Ο πόλεμος του πετρελαίου εν μέσω πανδημίας-Η μάχη των μεριδίων αγοράς
Η Σαουδική Αραβία στις 8 Μαρτίου αποφάσισε να μειώσει αιφνιδιαστικά την τιμή του πετρελαίου κατά 6-8 δολάρια/βαρέλι για ορισμένες χώρες στην Ευρώπη, την Ασία και τις ΗΠΑ και να αυξήσει την ημερήσια παραγωγή της κατά 25%, σηματοδοτώντας την έναρξη ενός πολέμου τιμών με κύριο στόχο τη Ρωσία, αλλά με δυνητικά καταστροφικές συνέπειες για τη Βενεζουέλα, το Ιράν και τις αμερικανικές πετρελαϊκές εταιρείες. Οι επιπτώσεις από την απόφαση της Σαουδικής Αραβίας έγιναν άμεσα αισθητές, καθώς η τιμή του πετρελαίου Brent υποχώρησε κατά περίπου 11 δολάρια/βαρέλι ή 25%, καταγράφοντας την πρώτη μεγαλύτερη ημερήσια πτώση από το 1991 (Γράφημα 15). Η απόφαση για μείωση της τιμής κατά σχεδόν 10% από τη μεγαλύτερη χώρα-παραγωγό πετρελαίου, μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια κίνηση αντίποινων για την άρνηση της Ρωσίας, στις 6 Μαρτίου, να συμπορευτεί με τα υπόλοιπα κράτη-μέλη του OPEC+ (Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών), στην προσπάθεια επιπλέον περικοπής της ημερήσιας παραγωγής κατά 1,5 εκατ. βαρέλια μέχρι το τέλος του 2020, προκειμένου να αποφευχθεί η κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου, λόγω της μείωσης της ζητούμενης ποσότητας που προκάλεσε η πανδημία Covid-19. Η πτώση της ζήτησης προήλθε από τη μείωση της ταξιδιωτικής κίνησης σε παγκόσμιο επίπεδο λόγω του Covid-19. Υπενθυμίζεται ότι η ανοδική πορεία της τιμής του πετρελαίουπου είχε ξεκινήσει τον Οκτώβριο 2019, διεκόπη στις αρχές Ιανουαρίου του 2020 καθώς οι αγορές προεξόφλησαν τις συνέπειες της δολοφονίας του Ιρανού στρατηγού Suleimani, την ανακοίνωση της πρώτης φάσης της εμπορικήςσυμφωνίας ΗΠΑ-Κίνας και της πιθανολογούμενης περαιτέρω περικοπής της παραγωγής του OPEC+, στη σύνοδο του Μαρτίου 2020. Ωστόσο, η εξάπλωση του Covid-19, σε συνδυασμό με την απόφαση της Σαουδικής Αραβίας να προβεί σε μείωση της τιμής του πετρελαίου, είχε ως αποτέλεσμα την κατάρρευσητης τιμής, καθώς στις 19 Μαρτίου διαπραγματευόταν στα 24 δολάρια/βαρέλι, έχοντας καταγράψει ως υψηλό έτους για το 2020, τα 69 δολάρια/βαρέλι.
Η απόφαση της Σαουδικής Αραβίας στις 8 Μαρτίου δεν αποτελεί μια αναπάντεχη κίνηση, αλλά μια βασική αρχή στρατηγικής στην πετρελαϊκή πολιτική που ακολουθεί η χώρα τις τελευταίες τρεις δεκαετίες. Η ίδια αντίδραση καταγράφηκε και το 2014, όταν η τιμή του πετρελαίου άρχισε να καταρρέει, γεγονός που ανάγκασε τη Σαουδική Αραβία να ζητήσει από τη Ρωσία να συμμετάσχει στον OPEC, προκειμένου η μείωση της παραγωγής να έχει ουσιαστική επίδραση στην αγορά. Η Ρωσία αρνήθηκε και η Σαουδική Αραβία προέβη σε μείωση της τιμής και αύξηση της παραγωγής.
Η σημερινή κατάσταση στην αγορά πετρελαίου υποδηλώνει έναν αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ της Ρωσίας, του OPEC+ και των εταιριών παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίουστις ΗΠΑ, που στόχο έχει τη διατήρηση των παγκοσμίων μεριδίων αγοράς τους. Ωστόσο, πραγματοποιείται σε μια περίοδο που η παγκόσμια οικονομία βάλλεται από την πανδημία του Covid-19, με αποτέλεσμα η τιμή του πετρελαίου να δέχεται μεγαλύτερη πίεση.
Η συνεχιζόμενη υποχώρηση της τιμής του πετρελαίου ενδεχομένως να αποτελέσει τεράστιο πλήγμα για την αμερικανική πετρελαϊκή αγορά, με αποτέλεσμα αρκετές εταιρείες του κλάδου να κληθούν να μειώσουν τις κεφαλαιουχικές τους δαπάνες, ορισμένες να πτωχεύσουν, ενώ κάποιες άλλες να οδηγηθούν σε αναγκαστικές συγχωνεύσεις.
Ο πόλεμος τιμών έχει επιφέρει σφοδρό πλήγμα στον αμερικανικό πετρελαϊκό τομέα, γεγονός που μπορεί να προκαλέσει μεγάλη ζημία στην οικονομία των Ηνωμένων Πολιτειών και ταυτόχρονα να συρρικνώσει τη βιομηχανία ενέργειας, η οποία καλείται εντός της περιόδου 2020-24 να αποπληρώσει ομολογιακές εκδόσεις ύψους 32 δισ. δολαρίων (Moody’sInvestorsService).
Ωστόσο, η μη ομαλή συνεργασία των κρατών-χωρών του OPEC+, καθώς κυριαρχούν μεταξύ τους διαφορετικά εθνικά συμφέροντα, θα μπορούσε να οδηγήσει σε πολύ χαμηλά επίπεδα την τιμή του πετρελαίου στο πρώτο εξάμηνο του 2020, επιφέροντας σημαντικό πλήγμα στην οικονομία της Σαουδικής Αραβίας. Η κυβέρνηση της Σαουδικής Αραβίας ενδεχομένως να θελήσει να δανειστεί χρήματα για να καλύψει τη διαφορά μεταξύ δαπανών και εσόδων. Σύμφωνα με το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, απαιτείται μια τιμή πετρελαίου περί τα 82 δολάρια/βαρέλι προκειμένου να ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός της χώρας. Στην περίπτωση αύξησης του δημοσιονομικού ελλείμματος θα ασκηθεί σημαντική πίεση στην οικονομία και πιθανώς να καταγραφούν καθυστερήσεις στα μεγάλα επενδυτικά προγράμματα ή και αναστολή τους επ’ αόριστον, προκαλώντας αναταραχή στους εμπλεκόμενους φορείς. Επιπρόσθετα, η χρηματιστηριακή πορεία της κρατικής εταιρίας πετρελαίου Saudi Aramco χρήζει παρακολούθησης, καθώς μια απότομη πτώση της μετοχής μπορεί να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για ένα τμήμα πολιτών οι οποίοι προέβησαν σε δανεισμό προκειμένου να συμμετάσχουν στην εισαγωγή της στο χρηματιστήριο.
Η Ρωσία δεν αντιμετωπίζει τις ίδιες δυσκολίες με τη Σαουδική Αραβία σε επίπεδο προϋπολογισμού, καθώς έχει τη δυνατότητα να επιτύχει τους στόχους της με την τιμή του πετρελαίου πολύ χαμηλότερα από ότι επιτρέπει ο προϋπολογισμός της Σαουδικής Αραβίας. Ο προϋπολογισμός της Ρωσίας ισοσκελίζεται με ένα επίπεδο τιμής στα 40 δολάρια/βαρέλι, ενώ η χώρα μπορεί να αυξήσει ταχύτερα τις εξαγωγές της συγκριτικά με τη Σαουδική Αραβία, καθώς η τελευταία χρειάζεται περισσότερο χρόνο λόγω της θαλάσσιας μεταφοράς του πετρελαίου.
Η Σαουδική Αραβία έχει διεξάγει τρεις «πολέμους» για την τιμή του πετρελαίου, τα τελευταία 35 χρόνια
Πρώτος πόλεμος: Διάρκεια 13 μήνες. Η Σαουδική Αραβία, τον Ιούνιο του 1985, προειδοποίησε τα κράτη- μέλη του OPEC, ότι δεν θα ανεχτεί στο πλαίσιο εξισορρόπησης της αγοράς πετρελαίου να υπάρξει μονομερής μείωση της παραγωγής πετρελαίου. Τον Νοέμβριο 1985 αποφάσισε την αύξηση της παραγωγής, με αποτέλεσμα η τιμή του πετρελαίου μέσα σε διάστημα έξι μηνών να υποχωρήσει από 31 δολάρια/βαρέλι σε 9,75 δολάρια/βαρέλι.
Δεύτερος πόλεμος: Διάρκεια 17 μήνες. Η Σαουδική Αραβία, τον Νοέμβριο του 1997, αποφάσισε την ενίσχυση της παραγωγής της, προκειμένου να περιορίσει την αύξηση του μεριδίου της Βενεζουέλας στην αγορά των ΗΠΑ. Ωστόσο, η Σαουδική Αραβία δεν είχε προβλέψει ότι η ζήτηση θα κατέρρεε εν μέσω της οικονομικής κρίσης των αναδυόμενων οικονομιών και ενός ζεστού χειμώνα. Η τιμή του πετρελαίου υποχώρησε από περίπου 20 δολάρια/βαρέλι, σε κάτι λιγότερο από 10 δολάρια/βαρέλι.
Τρίτος πόλεμος: Διάρκεια 22 μήνες. Η Σαουδική Αραβία, τον Νοέμβριο του 2014, έχοντας διαπιστώσει την απουσία σύμπνοιας μεταξύ των παραγωγών χωρών πετρελαίου που δεν αποτελούν μέλη του OPEC και του καρτέλ για περικοπές στην παραγωγή, καθώς και την ανησυχία για τον αντίκτυπο της παραγωγής σχιστολιθικού πετρελαίου από τις ΗΠΑ, αναγκάστηκε να προβεί σε μείωση της τιμής του πετρελαίου. Αποτέλεσμα, η τιμή να καταρρεύσει από περίπου 100 δολάρια/βαρέλι σε 27,88 δολάρια/βαρέλι. Η είσοδος της Ρωσίας στον OPEC ανέκοψε την πτωτική πορεία της τιμής.
Γιατί η Ρωσία δεν θέλησε να μειώσει την παραγωγή πετρελαίου;
Η Ρωσία ενδεχομένως διέκρινε ότι θα ήταν προς το συμφέρον της η αποχώρηση από την ομάδα OPEC+, καθώς η εξάπλωση του Covid-19 θα επιτάχυνε την κατάρρευση της τιμής του πετρελαίου, γεγονός που θα της προξενούσε απώλειες στο μερίδιο αγοράς. Η ανεξαρτητοποίησή της από την ομάδα OPEC+ θα μπορέσει να της προσφέρει μεγαλύτερη ευελιξία κινήσεων στο πεδίο της τιμολόγησης.
Η Ρωσία εισήλθε σε αυτόν τον πόλεμο της τιμής του πετρελαίου στοχεύοντας τόσο στο να αποδυναμώσει τους παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου στις ΗΠΑ,όσο και να τους εκτοπίσει από την αγορά, θέτοντας παράλληλα υπό δοκιμασία τη σχέση των Ηνωμένων Πολιτειών με τη Σαουδική Αραβία.
Επιπροσθέτως, η Ρωσία με το να διαχωρίσει τη θέση της από τη Σαουδική Αραβία ενδεχομένως επιδιώκει να στείλει ένα μήνυμα προς την κυβέρνηση των Ηνωμένων Πολιτειών, καθώς η τελευταία τον περασμένο μήνα ανακοίνωσε την επιβολή κυρώσεων σε θυγατρική επιχείρηση της Ρωσικής πετρελαϊκής εταιρίας Rosneft, εξαιτίας της συνεργασίας της με την κυβέρνηση της Βενεζουέλας. Σημειώνεται, ότι η Βενεζουέλα εξάγει περίπου το 70% της παραγωγής της μέσω της Rosneft. Εκτός αυτού, οι ΗΠΑ έχουν αντιταχθεί σθεναρά στις προσπάθειες της Ρωσίας για μεταφορά φυσικού αερίου στην ευρωπαϊκή ενεργειακή αγορά μέσω του αγωγού Nord Stream 2, στοχεύοντας στην αποφυγή της ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης από τη Ρωσία.
Οι προοπτικές της τιμής του πετρελαίου
Η απόφαση των αρχών της Κίνας να αναστείλουν την παραγωγική δραστηριότητα στη χώρα προκειμένου να περιοριστεί η εξάπλωση του Covid-19, είχε ως αποτέλεσμα να μειωθεί σε σημαντικό βαθμό η ζήτηση πετρελαίου από την Κίνα. Σύμφωνα με την International Energy Agency (ΙΕΑ), η Κίνα αντιπροσωπεύει το 14% της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου, ενώ σε αυτήν αποδίδεται περισσότερο από το 80% της παγκόσμιας αύξησης της ζήτησης που σημειώθηκε το 2019. Η ΙΕΑ σε πρόσφατη δημοσιευθείσα έκθεσή της προβλέπει ότι η παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου θα μειωθεί κατά 2,5 εκατ. βαρέλια την ημέρα, σε ετήσια βάση, κατά το πρώτο τρίμηνο του 2020. Η τιμή του πετρελαίου Brent έχει ήδη μειωθεί στο χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 17 ετών. Η πανδημία COVID-19 έχει προκαλέσει μαζικές απολύσεις, διακοπή λειτουργιών επιχειρήσεων και ταξιδιωτικούς περιορισμούς, με τεράστιες επιπτώσεις στην παγκόσμια ζήτηση πετρελαίου.
Σύμφωνα με την S&PRatings η ζήτηση για αεροπορικά καύσιμα καλύπτει το 8-10% της προσφοράς πετρελαίου.
Η κρίση που αντιμετωπίζει η αγορά πετρελαίου είναι πολύ διαφορετική με άλλες που εμφανίστηκαν στο παρελθόν, καθώς στην τρέχουσα συγκυρία έχει αρχίσει να προξενείται πολύ σημαντική διαταραχή στη ζήτηση, με ταυτόχρονη όμως διαταραχή και στην πλευρά της προσφοράς που έχει προκληθεί από τον πόλεμο των μεριδίων. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ εκμεταλλευόμενη τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου ενισχύει τα στρατηγικά της αποθέματα στις πολιτείες Λουϊζιάνα και Τέξας, υποστηρίζοντας παράλληλα τους αμερικανικούς παραγωγούς σχιστολιθικού πετρελαίου και προσπαθώντας να τονώσει τη ζήτηση σε μια δύσκολη περίοδο. Ωστόσο, τα οφέλη αυτής της κίνησης προσδοκάται ότι θα έχουν βραχεία επίδραση.
Λόγω του γεγονότος ότι σε ορισμένες χώρες έχουν τεθεί σε εφαρμογή περιορισμοί λειτουργίας επιχειρήσεων και μετακινήσεων, ενώ οι εργαζόμενοι ενθαρρύνονται να εργάζονται από το σπίτι, στο πλαίσιο μέτρων προστασίας, η μείωση της ζήτησης πετρελαίου στους ερχομένους δύο μήνες εκτιμάται ότι θα είναι εμφανής.
Λαμβάνοντας υπόψη τους παράγοντες που επιδρούν στην προσφορά και στη ζήτηση πετρελαίου, είναι σαφές ότι η τιμή του πετρελαίου θα διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα για μακρό χρονικό διάστημα. Η οποιαδήποτε ανάκαμψη της τιμής του πετρελαίου μπορεί να προέλθει από την πλευρά της ζήτησης, η οποία στην παρούσα συγκυρία επηρεάζεται από τη χρονική διάρκεια της πανδημίας COVID-19. Αν η εν λόγω πανδημία διαρκέσει μέχρι τον Ιούνιο,εκτιμάται ότι η τιμή του πετρελαίου θα ανακάμψει, στη διάρκεια του δευτέρου εξάμηνου του 2020.
Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank.
