Σύγχρονη και Ασύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία

H Classter σε συνεργασία με τον Δρ. Δημήτριο Ι. Σωτηρόπουλο στο δεύτερο άρθρο της σειράς  με στόχο την ενημέρωση των εκπαιδευτικών παρουσιάζουν διεξοδικά τις  δύο βασικές μορφές εξ αποστάσεως διδασκαλίας: την ασύγχρονη και την  σύγχρονη τηλεκπαίδευση

Η εξ αποστάσεως ασύγχρονη διδασκαλία

Αν υποθέσουμε ότι οι μαθητές/τριες δεν είναι εξοικειωμένοι/ες με κάποια από τις πλατφόρμες διδασκαλίας (ασύγχρονης – σύγχρονης) θα πρέπει πρωτίστως να παρακολουθήσουν σύγχρονα μαθήματα εξοικείωσης (με τη μορφή διαδικτυακών σεμιναρίων-webinars) από τους καθηγητές τους (ή έστω κάποιους ειδικούς) για να εκπαιδευτούν στη χρήση τους. Στη πρώτη φάση επικοινωνίας θα πρέπει να γίνει μια εισαγωγή στη χρήση των εργαλείων της πλατφόρμας σύγχρονης επικοινωνίας ώστε να μπορούν στη συνέχεια με χρήση της σύγχρονης επικοινωνίας να εκπαιδευτούν και στα εργαλεία της πλατφόρμας ασύγχρονης εκπαίδευσης.

Με τις πρώτες επαφές αλλά και αργότερα -αν αυτό δεν γίνει εξαρχής- πρέπει να  γίνει κάποια οριοθέτηση των διαδικασιών επικοινωνίας καθηγητών-μαθητών και μαθητών-μαθητών, (μέσα από την όποια πλατφόρμα σύγχρονης επικοινωνίας επιλεγεί). Χρήσιμο θα είναι να «συζητηθεί»  και να συμφωνηθεί από κοινού (σε ένα κοινό φόρουμ ασύγχρονης συζήτησης ίσως) ένα είδος «εκπαιδευτικού συμβολαίου» το οποίο θα συμπεριλάβει αργότερα και τις διαδικασίες και τους όρους συνεργασίας και επικοινωνίας και για τη ασύγχρονη εξ αποστάσεως διδασκαλία. (Κάποιες πρώτες πληροφορίες για το «εκπαιδευτικό συμβόλαιο» σε φυσική τάξη, μπορείτε να δείτε εδώ και εδώ)

Αρκετά  εκπαιδευτικά ιδρύματα (σχολεία, κέντρα εκμάθησης γλωσσών, φροντιστήρια κ.α.)  πάντως εδώ και καιρό έχουν υιοθετήσει συστήματα ασύγχρονης διδασκαλίας  για να υποστηρίζουν κατά τη διάρκεια της χρονιάς, την συμβατική διδασκαλία στην τάξη (με φυσική παρουσία), καθιστώντας  πραγματικότητα (σε κάποιον βαθμό) αυτό που ονομάζεται μεικτή μάθηση (blended learning).

Το γεγονός αυτό σε γενικές γραμμές σημαίνει ότι όλα τα μέρη που συμμετέχουν σε αυτήν (διευθυντές, επόπτες κλάδων, εκπαιδευτικοί, μαθητές) έχουν αποκτήσει εμπειρία στη χρήση των επιμέρους εργαλείων που ενυπάρχουν στις πλατφόρμες αυτές. Γνωρίζουν δηλαδή όλοι οι εμπλεκόμενοι τη δομή της πλατφόρμας, τα ιδιαίτερα εργαλεία επικοινωνίας και ανάθεσης εργασιών, τους ρόλους τους και τα όριά τους και κυρίως τον τρόπο χρήσης όλων αυτών ενταγμένων στο πλαίσιο υποστήριξης της διδασκαλίας και της μάθησης στον φυσικό χώρο εκπαίδευσης.

Επομένως εκείνο που πρέπει να γίνει με βάση αυτές τις νέες – έκτακτες- συνθήκες, είναι ότι θα πρέπει να επαναπλαισιωθούν με τη χρήση του «εκπαιδευτικού συμβολαίου» τα επίπεδα συνεργασίας και επικοινωνίας μεταξύ των μαθητών και των καθηγητών (για παράδειγμα πότε επισκέπτονται οι μαθητές/τριες την πλατφόρμα, πότε στέλνει κανείς μήνυμα, τα χρονοδιαγράμματα ολοκλήρωσης εργασιών κ.α.). Μάθημα που απαιτούσε χρήση της πλατφόρμας καθημερινά, ίσως τώρα να πρέπει να χρησιμοποιείται κάποιες φορές την εβδομάδα. Το πόσες φορές ακριβώς πάντως θα το καθορίσει δυναμικά το μάθημα στην εικονική τάξη (όπως το καθόριζε μέχρι τώρα το μάθημα στην φυσική τάξη).

 
Πρακτικές συμβουλές για την υλοποίηση εξ αποστάσεως ασύγχρονης διδασκαλίας

Αν θεωρήσουμε λοιπόν ότι υπάρχει εμπειρία των μαθητών με τα εργαλεία της πλατφόρμας ασύγχρονης διδασκαλίας ή ότι αποκτήθηκε μια πρώτη επαφή (όπως περιεγράφηκε νωρίτερα), αυτό που πρέπει να γίνει (μετά τον επανακαθορισμό χρήσης της λόγω των νέων συνθηκών) είναι ο εμπλουτισμός της με νέο εκπαιδευτικό υλικό.

Ο εμπλουτισμός της πλατφόρμας με νέο υλικό σημαίνει ότι θα πρέπει να προστεθεί υλικό το οποίο θα περιλαμβάνει δραστηριότητες κατάλληλες για αυτό-εκπαίδευση και μάθηση από μακριά.

Υλικό που θα βοηθά τους/τις μαθητές/τριες να εκτελούν δραστηριότητες μόνοι τους με τη βοήθεια φύλλων εργασίας. Φύλλα εργασίας που θα ενσωματώνουν κατάλληλες οδηγίες, κατανοητές επεξηγήσεις και ενδεδειγμένους τρόπους χρήσης των επιμέρους προτεινόμενων υλικών (ιστοσελίδων, λογισμικού, άρθρων, τμημάτων βιβλίου, κ.α.). Οι δραστηριότητες αυτές θα πρέπει να εισαχθούν στην όλη διαδικασία προσεκτικά, σταδιακά και με έντονα υποστηρικτικό και επεξηγηματικό τρόπο, τόσο σε επιστημονικό/διδακτικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο.

Για παράδειγμα, όταν θα ενταχθεί στο εκπαιδευτικό υλικό μια προσομοίωση για να «εκτελέσουν» οι μαθητές/τριες κάποιο εικονικό πείραμα ή να δουν με προσοχή ένα βίντεο που αναπαριστά ένα φαινόμενο ή μια ιστορική μάχη, θα πρέπει να εξηγηθούν πλήρως οι συμβάσεις (συμφωνίες που γίνονται) σε αυτά αλλά και το πώς ακριβώς πρέπει να χρησιμοποιήσουν το υλικό αυτό.

Κατάλληλο φύλλο εργασίας με επεξηγήσεις στα σημαντικά σημεία και με συμβουλές/οδηγίες θα πρέπει να περιλαμβάνονται απαραιτήτως στο νέο υλικό. Για παράδειγμα τα κόκκινα μόρια δεν είναι στη πραγματικότητα κόκκινα αλλά έχουν ενταχθεί σε ένα είδος χρωματικό κώδικα για να ξεχωρίζουν από τα άλλα (που συμβατικά τα έχουμε χρωματίσει για παράδειγμα μπλε) ή το βίντεο για μια ιστορική μάχη το έχει δημιουργήσει χώρα που έχει συγκεκριμένες απόψεις για τους λόγους έκβασης της συγκεκριμένης μάχης .

Επίσης, τεχνικά μιλώντας, για να «τρέξει» η προσομοίωση ή το βίντεο ίσως να χρειάζεται κάποιο επιπρόσθετο λογισμικό (add-on). Αυτό θα πρέπει να εισαχθεί με σαφείς και ρητές οδηγίες, όπως  για παράδειγμα με τη μορφή κάποιου βίντεο – tutorial.

Η διδακτική υποστήριξη θα βοηθήσει σταδιακά τους μαθητές ώστε να δίνουν (σιγά-σιγά) σημασία σε αυτό που βλέπουν (σε μια προσομοίωση ή σε ένα βίντεο) και οι κατάλληλες οδηγίες θα λειτουργήσουν υποστηρικτικά ώστε να αντιμετωπίζουν μόνοι τους τα πιθανά τεχνικά προβλήματα (π.χ την εγκατάσταση ενός add-on) ώστε τελικά να εστιάζουν σε αυτό που έχει σημασία στη διαδικασία της μάθησης: το περιεχόμενο, καλλιεργώντας παράλληλα με αυτό τον τρόπο δεξιότητες στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας.

Όλα τα παραπάνω στοιχεία ίσως και να δίνονται με διάφορους τρόπους με μεγαλύτερη ευχέρεια στην φυσική αίθουσα, όμως η φυσική επαφή που λείπει στη διδασκαλία από μακριά, κάνει αναγκαία την ύπαρξη υποστήριξης των μαθητών/τριών σε περισσότερα σημεία της διαδικασίας μάθησης.

Κλιμακωτά και με ασφαλή τρόπο θα πρέπει οι μαθητές/τριες να εισαχθούν μέσω των δραστηριοτήτων σε διαδικασίες καλλιέργειας και ανάπτυξης μεταγνωστικών δεξιοτήτων (αυτό-μάθησης/self-learning,, αυτορρύθμισης/self-regulation) και αυτό-αξιολόγησης/self-assessing) που αποτελούν εν γένει σημαντικές διαδικασίες για την ακαδημαϊκή εξέλιξή τους.

Σημαντικό είναι οι δραστηριότητες που θα δημιουργηθούν και θα ενσωματωθούν στην εκπαιδευτική διαδικασία, να συμπεριλάβουν και τα ψηφιακά εργαλεία που ενισχύουν το προσωπικό κίνητρο για μάθηση και είναι ευρέως γνωστό ότι ξεκλειδώνουν τη δημιουργικότητα των παιδιών (όπως η δημιουργία βίντεο, η ζωγραφική, η εικονική και η επαυξημένη πραγματικότητα κ.α).

Εργαλεία που πρακτικά θα ήταν σχεδόν αδύνατο να χρησιμοποιηθούν μέσα στη φυσική τάξη εκτός και αν αυτή ήταν εργαστήριο υπολογιστών ή ακόμα καλύτερα τάξη 1-1 οικοσυστήματος (για κάθε μαθητή ένα iPad ή tablet ή laptop κ.α.).

 
Η εξ αποστάσεως σύγχρονη διδασκαλία

Σε κάθε μορφής διδασκαλία κρίσιμο ρόλο παίζει το μοντέλο διδακτικής προσέγγισης, βάσει του οποίου θα λαμβάνει χώρα η διδασκαλία. Σε διαδικασίες με φυσική παρουσία, ο καθηγητής ακολουθεί λίγο πολύ το παρακάτω μοντέλο στο μάθημα του στην τάξη (ή/και στο εργαστήριο): μιλάει, επεξηγεί και ρωτά, δείχνοντας εκπαιδευτικό υλικό (ή/και εκτελώντας κάποιο πείραμα), οι μαθητές/τριες παρακολουθούν, εκτελούν νοητικές διεργασίες, αποκρίνονται στις ερωτήσεις, εκτελούν δραστηριότητες (ή/και πειράματα στο εργαστήριο), συνεργάζονται με τους συμμαθητές και τους καθηγητές τους και συμμετέχουν σε διαδικασίες άσκησης, επίλυση προβλήματος, αξιολόγησης και αποτίμησης.

Αυτό είναι ένα γενικό μοντέλο που μπορεί προφανώς (και πρέπει) να συνεχιστεί και στη σύγχρονη ηλεκτρονική διδασκαλία και για πρακτικούς (το πώς έχει κανείς ήδη μάθει να δουλεύει και να μαθαίνει είναι ισχυρή και επίμονη δύναμη) και για συναισθηματικούς / ψυχολογικούς λόγους (ώστε να μην ενισχυθεί ή ακόμα χειρότερα εδραιωθεί αίσθηση ολικών/μόνιμων αλλαγών σε όλα τα επίπεδα λόγω των έκτακτων συνθηκών).

Παράλληλα είναι μια μοναδική ευκαιρία για να εκμεταλλευθεί κανείς τις δυνατότητες που προσφέρονται, υιοθετώντας καινοτόμες διδακτικές προσεγγίσεις που μπορούν να εφαρμοστούν κατά την ηλεκτρονική μάθηση και χρησιμοποιώντας ειδικά εκπαιδευτικά εργαλεία που έχουν αποδεδειγμένα εξαιρετική αποτελεσματικότητα στο ψηφιακό περιβάλλον.

Τέτοιες διδακτικές προσεγγίσεις είναι: η αντίστροφη τάξη (flipped classroom), η μάθηση στηριγμένη στα διαθεματικά σχέδια μαθήματος (PBL – Project Based Learning),  οι ομαδοσυνεργατικές προσεγγίσεις (για παράδειγμα η Jigsaws), η παιγνιώδη μάθηση (playful learning), η μάθηση μέσα από το παιχνίδι (game based learning), η μάθηση στηριγμένη στο περιεχόμενο (context based learning), και άλλες.

Ειδικά εκπαιδευτικά εργαλεία (αμιγώς ψηφιακά εργαλεία ή αναλογικά προσαρμοσμένα σε ψηφιακή μορφή) είναι: οι προσομοιώσεις, οι χάρτες εννοιών, τα ερωτηματολόγια και οι φόρμες αξιολόγησης, οι κλίμακες περιγραφικής αξιολόγησης/rubrics, οι συνεργατικοί πίνακες (ιδανικοί για καταιγισμό ιδεών), η online σουίτες γραφείου (παρουσιάσεις και λογιστικά φύλλα για τη δημιουργία γραφικών παραστάσεων και infographics),  το Google Earth, η ιστοσελίδα GapMinder, τα εργαλεία στην ιστοσελίδα Wolfram Alpha, οι ψηφιακές χρονογραμμές/ timelines,  η δημιουργία και η επεξεργασία βίντεο, (ο κατάλογος θα μπορούσε να είναι ατελείωτος, ενδεικτικά προστέθηκαν κάποια εργαλεία ως υπέρ-σύνδεσμοι).

Οι προαναφερθείσες διδακτικές προσεγγίσεις (αν και προφανώς δεν είναι οι μόνες) σε συνδυασμό με τα παραπάνω ψηφιακά εκπαιδευτικά εργαλεία θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη των μαθητών/τριών καθώς βοηθούν στην επίλυση προβλημάτων, να τους ενισχύσουν τη διάθεση για συνεργασία και επικοινωνία μεταξύ τους και φυσικά να τους εμπλέξουν ενεργά στη διαδικασία της μάθησης καθώς δίνουν ισχυρά κίνητρα γι’ αυτό. Παράλληλα θα μπορούσαμε να πούμε ότι δημιουργούν εκείνες τις συνθήκες που προάγουν την εκπαιδευτική καινοτομία και ενισχύουν τη δημιουργικότητα των μαθητών/τριών, καλλιεργώντας με έμμεσο ή και άμεσο τρόπο το υπόβαθρο για την ανάπτυξη μετα-γνωστικών δεξιοτήτων.

 
Επίλογος

Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιώντας το υλικό που έχουν δημιουργήσει (ή «απλά» επιμεληθεί) και στη συνέχεια ανεβάσει στη πλατφόρμα και σε αρμονία με το «εκπαιδευτικό συμβόλαιο», θα ξεκινήσουν τα μαθήματα σύγχρονης διδασκαλίας.  Όσο αυτό είναι εφικτό, θα πρέπει να έχουν σχηματοποιήσει στο μυαλό τους τις ελλείψεις (και τις εγγενείς αδυναμίες) λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών της αποκλειστικής εξ αποστάσεως επικοινωνίας.

Έτσι με λόγο και έργο (μάθημα, επικοινωνία και υλικό που έχουν ανεβάσει ασύγχρονα) θα καλύψουν τις όποιες ελλείψεις (και θα αμβλύνουν την επίδραση από τις δεδομένες εγγενείς αδυναμίες) ώστε τελικά να μετασχηματίσουν, με τη χρήση έξυπνων εργαλείων και την υιοθέτηση καινοτόμων διδακτικών προσεγγίσεων, την εκπαιδευτική κρίση σε εκπαιδευτική ευκαιρία.

 
Ο Δημήτριος Ι. Σωτηρόπουλος είναι φυσικός με μεταπτυχιακό στη διδακτική των Φυσικών Επιστημών και διδάκτωρ Φυσικών Επιστημών και Ψηφιακής Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας. Στη τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει διδάξει τα γνωστικά αντικείμενα της «Πληροφορικής στην Εκπαίδευση» και της «Ψηφιακής Εκπαιδευτικής Τεχνολογίας», είναι ενεργός επιμορφωτής εκπαιδευτικών στη χρήση ψηφιακών εκπαιδευτικών τεχνολογιών τα τελευταία δεκαεπτά χρόνια και έχει διδάξει πληροφορική και φυσική σε δημόσια, ιδιωτικά σχολεία και ΙΕΚ, από το 1999 μέχρι σήμερα.