6 προτάσεις αναπτυξιακής πολιτικής για την ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών
• Οι δυναμικοί εξαγωγικοί κλάδοι
• Επιτακτική ανάγκη να ασκηθούν συγκεκριμένες πολιτικές παρεμβάσεις έτσι ώστε να οδηγηθεί η χώρα προς μια ισχυρότερη δυναμική αναπτυξιακή διαδικασία
• Οι επιχειρήσεις να δημιουργήσουν σαφείς επιχειρησιακές στρατηγικές με έμφαση τη δημιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων
Η κ.Ιωάννα Κωνσταντακοπούλου, ερευνήτρια του Κέντρου Προγραμματισμού και Οικονομικών Ερευνών (ΚΕΠΕ), αναλύει στο τελευταίο τεύχος Οικονομικές εξελίξεις τον ρόλο της ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών στην αναπτυξιακή διαδικασία τις τάσεις καθώς και τις προοπτικές του. Αναλυτικά όπως αναφέρει:
«Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών αποτελεί έναν ταχύτατα εξελισσόμενο κλάδο της ελληνικής και ευρωπαϊκής βιομηχανίας. Με βάση το επίπεδο απασχόλησης, την ακαθάριστη προστιθέμενη αξία, τις εξαγωγές, τον κύκλο εργασιών και τις προοπτικές ζήτησης των προϊόντων τροφίμων στο μέλλον, η βιομηχανία τροφίμων συνιστά μοχλό οικονομικής ανάπτυξης τόσο στο ευρωπαϊκό όσο και στο εγχώριο περιβάλλον. Άλλο σημαντικό στοιχείο είναι η διατήρηση των θέσεων εργασίας στον κλάδο της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών κατά τη διάρκεια της οικονομικής ύφεσης, σε αντίθεση με άλλους σημαντικούς βιομηχανικούς κλάδους, όπως τα χημικά, τα βιομηχανικά μηχανήματα και είδη εξοπλισμού όπου υπήρξε σημαντική πτώση της απασχόλησης, την ίδια περίοδο.
Στοχεύοντας στην ποιότητα και ταυτότητα του ελληνικού προϊόντος, στην προώθηση του ελληνικού «brand name» των τροφίμων, στην ενσωμάτωση νέων καινοτόμων τεχνολογιών παραγωγής και οργάνωσης, η ελληνική βιομηχανία τροφίμων και ποτών μπορεί να επιτύχει βελτίωση της ανταγωνιστικότητας των προϊόντων της και συνεπώς να καρπωθεί μεγαλύτερα μερίδια αγοράς (εσωτερικής και εξωτερικής), ώστε να ωθήσει τον αναπτυξιακό μηχανισμό της οικονομίας. Επίσης, σημαντικές συνιστώσες επιτυχίας αποτελούν η διαμόρφωση ενός σταθερού οικονομικού περιβάλλοντος, η μείωση των εμποδίων που προέρχονται από τη γραφειοκρατία, η εξυγίανση και ο εκσυγχρονισμός του θεσμικού πλαισίου και η δημιουργία σύγχρονων υποδομών.
Οι δυναμικοί εξαγωγικοί κλάδοι
Οι δυναμικοί εξαγωγικοί κλάδοι της ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών είναι:
Παρασκευάσματα φρούτων και λαχανικών, χυμοί, τα Παρασκευασμένα και Διατηρημένα Ψάρια και Προϊόντα Ψαριών, και τα Ποτά. Ακολουθούν, οι υποκλάδοι, Ζάχαρα και ζαχαρώδη παρασκευάσματα και τα Διάφορα προϊόντα διατροφής.
Όσο αφορά τη διάρθρωση των μεριδίων των εισαγωγών των υποκλάδων στο σύνολο των εισαγωγών του κλάδου, διαπιστώνουμε ότι τα Προϊόντα κρέατος με 25,2%, τα Γαλακτοκομικά προϊόντα με 18,9%, τα Ποτά με 10,3% και τα Παρασκευασμένα και διατηρημένα ψάρια και προϊόντα ψαριών με 10,3% κατέχουν τα μεγαλύτερα μερίδια επί του συνόλου των εισαγωγών του κλάδου, για την περίοδο 2000-12.
Προτάσεις αναπτυξιακής πολιτικής
Η βιομηχανία τροφίμων και ποτών αναμένεται να κυριαρχήσει στο παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, τα προσεχή έτη. Παρατηρείται αύξηση της ζήτησης για συσκευασμένα προϊόντα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και προδιαγραφές ως προς την ποιότητα και την ασφάλεια, τα οποία συνδέονται αρμονικά με το περιβάλλον. Η Ελλάδα αξιολογείται ως μια χώρα που διαθέτει συγκριτικά πλεονεκτήματα σε διαφαινόμενους δυναμικούς κλάδους της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών. Οι μηχανισμοί που θα καθορίσουν μελλοντικά την πορεία του εξεταζόμενου κλάδου προέρχονται από τις επιχειρήσεις και από τις παρεμβάσεις πολιτικής του κράτους. Συνεπώς, κρίνεται, πρώτον, ως επιτακτική ανάγκη να ασκηθούν συγκεκριμένες πολιτικές παρεμβάσεις έτσι ώστε να οδηγηθεί η χώρα προς μια ισχυρότερη δυναμική αναπτυξιακή διαδικασία.
Οι μεταβολές πολιτικής θα πρέπει να στοχεύουν στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, στην εξυγίανση και στον εκσυγχρονισμό του νομικού και θεσμικού πλαισίου, στη στήριξη της έρευνας και καινοτομίας, στην ενίσχυση οργανωτικών διασυνδέσεων που ενισχύουν την εκμετάλλευση των οικονομιών εξειδίκευσης, στην ενίσχυση και προώθηση καινοτομικών ικανοτήτων, στην ενίσχυση και προώθηση των εξαγωγών, στη διαμόρφωση ενός σταθερού φορολογικού πλαισίου προσανατολισμένου στην προσέλκυση επενδύσεων, την άρση των περιορισμών και διευκόλυνση δημιουργίας νέων επιχειρήσεων.
Και, δεύτερον, οι επιχειρήσεις να δημιουργήσουν σαφείς επιχειρησιακές στρατηγικές με έμφαση τη δημιουργία ανταγωνιστικών πλεονεκτημάτων. Αναλυτικότερα, περιγράφουμε τους άξονες που θα πρέπει να βασίζεται η αναπτυξιακή πολιτική:
1.Το άνοιγμα των επιχειρήσεων σε δυναμικές αγορές αποτελεί προϋπόθεση για την περαιτέρω μεγέθυνση του κλάδου. Δυναμικές αγορές θεωρούνται οι παραδοσιακές χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Ιταλία, η Γερμανία, η Γαλλία, η Αυστρία αλλά και η Αυστραλία, η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, καθώς και οι χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης όπως είναι η Σερβία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία.
Σε πολλές από τις χώρες-στόχους υπάρχουν δίκτυα λιανικής πώλησης προϊόντων τα οποία θα πρέπει να εκμεταλλευτούμε για την προώθηση και άλλων συμπληρωματικών προϊόντων. Επιπλέον, σε ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις όπως η Κίνα και η Ινδία, οι οποίες παρουσιάζουν υψηλούς ρυθμούς μεγέθυνσης προϊόντος και αναμένεται να αυξήσουν ραγδαία τη ζήτησή τους για προϊόντα τροφίμων υψηλότερης αξίας.
2.Προώθηση συγκεκριμένων προϊόντων με βάση τους δυναμικούς κλάδους της ελληνικής οικονομίας. Με βάση τους δείκτες ανταγωνιστικότητας (Δείκτης Αποκαλυπτόμενου Συμμετρικού Συγκριτικού Πλεονεκτήματος, Δείκτης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος Εμπορίου και Δείκτης Εξειδίκευσης-Ανταγωνιστικότητας) οι οποίοι προέρχονται από τη θεωρία του διεθνούς εμπορίου, εντοπίζουμε τους δυναμικούς κλάδους της ελληνικής βιομηχανίας τροφίμων και ποτών. Ισχυρότερα συγκριτικά πλεονεκτήματα εμφανίζουν τα Προϊόντα ψαριών, τα Έλαια και Λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης, τα Φρούτα και λαχανικά και ο Καπνός.
Συνοπτικά, αναφέρουμε τους διαφαινόμενους δυναμικούς κλάδους:
Στην κατηγορία Τρόφιμα και Ζώα ζωντανά (0): Τυρί και πηγμένο γάλα για τυρί (SITC:7 024), Ψάρια νωπά ή κατεψυγμένα (034), Ψάρια αποξεραμένα, αλατισμένα, σε άλμη ή καπνιστά (035), Μαλακόστρακα, μαλάκια και άλλα υδρόβια, ασπόνδυλα, νωπά, διατηρημένα, κατεψυγμένα, αποξεραμένα (036), Ψάρια, μαλακόστρακα, μαλάκια κλπ. παρασκευασμένα και διατηρημένα (037), Ρύζι (041), Καλαμπόκι ανάλεστο (044), Αλεύρια από σιτάρι (046), Αλεύρια από άλλα δημητριακά (047), Λαχανικά νωπά, κατεψυγμένα (054), Λαχανικά, παρασκευασμένα ή διατηρημένα (056), Φρούτα και Καρποί, νωπά ή αποξεραμένα (057), Φρούτα παρασκευασμένα ή διατηρημένα (058) και Μαργαρίνη και λίπη μαγειρικής (091).
Στην κατηγορία Ποτά και Καπνός (1): Καπνός μη βιομηχανοποιημένος και απορρίμματα καπνού (121), Βιομηχανικά προϊόντα καπνού (122).
Στην κατηγορία Λάδια και Λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης (4): Έλαια και Λίπη φυτικά, σταθερά, «μαλακά», ακατέργαστα (421), Έλαια και Λίπη φυτικά, σταθερά, ακατέργαστα, κλπ., εκτός των μαλακών (422), Έλαια και Λίπη ζωικά ή φυτικά, επεξεργασμένα, κεριά και λοιπά μη βρώσιμα παρασκευασμένα (431).
Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι, με βάση την ανάλυση, εντοπίζονται συγκεκριμένα προϊόντα για τα οποία η Ελλάδα διαθέτει είτε πιστοποίηση ΠΟΠ (Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης) είτε ΠΓΕ (Προστατευόμενη Γεωγραφική Ένδειξη). Το τελευταίο αποτελεί ένα επιπρόσθετο ενισχυτικό πλεονέκτημα στις διεθνείς αγορές.
3.Επίσης, θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για τη διευκόλυνση των εξαγωγών (μείωση διοικητικού κόστους, προώθηση των ηλεκτρονικών συναλλαγών, με διαλειτουργικότητα των συστημάτων ICISNet και TAXISNet). Σημαντικές συνιστώσες αναδεικνύονται η χρηματοδότηση των εξαγωγικών επιχειρήσεων, η μείωση των φορολογικών συντελεστών και η μείωση του ενεργειακού κόστους, μέσα στο ασταθές οικονομικό περιβάλλον. Απαραίτητη κρίνεται και η υποβοήθηση των εξαγωγέων μέσω παροχής πληροφόρησης και υπηρεσιών δικτύωσης με ξένους αγοραστές, η παροχή υποστηρικτικών υπηρεσιών προς τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις του κλάδου, η μεταφορά τεχνογνωσίας, προγραμμάτων εκπαίδευσης-κατάρτισης-ενημέρωσης, με αξιοποίηση των καλύτερων πρακτικών/εφαρμογών και επιτυχών στρατηγικών (best practices και success stories).
4.Η ανταγωνιστικότητα αποτελεί την πιο κρίσιμη μεταβλητή της αναπτυξιακής διαδικασίας. Οι άξονες στους οποίους στηρίζεται είναι οι ακόλουθοι: η τεχνολογική πρόοδος, η δυνατότητα εφαρμογής διαφοροποιημένων και καινοτόμων προϊόντων, οι επενδύσεις σε φυσικό και ανθρώπινο κεφάλαιο, η ποιότητα του ανθρώπινου κεφαλαίου, οι οικονομίες κλίμακας, οι οργανωτικές και λειτουργικές καινοτομίες και διασυνδέσεις, η διάρθρωση των αγορών, η ένταση του ανταγωνισμού, η δομή του εμπορίου και οι υποδομές.
–Έρευνα και Ανάπτυξη. Η καινοτομία αναδεικνύεται κρίσιμος παράγοντας στην ανάπτυξη του κλάδου των τροφίμων. Δημιουργία ενός στρατηγικού προγράμματος για την έρευνα, το οποίο θα συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας μακροχρόνιας πολιτικής για την έρευνα και την τεχνολογική ανάπτυξη και καινοτομία στον κλάδο των τροφίμων. Ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού, των γνώσεων και δεξιοτήτων που ενσωματώνει, αλλά παράλληλα εκπαίδευση του ανθρώπινου δυναμικού μέσω της απασχόλησης στην παραγωγική διαδικασία (learning-by-doing) δυναμικών εξαγωγικών προϊόντων.
–Εξυγίανση και εκσυγχρονισμός του νομικού και θεσμικού πλαισίου. Για τη δημιουργία ενός σύγχρονου θεσμικού πλαισίου λειτουργίας και ελέγχου της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών, απαιτείται οργάνωση και συντονισμός των φορέων ελέγχου από έναν κεντρικό φορέα ελέγχου και εποπτείας του κλάδου. Επιπλέον, θα πρέπει να καθιερωθεί ένα σύστημα ελέγχων σε όλο το φάσμα των επιχειρήσεων του κλάδου αξιοποιώντας το μητρώο επιχειρήσεων τροφίμων και ποτών, για τη διασφάλιση της ποιότητας των τροφίμων. Τέλος, δημιουργία ενός σταθερού και απλοποιημένου φορολογικού συστήματος για τις επιχειρήσεις.
–Οι δυναμικοί κλάδοι της βιομηχανίας τροφίμων και ποτών στηρίζονται κυρίως στη διαθεσιμότητα των πρώτων υλών. Με την εφαρμογή προγραμμάτων έρευνας και ανάπτυξης στις επιχειρήσεις, θα μπορούσε να επιτευχθεί αλλαγή της παραγωγικής τους δομής με στόχο την επίτευξη οικονομιών κλίμακας (μέσω επενδύσεων σε R&D), έτσι ώστε να υπάρξει μείωση του κόστους παραγωγής. Επιπλέον, κρίνεται σκόπιμη η δημιουργία δικτύων προώθησης των προϊόντων στις διεθνείς αγορές, ενώ θα πρέπει να αξιοποιηθούν συνέργειες των επιχειρήσεων σε όλη την παραγωγική αλυσίδα του κλάδου, έτσι ώστε να επιτευχθεί υψηλή προστιθέμενη αξία.
5.Ένα από τα πιο σημαντικά θέματα που αντιμετωπίζει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο ο κλάδος των τροφίμων- ποτών είναι η ασφάλεια των τροφίμων. Προς αυτή την κατεύθυνση, κρίνεται σκόπιμη η ενσωμάτωση των ερευνητικών αποτελεσμάτων στα πεδία της ασφάλειας και ποιότητας τροφίμων στα ελληνικά προϊόντα τροφίμων. Επιπλέον, απαιτείται η ανάπτυξη και βελτίωση συστημάτων παρακολούθησης, ελέγχου και πιστοποίησης της ποιότητας και ασφάλειας των προϊόντων τροφίμων, σύμφωνα με τους κανονισμούς της ΕΕ. Η βιομηχανία κρίνεται καθημερινά από τους καταναλωτές που αγοράζουν τα προϊόντα της και δείχνουν έτσι την εμπιστοσύνη τους σε αυτήν. Η ασφάλεια και η ποιότητα των προϊόντων του κλάδου είναι προαπαιτούμενο της ανάπτυξης, αφού η προστασία του καταναλωτή συνδέεται άμεσα και έμμεσα με τη λειτουργία του υγιούς ανταγωνισμού μεταξύ των επιχειρήσεων, στο πλαίσιο της εσωτερικής και εξωτερικής αγοράς. Οι βιομηχανίες τροφίμων οφείλουν να ενημερώνουν έγκαιρα τον καταναλωτή, με πληρότητα και ειλικρίνεια και να συνεργάζονται με τα αρμόδια όργανα και τα ΜΜΕ για τη δημιουργία συνθηκών που θα εγγυώνται την ασφάλεια της καθημερινής διατροφής.
6.Εξασφάλιση μιας διακριτής αναγνωρίσιμης ταυτότητας των ελληνικών τροφίμων στις διεθνείς αγορές.
Η Ελλάδα έχει εξασφαλίσει, για αρκετά προϊόντα, πιστοποίηση ΠΟΠ, ΠΓΕ. Θα πρέπει να συνεχιστεί η προσπάθεια και για αρκετά άλλα προϊόντα τα οποία έχουν τα απαραίτητα χαρακτηριστικά. Με έμφαση στην ποιότητα και παράδοση και με τη χρήση καινοτόμων μεθόδων παραγωγής, με σεβασμό στο περιβάλλον, θα εξασφαλιστεί η εμπιστοσύνη των καταναλωτών στα επώνυμα ελληνικά προϊόντα στις διεθνείς αγορές.
