Το παράδοξο της ισχύος: Γιατί η στρατηγική Τραμπ μπορεί να σημάνει το τέλος του «Αμερικανικού Αιώνα»

Σε μια εποχή που η παγκόσμια σκηνή μοιάζει με κινούμενη άμμο, δύο από τους πιο επιδραστικούς διανοητές των διεθνών σχέσεων, ο Robert O. Keohane και ο Joseph S. Nye, Jr., κρούουν έναν ηχηρό κώδωνα κινδύνου. Σε μια διεισδυτική ανάλυσή τους που δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 2025,( foreignaffairs.com) υποστηρίζουν ότι η εξωτερική πολιτική της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ, αν και φαινομενικά επιθετική και δυναμική, υπονομεύει τις ίδιες τις βάσεις της αμερικανικής ηγεμονίας. Η στρατηγική του, αντί να καταστήσει την Αμερική «μεγάλη», κινδυνεύει να επιταχύνει την παρακμή της και να φέρει ένα άδοξο τέλος σε αυτό που κάποτε ονομάστηκε «ο Αμερικανικός Αιώνας».

 
Η παρεξηγημένη δύναμη του εμπορικού ελλείμματος

Στον πυρήνα της ανάλυσης βρίσκεται μια αντισυμβατική ιδέα που οι Keohane και Nye είχαν πρωτοδιατυπώσει σχεδόν 50 χρόνια πριν: η ασύμμετρη αλληλεξάρτηση. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, σε μια εμπορική σχέση, η δύναμη δεν ανήκει απαραίτητα σε αυτόν που έχει πλεόνασμα, αλλά στον λιγότερο εξαρτημένο δρώντα. Παραδόξως, μια χώρα με εμπορικό έλλειμμα, όπως οι ΗΠΑ σε σχέση με την Κίνα ή το Μεξικό, μπορεί να έχει ισχυρότερη διαπραγματευτική θέση. Ο λόγος είναι απλός: η ελλειμματική χώρα μπορεί να επιβάλει δασμούς και να απειλήσει τα εμπορικά οφέλη της πλεονασματικής χώρας, η οποία δυσκολεύεται να απαντήσει συμμετρικά λόγω των λιγότερων εισαγωγών που θα μπορούσε να στοχοποιήσει.

Ο Τραμπ φαίνεται να αντιλαμβάνεται ενστικτωδώς αυτή τη δυναμική. Οι επιθετικές του κινήσεις, όπως η επιβολή δασμών για να εξαναγκάσει το Μεξικό, τον Καναδά και την Κολομβία σε παραχωρήσεις σε μεταναστευτικά ζητήματα, αποτελούν πρακτική εφαρμογή αυτής της θεωρίας. Ωστόσο, εδώ εντοπίζεται και η τραγική ειρωνεία: ενώ ο Τραμπ αναγνωρίζει σωστά μια πηγή δύναμης, τη χρησιμοποιεί με τρόπους που διαβρώνουν μια άλλη, πιο θεμελιώδη και μακροπρόθεσμη μορφή ισχύος.

 
Η τριπλή διάσταση της ισχύος: Η αγνοημένη «ήπια ισχύς»

Η πραγματική δύναμη, όπως επισημαίνουν οι συγγραφείς, έχει τρεις διαστάσεις: τον εξαναγκασμό, την πληρωμή (σκληρή ισχύς) και την έλξη (ήπια ισχύς). Ο Τραμπ εστιάζει σχεδόν αποκλειστικά στις δύο πρώτες, παραμελώντας πλήρως την τρίτη. Η ήπια ισχύς (soft power) πηγάζει από την ελκυστικότητα του πολιτισμού, των πολιτικών αξιών και των θεσμών μιας χώρας.

Οι πολιτικές του Τραμπ αποτελούν μια συστηματική επίθεση σε αυτές ακριβώς τις πηγές:

Υπονόμευση συμμαχιών: Η άσκηση πίεσης σε δημοκρατικούς συμμάχους όπως ο Καναδάς και η Δανία διαβρώνει την εμπιστοσύνη.

Αποδυνάμωση θεσμών: Η απόσυρση από διεθνείς συμφωνίες (Συμφωνία του Παρισιού) και οργανισμούς (ΠΟΥ) μειώνει την παγκόσμια επιρροή των ΗΠΑ.

Εγκατάλειψη αξιών: Το κλείσιμο γραφείων του State Department για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις γυναίκες στέλνει το μήνυμα ότι οι ΗΠΑ εγκαταλείπουν την προώθηση των δημοκρατικών αξιών, που για δεκαετίες αποτελούσαν πηγή ήπιας ισχύος.

Επίθεση στην επιστήμη: Η περικοπή της χρηματοδότησης για την επιστημονική έρευνα και η παρεμπόδιση ξένων φοιτητών πλήττει την καινοτομία και το παγκόσμιο κύρος των αμερικανικών πανεπιστημίων.

Ενώ οι ΗΠΑ αυτο-ακρωτηριάζονται, η Κίνα επενδύει συστηματικά στην οικοδόμηση της δικής της ήπιας ισχύος. Στοχεύει να καλύψει το κενό που δημιουργεί ο Τραμπ και να παρουσιαστεί ως ηγέτης του λεγόμενου «Παγκόσμιου Νότου».

 
Ο λανθασμένος πόλεμος κατά της παγκοσμιοποίησης

Η κυβέρνηση Τραμπ αντιμετωπίζει την παγκοσμιοποίηση ως μια «δαιμονική δύναμη», κατηγορώντας την για την απώλεια θέσεων εργασίας. Ωστόσο, οι συγγραφείς τονίζουν ότι αυτή η προσέγγιση είναι κοντόφθαλμη. Η παγκοσμιοποίηση, παρά τα αρνητικά της, έχει συνολικά ενισχύσει την αμερικανική ισχύ.

Το πιο επικίνδυνο, όμως, είναι ότι ο Τραμπ επιτίθεται στις ωφέλιμες πτυχές της παγκοσμιοποίησης (εμπόριο, επιστημονική συνεργασία), ενώ ταυτόχρονα αγνοεί τις πραγματικά επικίνδυνες, τα «προβλήματα χωρίς διαβατήριο»:

• Κλιματική Αλλαγή: Μια υπαρξιακή απειλή που απαιτεί παγκόσμια συνεργασία, την οποία η κυβέρνηση Τραμπ απορρίπτει.
• Πανδημίες: Η εμπειρία του COVID-19, που στοίχισε εκατομμύρια ζωές παγκοσμίως, απέδειξε ότι η απομόνωση είναι αδύνατη και η διεθνής επιστημονική συνεργασία σωτήρια.

 
Αξιολόγηση: Ένα τραγικό στοίχημα στην αδυναμία

Η ανάλυση των Keohane και Nye δεν είναι απλώς μια κριτική των πολιτικών ενός προέδρου. Είναι μια βαθιά υπενθύμιση του πώς λειτουργεί η ισχύς στον 21ο αιώνα. Η αμερικανική ηγεμονία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο δεν στηρίχθηκε μόνο στη στρατιωτική και οικονομική υπεροχή, αλλά σε ένα ευφυές δίκτυο συμμαχιών, θεσμών και αξιών που έκανε την ηγεσία της ελκυστική – μια «αυτοκρατορία κατόπιν πρόσκλησης».

Ο Τραμπ, με την εμμονή του στη σκληρή ισχύ και τις απειλές, αποδομεί συνειδητά αυτό το οικοδόμημα. Επικεντρώνεται στο βραχυπρόθεσμο κόστος της συντήρησης του συστήματος, αγνοώντας το τεράστιο όφελος του να είσαι αυτός που «οδηγεί το λεωφορείο», καθορίζοντας τον προορισμό και τη διαδρομή.

Η παγκοσμιοποίηση και η αλληλεξάρτηση δεν είναι επιλογές που μπορούν να αναιρεθούν. Είναι η πραγματικότητα που διαμορφώνεται από την τεχνολογία και την ανθρώπινη φύση. Η προσπάθεια αναστροφής τους δεν είναι απλώς μάταιη· είναι μια στρατηγική που αποδυναμώνει αυτόν που την επιχειρεί. Όπως καταλήγουν εύστοχα οι συγγραφείς, ο Ντόναλντ Τραμπ, στην προσπάθειά του να επιδείξει δύναμη, κάνει ένα «τραγικό στοίχημα στην αδυναμία». Ένα στοίχημα που ολόκληρος ο κόσμος, και κυρίως οι Ηνωμένες Πολιτείες, κινδυνεύει να χάσει.

 
mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες