Οι τράπεζες να ενισχύσουν νέους επιστήμονες και νέες εταιρείες Πληροφορικής και Επικοινωνιών
Είναι δυνατή η δημιουργία νέων δυναμικών μικρομεσαίων εταιρειών στον χώρο της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών που μπορούν να παίξουν δυναμικό ρόλο στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας
Του κ.Γιάννη Παναγόπουλου
• Οικονομική συνεισφορά του κλάδου
Ο τομέας της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών (Information & Communication) αποτελεί έναν από τους σπουδαιότερους και τεχνολογικά εξελισσόμενους κλάδους της οικονομικής και κοινωνικής ζωής όχι μόνο της χώρας μας αλλά και κάθε ανεπτυγμένου κράτους.
Σε πιο γενική βάση η σημασία του είναι πολυδιάστατη, μιας και επηρεάζει σημαντικά την κατανομή των συντελεστών παραγωγής σε κάθε τομέα της οικονομίας και κατ’ επέκταση τη συνολική παραγωγικότητα. Με απλά λόγια ο συγκεκριμένος τομέας (κλάδος) δημιουργεί έντονες οικονομίες κλίμακας και για πολλούς από τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας. Το Διάγραμμα 4.2.1 που ακολουθεί αναδεικνύει την οικονομική σημασία της διείσδυσης της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών στην ελληνική οικονομία και κοινωνία τα τελευταία χρόνια.
Με βάση το Διάγραμμα 4.2.1 δεν υπάρχουν μεγάλες αποκλίσεις το χρονικό διάστημα 2001-2013 στην ανάπτυξη του κλάδου ως ποσοστού του ΑΕΠ. Συγκεκριμένα,η ανάπτυξη του κλάδου, σε τρέχουσες τιμές, κυμαινόταν μεταξύ 3,49% και 4,27% το εξεταζόμενο διάστημα, ενώ το μέσο επίπεδο ανάπτυξης ήταν της τάξης του 3,91%.
Βέβαια αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η συμμετοχή του συγκεκριμένου κλάδου στο συνολικό ΑΕΠ της χώρας είχε μια υποχώρηση κατά τη διάρκεια της κρίσης (2009-2013) που έφθασε τα 3 δις ευρώ περίπου. Συγκεκριμένα η συμμετοχή αυτή υποχώρησε από 4,42% στο ΑΕΠ (και 10,2 δις ευρώ, σε τρέχουσες τιμές) το 2009 στο 3,98% (και 7,2 δις ευρώ, σε τρέχουσες τιμές) το 2013.
Αξιοσημείωτη, τέλος, είναι επίσης και η μικρή πτώση της συνεισφοράς του κλάδου ως % του ΑΕΠ κατά την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων (2002-2004).
• Η απασχόληση στον κλάδο
Σε ό,τι αφορά την πορεία της απασχόλησης στον κλάδο σε σχέση με το σύνολο της απασχόλησης τα πράγματα είναι λίγο διαφορετικά από ό,τι στη συμμετοχή του κλάδου στο ΑΕΠ. Συγκεκριμένα, η απασχόληση έφθασε στην κορύφωσή της την περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων το 2004 (100,3 χιλιάδες απασχολούμενοι), ενώ στη μικρότερη τιμή της το 2012 (76,5 χιλιάδες απασχολούμενοι). Για την ακρίβεια μέχρι και το 2010 η απασχόληση στο κλάδο κινούνταν σταθερά στα 86-88 χιλιάδες άτομα, ενώ την περίοδο 2002-2004 παρουσίασε μια απότομη αύξηση 15 χιλιάδων θέσεων περίπου λόγω των αγώνων.
Τον τελευταίο καταγεγραμμένο χρόνο (2013) παρατηρείται μια κάποια ανάκαμψη u964 της απασχόλησης κατά 4 χιλιάδες άτομα περίπου (80,6 χιλιάδες απασχολούμενοι),γεγονός που αποτελεί ένα αισιόδοξο μήνυμα για την περαιτέρω πορεία του κλάδου.
Το Διάγραμμα 4.2.2 αναδεικνύει τη διαχρονική πορεία της απασχόλησης στον κλάδο της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών σε σχέση με τη συνολική πορεία της απασχόλησης στην ελληνική οικονομία και κοινωνία.
Συγκεκριμένα φαίνεται καθαρά αυτό που περιγράψαμε παραπάνω: το μερίδιο της απασχόλησης φθάνει στην υψηλότερη τιμή του το 2004 (με 2,22% του συνόλου) και τη χαμηλότερη το 2011 (με 1,77% του συνόλου), ενώ για σημαντική χρονική περίοδο (2005-2010) κινείται σταθερά στο 1,85% περίπου του συνόλου.
• Το εμπορικό ισοζύγιο του κλάδου
Σε ό,τι αφορά το εμπορικό ισοζύγιο θα πρέπει να αναφέρουμε εδώ ότι αναλυτικά στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν τόσο για την Παραγωγή Αγαθών όσο και για την Παροχή Υπηρεσιών του συγκεκριμένου κλάδου. Συγκεκριμένα, στην ανάλυση του εμπορίου της Παραγωγής Αγαθών τα υπάρχοντα στοιχεία αφορούν τις Τηλεπικοινωνίες και πιο συγκεκριμένα την καταγραφή παραγόμενου Τηλεπικοινωνιακού Υλικού. Τα στοιχεία που προέκυψαν προέρχονται από τη βάση δεδομένων COMTRADE του ΟΟΣΑ (OECD) και αφορούν την περίοδο από το 2008 έως το 2013 (βάσει της κωδικοποίησης ISIC Rev 4).
Στον Πίνακα 4.2.1α παρουσιάζεται αναλυτικά η πορεία των εξαγωγών αλλά και των εισαγωγών για την υποκατηγορία των Τηλεπικοινωνιών, Μηχανημάτων ηχοληψίας και αναπαραγωγής και Τηλεπικοινωνιακού Υλικού (SITC Rev.4 – 76) που αποτελεί και το μεγαλύτερο τμήμα εμπορίου του τομέα παραγωγής (INFO). Με βάση τα στοιχεία του πίνακα, οι επιπτώσεις από την ύφεση στην ελληνική οικονομία είναι εμφανείς στα στοιχεία του συγκεκριμένου υποκλάδου. Αναλυτικότερα, διαπιστώνεται μεγάλη πτώση του ελλείμματος από τα 1,75 δισ. δολάρια το 2009 στα 822,8 εκατ. δολάρια το 2013. Η πτώση αυτή προέρχεται κυρίως από τη μείωση των εισαγωγών και όχι από σημαντική αύξηση των εξαγωγών Τηλεπικοινωνιακού Υλικού.
Εκτός όμως από την Παραγωγή Αγαθών υπάρχει και ο τομέας Παροχής Υπηρεσιών. Έτσι στον Πίνακα 4.2.1β παρουσιάζεται η διαχρονική πορεία των εξαγωγών αλλά και των εισαγωγών τόσο στις Επικοινωνίες (το μεγαλύτερο τμήμα των οποίων αποτελούν οι Τηλεπικοινωνίες ως υπηρεσία, κωδικός: S245) αλλά και στις Υπηρεσίες Πληροφορικής (ακριβέστερα Η/Υ και Πληροφορικής, κωδικός: S262). Τα στοιχεία και οι κωδικοί για τις δύο αυτές κατηγορίες προέρχονται από τη βάση δεδομένων του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (WTO) και αφορούν την περίοδο από το 2008 έως το 2013. Ο Πίνακας 4.2.1β παρουσιάζει αναλυτικά την πορεία των εξαγωγών αλλά και των εισαγωγών για τις δύο αυτές κατηγορίες Παροχής Υπηρεσιών του κλάδου.
Με βάση τα αποτελέσματα του πίνακα είναι εμφανές ότι σε συνολικό επίπεδο ο τομέας Παροχής Υπηρεσιών δείχνει να έχει είτε πολύ μικρότερο εμπορικό έλλειμμα, σε σχέση με το αντίστοιχο έλλειμμα του τομέα της Υπηρεσίες (κωδικός: S245), εμφανίζει ένα έλλειμμα που προσεγγίζει τα 8,8 εκατ. δολάρια το 2013. Πιο αναλυτικά, διαπιστώνουμε μια ξεκάθαρη πτώση (με εξαίρεση το 2012) των εισαγωγών λόγω της οικονομικής κρίσης, όπως στην περίπτωση της Παραγωγής Αγαθών. Από την άλλη πλευρά, στην περίπτωση του υποκλάδου των υπηρεσιών Πληροφορικής (ακριβέστερα Η/Υ και Πληροφορικής, κωδικός: S262) έχουμε μια πλήρη αντιστροφή των πραγμάτων στο ισοζύγιο. Συγκεκριμένα παρατηρείται όχι μόνο η διαχρονική εξάλειψη του εμπορικού ελλείμματος αλλά και η ύπαρξη πλεονάσματος το 2013 (230,5 εκατ. δολαρίων). Εν κατακλείδι ο υποκλάδος των υπηρεσιών Πληροφορικής φαίνεται να «αποδίδει» καλύτερα από τον αντίστοιχο των Τηλεπικοινωνιακών αγαθών (υλικού).
• Προοπτικές ανάπτυξης του κλάδου
Το άμεσο μέλλον της Πληροφορικής αλλά και των Επικοινωνιών στη χώρα μας δεν πρόκειται να διαφοροποιηθεί ριζικά από την πορεία των πραγμάτων στις άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Με βάση τις εγχώριες αλλά και διεθνείς τάσεις του κλάδου λόγω του υπάρχοντος ανταγωνισμού και των συνεχών τεχνολογικών καινοτομιών,οι προοπτικές για τις εταιρείες του κλάδου στη χώρα μας (αλλά και διεθνώς) –ειδικά για τις εταιρείες κινητής τηλεφωνίας που αποτελούν το σημαντικότερο ίσως κομμάτι του κλάδου– είναι σε σύντομο χρονικό διάστημα να μειώσουν τη χρέωση για υπηρεσίες φωνητικής κλήσης στα επίπεδα χρέωσης της σταθερής τηλεφωνίας (η οποία και αυτή παρουσιάζει τάσεις συνεχούς μείωσης) προκειμένου να προσεγγίσουν νέους πελάτες, ενώ ταυτόχρονα θα προσφέρουν προστιθέμενες υπηρεσίες 4ης γενιάς. Απαραίτητη προϋπόθεση γι’ αυτό αποτελεί η δημιουργία ενός πυκνότερου και αναβαθμισμένου δικτύου κεραιών, το οποίο σημαίνει αυτομάτως νέες επενδύσεις.
Η ικανότητα των εταιρειών πληροφορικής και τηλεπικοινωνίας να λειτουργήσουν αποτελεσματικά και να συμπιέσουν την κοστολογική τους βάση είναι κρίσιμη για τη μελλοντική εικόνα του κλάδου στη χώρα μας, ενώ οι συνθήκες είναι προφανώς ευνοϊκές για επιχειρηματικές κινήσεις, εξαγορές ή συγχωνεύσεις, που θα ευνοήσουν τον στόχο αυτό και θα δημιουργήσουν μεγαλύτερες ενότητες πελατειακής βάσης. Κατ’ επέκταση, και με εξαίρεση πιθανώς τον χώρο του τηλεπικοινωνιακού εξοπλισμού (υλικού), στον ευρύτερο χώρο της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών, λόγω και της φύσης των αγαθών και υπηρεσιών που επιτρέπει την απουσία διαχωριστικών ορίων μεταξύ των επιμέρους κλάδων της αγοράς, αναμένεται μια σταδιακή αύξηση του αριθμού των παρόχων ποικίλων τηλεπικοινωνιακών υπηρεσιών. Η δυνατότητα αυτών των παρόχων να προσφέρουν ολοκληρωμένες πλέον υπηρεσίες στην αγορά έχει ενισχύσει τον ανταγωνισμό και έτσι ο καταναλωτής/ χρήστης βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος απολαμβάνοντας (Περαντώνης, 2011):
α. αυξημένες επιλογές παροχών,
β. προσφορά νέων σύγχρονων υπηρεσιών (π.χ. Mobile marketing, υπηρεσίες τηλεμετρίας, υπηρεσίες πληρωμών κ.λπ.),
γ. βελτιωμένη ποιότητα νέων και παλαιών υπηρεσιών,
δ. συνεχώς μειούμενες τιμές.
Με βάση την παραπάνω ανάλυση δεν μπορούμε στο άμεσο μέλλον να αποκλείσουμε την περαιτέρω σύγκλιση υπηρεσιών σταθερής και κινητής τηλεφωνίας και broadband σε όλα τα επίπεδα (όχι µόνο σε επίπεδο υπηρεσιών και δικτύων αλλά ακόμα και τηλεπικοινωνιακών συσκευών). Μια τέτοια εξέλιξη μπορεί να γίνει πιο γρήγορα υλοποιήσιμη µέσω περαιτέρω συμμαχιών, εξαγορών και συγχωνεύσεων. Παρ’ όλα αυτά οι συνεχείς τεχνολογικές καινοτομίες επιτρέπουν σε μικρές εταιρείες πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών να επιδοθούν, με σχετικά όχι υψηλές επενδύσεις, στη δημιουργία νέων υπηρεσιών και προϊόντων τις οποίες μπορούν εν συνεχεία είτε να υπενοικιάσουν είτε να μεταπωλήσουν στους μεγάλους παρόχους.
Έτσι λόγω και της ύπαρξης υψηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης προσωπικού στη χώρα μας, είναι δυνατή η δημιουργία τέτοιων ΜΜΕ στον χώρο της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών που μπορούν να παίξουν δυναμικό ρόλο στην ανάκαμψη της ελληνικής οικονομίας.
Ειδικά σε ό,τι αφορά τον κρίσιμο χώρο του διαδικτύου, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ ότι, σύμφωνα με την έκθεση της BCG (Boston Consulting Group, 2012), η χώρα μας υστερεί στο ηλεκτρονικό εμπόριο το οποίο, όπως προαναφέραμε, υπολείπεται σημαντικά της υπόλοιπης Ευρώπης όπου η εμπορική χρήση του διαδικτύου φθάνει το 40%. Συγκεκριμένα σχετικά λίγες επιχειρήσεις εμπιστεύονται και αποδέχονται τις on line πληρωμές, διεξάγουν ηλεκτρονικό εμπόριο Β2Β με τους προμηθευτές και τους πελάτες τους, προχωρούν σε διαδικτυακή διαφήμιση ή μοιράζονται ηλεκτρονικά ευαίσθητες εταιρικές πληροφορίες με τους συνεργάτες τους. Η διεύρυνση της χρήσης του διαδικτύου στον χώρο των επιχειρήσεων σύμφωνα με την BCG αναμένεται να αυξήσει την παραγωγικότητά τους από 10% έως και 20% είτε μέσω της μείωσης του κόστους των συναλλαγών τους είτε μέσω της επιτάχυνσης και απλούστευσης των διαδικασιών τους. Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε δυνητικά να ανεβάσει τη συμβολή του διαδικτύου στο ΑΕΠ της χώρας έως και στα 6,5 δισ. ευρώ το 2015 (βλέπε BCG, 2012).
• Στοχεύσεις-Προτάσεις πολιτικής
• Η Πληροφορική και οι Επικοινωνίες, λόγω του ειδικού τους ρόλου, αποτελούν κλάδο που οδηγεί τις εξελίξεις, διαμορφώνει όραμα οικονομικής ανάπτυξης και μεταδίδει μήνυμα σε εγχώριους και ξένους επενδυτές. Επειδή μάλιστα δημιουργεί έντονες οικονομίες κλίμακας για πολλούς από τους υπόλοιπους κλάδους της οικονομίας, θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαιτέρως από μέρους της Πολιτείας.
• Περαιτέρω ενδυνάμωση της ανεξαρτησίας της Εθνικής Επιτροπής Ταχυδρομείων και Τηλεπικοι- νωνιών (EETT) σε θέματα ρύθμισης της αγοράς και προάσπισης του ανταγωνισμού κρίνεται αναγκαία. Συγκεκριμένα, η ΕΕΤΤ θα πρέπει να ενισχυθεί με όσο το δυνατόν πιο ειδικευμένο (τεχνολογικά και νομικά) προσωπικό, μιας και οι συνεχείς και ραγδαίες τεχνολογικές εξελίξεις το επιβάλλουν.
• Η πορεία της συγκεκριμένης αγοράς, λόγω και της ιδιαιτερότητας του κλάδου, αναμένεται να είναι σύνθετη στο άμεσο μέλλον. Πιο συγκεκριμένα, η δυνατότητα διείσδυσης διαφορετικά κατηγοριοποιημένων επιχειρήσεων στις περισσότερες αγορές του χώρου αναμένεται να εντείνει τον ανταγωνισμό.
Ταυτόχρονα όμως οι ραγδαίες εξελίξεις στις τεχνολογίες του χώρου επιτρέπουν τη δημιουργία νέων αναγκών, οι οποίες με τη σειρά τους γεννούν νέα προϊόντα και ως εκ τούτου νέες δυναμικές μικρομεσαίες εταιρείες (ΜΜΕ). Για παράδειγμα, παλαιότερα οι μεγάλες εταιρείες κινητής τηλεφωνίας δεν είχαν εξαρχής προβλέψει την τεράστια απήχηση που θα είχαν τα σύντομα μηνύματα (sms) και αιφνιδιάστηκαν από την καινούρια αγορά που αναδύθηκε.
Κατ’ επέκταση η στρατηγική της κυβέρνησης στη συγκεκριμένη αγορά θα πρέπει να έχει ως στόχο τους νέους κυρίως επιχειρηματίες, οι οποίοι τείνουν γρηγορότερα από τους άλλους να υιοθετούν νέες τεχνολογίες (συνέβη παλαιότερα και με την κινητή τηλεφωνία και με το διαδίκτυο).
Οι γενικές κατευθύνσεις λοιπόν του κράτους θα μπορούσε να είναι: ενίσχυση από μέρους των τραπεζών νέων τέτοιων ΜΜΕ εταιρειών που δημιουργούνται από νέους επιστήμονες οι οποίοι και μπορούν να προτείνουν πρωτότυπες ιδέες στον χώρο.
• Η περαιτέρω διείσδυση της πληροφορικής (και ιδιαίτερα του διαδικτύου) μπορεί να βοηθήσει αποφασιστικά στην αύξηση της παραγωγικότητας σε μια σειρά από επιστημονικούς χώρους όπως, για παράδειγμα, η τηλε-εκπαίδευση και η τηλε-ιατρική.
Ένας επιπρόσθετος επιθυμητός στόχος, μέσω της πληροφορικής, μπορεί να θεωρηθεί και ο περαιτέρω εκσυγχρονισμός του δημόσιου τομέα. Συγκεκριμένα, η ευρεία εφαρμογή της μπορεί να έχει θετική επίδραση στη βελτίωση για μια σειρά από συστήματα του Δημοσίου όπως: προμήθειες, διαδικασίες εξαγωγών, διαχείρισης δικτύων, υποδομών και φυσικών πόρων, δημόσιας ασφάλειας και προστασίας, δικαιοσύνης και φορολογίας, παρακολούθησης τεχνικών έργων, προβολής πολιτισμού κ.ά.
• Συμπεράσματα
Η πορεία του κλάδου της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών στη χώρα μας είναι μια σύνθετη διαδικασία. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρούμε τη συνεχή προσφορά νέων πακέτων υπηρεσιών σε ανταγωνιστικές και συνεχώς μειούμενες τιμές αλλά και τη δημιουργία νέων καινοτόμων προϊόντων και υπηρεσιών. Έχουμε δηλαδή έναν κλάδο σε διαδικασία συνεχούς εξέλιξης και απελευθέρωσης. Ως εκ τούτου σκοπός και στρατηγική της Πολιτείας θα πρέπει να είναι:
• Η αυστηρή και συνεχής παρακολούθηση, μέσω των ρυθμιστικών αρχών, τόσο της απελευθέρωσης του κλάδου όσο και των πιθανών επερχόμενων συμμαχιών-εξαγορών-συγχωνεύσεων των μεγάλων παρόχων (εταιρειών τηλεπικοινωνιών και της πληροφορικής) για λόγους βιωσιμότητας στο άμεσο μέλλον.
• Η χρηματοδοτική ενίσχυση (για την πραγματοποίηση των αναγκαίων επενδύσεων σε επίπεδο τουλάχιστον του τεχνολογικού εξοπλισμού) των παλαιών αλλά και των νεοεισερχόμενων ΜΜΕ του κλάδου. Οι εταιρείες αυτές μπορούν να αναλάβουν, μέσω των καινοτομιών που επιβάλλει η ταχύτατη τεχνολογική εξέλιξη, την αύξηση της προστιθέμενης αξίας (ικανοποιώντας τις συνεχώς εξελισσόμενες ανάγκες στον χώρο) αλλά και της απασχόλησης στον κλάδο.
• Η διευκόλυνση και ενίσχυση νέων αγορών του ηλεκτρονικού επιχειρείν αλλά και των ΜΜΕ που δραστηριοποιούνται δυναμικά σε αυτές και βρίσκονται σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης.
Το κείμενο υπό μορφή άρθρου είναι από την ανάλυση του κ.Γιάννη Παναγόπουλου, μέλος της συντακτικής ομάδας του τετραμηνιαίου περιοδικού “Οικονομικές Εξελίξεις”, του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ) σχετικά με τον κλάδο της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών και την συνεισφορά του στην Ελληνική Οικονομία, με παράθεση τεκμηριωμένων αναπτυξιακών προτάσεων πολιτικής.
INFO – Στις τηλεπικοινωνίες υπάρχει επίσης και η υποκατηγορία του Υπόλοιπου υλικού και μηχανημάτων ειδικά σχεδιασμένων για Τηλεπικοινωνίες (SITC Rev.4 – 87477). Η συγκεκριμένη όμως υποκατηγορία έχει πολύ μικρούς τζίρους (π.χ. 2-5 εκατομμύρια δολάρια το 2013), γι’ αυτό και δεν την παρουσιάζουμε αναλυτικά
Σημειώσεις:
-Boston Consulting Group (2012), “Παράγων Ίντερνετ: Το Διαδίκτυο ως μοχλός ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας”, Annual Report.
-International Telecommunication Union, “Measuring the Information Society” (2013), Annual Report.
-Περαντώνης, Γ. (2011), “Κλάδος Τηλεπικοινωνιών: Ανάλυση Περιβάλλοντος στην Ελλάδα”, Μεταπτυχιακή Διατριβή, Οικονομικό τμήμα, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
