Όταν το “κείμενο” γίνεται “πρόφαση”: Η κρίση της αλήθειας στην αμερικανική πολιτική
Σε μια εποχή όπου η πολιτική ρητορική συχνά θολώνει τα όρια μεταξύ αλήθειας και μυθοπλασίας, ο Jonah Goldberg, στο άρθρο του “Pretext Upon Pretext” (thedispatch.com) της 30ής Μαΐου 2025, μας προσκαλεί σε μια διεισδυτική ανάλυση της σύγχρονης αμερικανικής πολιτικής σκηνής. Ο Goldberg, με την οξυδέρκειά του, αναδεικνύει ένα φαινόμενο που, αν και δεν είναι νέο, φαίνεται να εντείνεται ανησυχητικά: την κυριαρχία της “πρόφασης” έναντι του “κείμενου” και του “υποκειμένου”.
Το δίλημμα του “κειμένου” και του “υποκειμένου”
Ο Goldberg ξεκινά την ανάλυσή του επικαλούμενος μια σκηνή από την ταινία Barcelona του Whit Stillman, όπου ο χαρακτήρας Fred αναρωτιέται για το τι είναι “πάνω από το υποκείμενο” — δηλαδή, το φανερό, προφανές νόημα. Η απάντηση είναι απλή: το “κείμενο”. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Goldberg, ο ακαδημαϊκός κόσμος και οι κριτικοί έχουν εμμονή στο κυνήγι του υποκειμένου, υποβαθμίζοντας το ίδιο το κείμενο ως κάτι “για αφελείς”. Αυτή η “Tequila Sunrise Effect”, όπως την ονομάζει, περιγράφει την τάση των κριτικών να βλέπουν στις ταινίες αυτό που θέλουν να δουν, και όχι αυτό που είναι πραγματικά εκεί. Το παράδειγμα με τον Atticus Finch από το To Kill a Mockingbird είναι χαρακτηριστικό: αν η ανάγνωση του υποκειμένου οδηγεί στο συμπέρασμα ότι ένας χαρακτήρας που το κείμενο παρουσιάζει ως ήρωα είναι “κακός”, τότε “έχετε πάρει λάθος στροφή κάπου”.
Αυτή η εισαγωγή δεν είναι τυχαία. Ο Goldberg μας προετοιμάζει για τη μετάβαση από το “υποκείμενο” στην “πρόφαση”.
Η άνοδος της “πρόφασης” στην πολιτική
Αν το “κείμενο” είναι αυτό που βλέπουμε και το “υποκείμενο” το κρυμμένο νόημα, τι είναι αυτό όταν τα λόγια είναι “ανοησίες”; Η απάντηση είναι: “πρόφαση”. Η λέξη προέρχεται από το λατινικό praetexere, που σημαίνει “καλύπτω, μεταμφιέζω”. Η πρόφαση, εξηγεί ο Goldberg, είναι ένα ψέμα, με διάφορους βαθμούς πιθανότητας, που δίνει σε ένα άτομο την εξουσία να κάνει κάτι που διαφορετικά δεν θα είχε.
Ο Goldberg υποστηρίζει ότι η Αμερική “λειτουργεί με προφάσεις αυτές τις μέρες”. Αναφέρει παραδείγματα από την κυβέρνηση Trump και Biden, όπου ο Covid-19 χρησιμοποιήθηκε ως πρόσχημα για διάφορες πολιτικές αποφάσεις, όπως απελάσεις παράνομων μεταναστών, ακύρωση φοιτητικών δανείων ή αναστολή πληρωμών ενοικίων. Η κρίση, σημειώνει, είναι “η μητέρα των προφάσεων πολιτικών”. Ενώ οι ιδρυτές των ΗΠΑ αναγνώρισαν την ανάγκη η κυβέρνηση να μπορεί να αντιμετωπίζει καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, η εξουσία αυτή δεν είναι απεριόριστη και δεν μπορεί να παρακάμπτει το Κογκρέσο και τα δικαστήρια. Ο Πρόεδρος περιορίζεται από το Κογκρέσο και μπορεί να καθαιρεθεί.
Ο Goldberg τονίζει την ανησυχητική τάση της δεύτερης κυβέρνησης Trump (και της πρώτης) να βασίζει ολόκληρη την ατζέντα της σε προσχηματικά επιχειρήματα. Επικαλείται νόμους όπως ο Alien Enemies Act σε καιρό ειρήνης, ή κηρύσσει “εισβολή” την παρουσία παράνομων μεταναστών, όχι με τη νομική έννοια, αλλά με μια μεταφορική.
Προφάσεις στην εμπορική πολιτική και πέρα
Η προσχηματική χρήση εξουσίας επεκτείνεται και στο εμπόριο. Ο Trump επικαλείται έκτακτες εξουσίες για να επιβάλει φόρους στον αμερικανικό λαό, όταν η “έκτακτη ανάγκη” είναι απλώς ότι η οικονομία δεν είναι δομημένη όπως αυτός επιθυμεί. Ακόμη και μια πραγματική κρίση, όπως η κρίση του φαιντανύλης, χρησιμοποιείται προσχηματικά για την επιβολή δασμών σε καναδική ξυλεία ή σιρόπι σφενδάμου, με την ψευδή δικαιολογία ότι ο Καναδάς έχει “καταληφθεί από μεξικανικά καρτέλ ναρκωτικών”.
Ο Goldberg κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για μια πολιτική που βασίζεται στην κατασκευή ψευδών αφηγήσεων και ψεύτικων μελετών για να δικαιολογήσει επιθυμητές ενέργειες. Το πρόβλημα, κατά τον Goldberg, είναι ότι αυτά τα προσχηματικά επιχειρήματα λειτουργούν σε ένα κοινό που απλώς θέλει ο Trump να έχει απεριόριστη εξουσία, ακόμη και “μοναρχική”. Αυτή η πεποίθηση σε μια “εντολή” (mandate) του λαού που υπερβαίνει το Σύνταγμα είναι “αντισυνταγματική ανοησία”. Οι εκλογές, υπογραμμίζει, δεν προσδίδουν καμία εξουσία που δεν ορίζεται στο Σύνταγμα.
Η κρίση της αλήθειας και οι συνέπειές της
Το βαθύτερο πρόβλημα που αναδεικνύει ο Goldberg είναι η διάβρωση της αλήθειας στην πολιτική. Ενώ οι πολιτικοί πάντα θα έχουν υποκειμενικές ατζέντες, τα δηλωμένα επιχειρήματά τους πρέπει να έχουν κάποια “συνδετική ύλη με τα γεγονότα, με την αλήθεια, με καλή πίστη”. Όταν τα επιχειρήματα είναι όλα προσχηματικά, ο διάλογος σταματά να έχει νόημα, καθώς είναι “χάσιμο χρόνου” να διαφωνείς με “ψεύτες και μυθοπλάστες”.
Η λύση, ή τουλάχιστον μια ελπίδα, βρίσκεται, κατά τον Goldberg, στις νομικές μάχες, όπου υπάρχει “ποινή για το ψέμα”. Στην πολιτική, αντίθετα, οι ποινές είναι ελάχιστες, εν μέρει επειδή πολλοί ψηφοφόροι έχουν χάσει την πίστη τους ότι οι πολιτικοί και ο τύπος πιστεύουν πραγματικά αυτά που λένε. Το επικίνδυνο συμπέρασμα είναι: “Καλύτερα να διαλέξεις τα ψέματα που θέλεις να πιστέψεις και να αποκαλέσεις όλους τους άλλους ψεύτες επειδή επέλεξαν διαφορετικά ψέματα”.
Συμπέρασμα: Η ανάγκη για επιστροφή στο “κείμενο”
Το άρθρο του Jonah Goldberg δεν είναι απλώς μια κριτική της πολιτικής πρακτικής. Είναι μια προειδοποίηση για την ίδια τη φύση της δημοκρατίας. Η δημοκρατία βασίζεται στον διάλογο, στην αντιπαράθεση επιχειρημάτων, και στην αναζήτηση μιας προσωρινής συναίνεσης. Αυτό το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει μόνο όταν υπάρχει κάποια αλήθεια στα “κείμενα” των επιχειρημάτων.
Η οξύτητα της σκέψης του Goldberg έγκειται στην ανάδειξη του κινδύνου όταν η πολιτική γίνεται ένα παιχνίδι προφάσεων, όπου οι λέξεις χάνουν το πραγματικό τους νόημα και χρησιμοποιούνται αποκλειστικά για να δικαιολογήσουν εξουσιαστικές πράξεις. Η πρόκληση για τους αναγνώστες, και για την κοινωνία γενικότερα, είναι να μάθουν να αναγνωρίζουν την πρόφαση όταν την βλέπουν – ιδιαίτερα όταν δεν θέλουν να την δουν. Μόνο τότε μπορούμε να ελπίζουμε σε μια επιστροφή σε μια πολιτική όπου η αλήθεια και η διαφάνεια έχουν θέση, και όπου το “κείμενο” των επιχειρημάτων αποκτά ξανά την αξία που του αρμόζει.
mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες
