο (dollar swap lines) με άλλες κεντρικές τράπεζες.  

Οι ενέργειες στη Ζώνη του Ευρώ από την πλευρά της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ) επικεντρώθηκαν στη διασφάλιση ότι ο πληθωρισμός στη ζώνη του ευρώ θα κινηθεί προς επίπεδα που είναι κάτω, αλλά πλησίον του 2% με ένα σταθερό τρόπο, καθώς και στην αντιμετώπιση τριών βασικών ζητημάτων:

Πρώτον. Στη σταθεροποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών και στην ομαλή διάχυση της ακολουθούμενης νομισματικής πολιτικής, σε ολόκληρη τη Ζώνη του Ευρώ.

Δεύτερον. Στην παροχή ρευστότητας από την πλευρά της ΕΚΤ, για την υποστήριξη της ομαλής χορήγησης πιστώσεων στην πραγματική οικονομία.

Τρίτον. Στη διασφάλιση, ότι τα μέτρα που ελήφθησαν επιβεβαιώνουν σε ικανοποιητικό επίπεδο  το διευκολυντικό χαρακτήρα της νομισματικής πολιτικής.

Σε διεθνές επίπεδο, οι πολιτικές δράσεις που αναλήφθηκαν στον τομέα της δημοσιονομικής πολιτικής από τις εθνικές κυβερνήσεις, η νομισματική πολιτική από τις κεντρικές τράπεζες και η μακροοικονομική και μικρο-προληπτική πολιτική από τις αρμόδιες αρχές, έχουν συμβάλει στο μετριασμό του αρχικού σοκ που έχει προκαλέσει η πανδημική κρίση, επιτρέποντας στο χρηματοπιστωτικό σύστημα να υποστηρίξει τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις που έχουν δεχθεί σοβαρά πλήγματα.

Οι οικονομικές προοπτικές συνεχίζουν να διακρίνονται για το αβέβαιο στοιχείο του χαρακτήρα τους, καθώς η άνοδος των κρουσμάτων διεθνώς υποδηλώνει ότι ενδεχομένως είναι υπό εξέλιξη ένα δεύτερο επιδημικό κύμα του COVID-19. Ωστόσο, το πως ορίζεται ένα δεύτερο επιδημικό κύμα δεν είναι κάτι ξεκάθαρο, καθώς δεν υπάρχει ενιαίος ορισμός. Σύμφωνα με αξιωματούχο του ΠΟΥ πρόκειται για επανεμφάνιση εστιών μετά από μια σημειωθείσα υποχώρηση. 

Οι οικονομικές προοπτικές της παγκόσμιας οικονομίας θα εξαρτηθούν σε σημαντικό βαθμό από τη μελλοντική εξέλιξη της ταχύτητας εξάπλωσης του ιού, το βαθμό στον οποίο τα μέτρα περιορισμού θα πρέπει να παραμείνουν σε ισχύ ή να επανεισαχθούν, καθώς και από τις άμεσες και μακροχρόνιες επιπτώσεις που θα υπάρξουν στη συμπεριφορά των καταναλωτών και της οικονομικής δραστηριότητας. Οι εθνικές κυβερνήσεις αναμένεται να εντατικοποιήσουν τα μέτρα κοινωνικής προστασίας και να συνεχίσουν τις δημόσιες δαπάνες προκειμένου να τονωθεί η οικονομική δραστηριότητα.

 
Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank.