Η “σύγκλιση” των άκρων στην ελληνική πολιτική σκηνή: Μύθος ή πραγματικότητα πέρα από τις ταμπέλες;

Η παρατήρηση του Αμερικανού σχολιαστή Jonah Goldberg, στο thedispatch.com, ότι οι φαινομενικά αντίθετες οικονομικές πολιτικές της αριστεράς και της δεξιάς συχνά συγκλίνουν στην ουσία τους, διαφέροντας κυρίως υφολογικά και στη ρητορική, προσφέρει ένα εξαιρετικά χρήσιμο πρίσμα για την ανάλυση της ελληνικής πολιτικής πραγματικότητας. Εξετάζοντας την πορεία των κυβερνήσεων της Νέας Δημοκρατίας (ΝΔ) και του ΣΥΡΙΖΑ, και εστιάζοντας ιδιαίτερα στην επιδοματική πολιτική και τις κρατικές παρεμβάσεις, μπορούμε να διερευνήσουμε κατά πόσο αυτή η «θεωρία του πετάλου» – όπου τα άκρα συναντώνται – βρίσκει εφαρμογή στην Ελλάδα.

 
Επιδοματική πολιτική και κρατικός παρεμβατισμός: Δύο όψεις του ίδιου νομίσματος;

Τόσο η ΝΔ όσο και ο ΣΥΡΙΖΑ έχουν εφαρμόσει εκτεταμένες επιδοματικές πολιτικές, επικαλούμενοι διαφορετικές εξωτερικές πιέσεις για τη δικαιολόγησή τους. Η ΝΔ επικαλέστηκε την πανδημία COVID-19 και την επακόλουθη ενεργειακή κρίση, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ την περίοδο των μνημονίων και την ανθρωπιστική κρίση που αυτά επέτειναν. Ωστόσο, πέρα από τις συγκυριακές αυτές αιτιολογήσεις, διαφαίνεται μια σταθερή προτίμηση στον κρατικό παρεμβατισμό που μοιάζει να υπερβαίνει τις διακηρυγμένες ιδεολογικές τους αφετηρίες.

Όπως εύστοχα επισημαίνει ο Goldberg στο απόσπασμα που παρατέθηκε, “Αν είσαι υποστηρικτής της βιομηχανικής πολιτικής στα αριστερά, θα χρησιμοποιήσεις διαφορετικές φράσεις και συνθήματα από ό,τι ένας υποστηρικτής της βιομηχανικής πολιτικής στα δεξιά. Αλλά εξακολουθείς να είσαι υπέρμαχος της βιομηχανικής πολιτικής. Μπορεί να έχεις διαφορετικούς νικητές και ηττημένους στο μυαλό σου, αλλά εξακολουθείς να επιλέγεις νικητές και ηττημένους.” Στην ελληνική περίπτωση, η επιδοματική πολιτική, ανεξαρτήτως κυβέρνησης, συχνά μοιάζει με μια προσπάθεια επιλογής “νικητών” (συγκεκριμένων κοινωνικών ή επαγγελματικών ομάδων) για την απόσπαση εκλογικής εύνοιας ή τη διαχείριση της κοινωνικής δυσαρέσκειας. Το ερώτημα που προκύπτει είναι κατά πόσο αυτές οι πολιτικές αντιμετωπίζουν τις δομικές αιτίες των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων ή απλώς διαιωνίζουν μια κουλτούρα εξάρτησης από το κράτος, καθιστώντας “ηττημένους όλους τους άλλους” μακροπρόθεσμα, μέσω της αναβολής ουσιαστικών μεταρρυθμίσεων.

 
Ξεπερνώντας το δίπολο Δεξιάς-Αριστεράς: Η ουσία πίσω από τη ρητορική

Το παραπάνω απόσπασμα του Goldberg είναι αποκαλυπτικό: “οι πιο περιθωριακές οικονομικές πολιτικές της αριστεράς και οι πιο περιθωριακές οικονομικές πολιτικές της δεξιάς είναι ουσιαστικά παρόμοιες, αλλά πολιτισμικά ή στυλιστικά αντίθετες μεταξύ τους.” Στην Ελλάδα, παρότι η ΝΔ αυτοπροσδιορίζεται ως το κυρίαρχο κεντροδεξιό κόμμα και ο ΣΥΡΙΖΑ ως η κύρια δύναμη της αριστεράς, οι πρακτικές τους σε κρίσιμους τομείς της οικονομικής πολιτικής συχνά παρουσιάζουν αξιοσημείωτες ομοιότητες. Η κρατική στήριξη επιλεγμένων κλάδων, η επιλεκτική φορολογική μεταχείριση ή η διάσωση προβληματικών επιχειρήσεων με δημόσιο χρήμα είναι πρακτικές που έχουν παρατηρηθεί και από τις δύο πλευρές, έστω και αν η φρασεολογία και οι διακηρυγμένοι στόχοι διαφέρουν.

Και οι δύο πολιτικές δυνάμεις έχουν κατηγορηθεί, όταν βρίσκονταν στην αντιπολίτευση, για πολιτικές που οι ίδιες υιοθέτησαν ή συνέχισαν όταν ανέλαβαν τη διακυβέρνηση. Η κριτική στον “νεοφιλελευθερισμό” από την πλευρά της αριστεράς συχνά στοχεύει σε πολιτικές που, παραδόξως, μπορεί να εμπεριέχουν έντονα στοιχεία κρατικού καπιταλισμού ή παρεμβατισμού, τα οποία και η ίδια θα μπορούσε να εφαρμόσει υπό διαφορετική ονομασία ή με διαφορετική στόχευση “νικητών”.

 
Κοινά σημεία στην πρακτική πολιτική πέρα από τις ιδεολογικές ετικέτες

Η διαχείριση των επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης, είτε μέσω μνημονιακών δεσμεύσεων (ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και προηγούμενες κυβερνήσεις ΝΔ-ΠΑΣΟΚ) είτε μέσω έκτακτων μέτρων στήριξης (ΝΔ λόγω πανδημίας/ενεργειακής κρίσης), αποκάλυψε μια βαθύτερη σύγκλιση στην αντίληψη του ρόλου του κράτους ως κεντρικού μοχλού παρέμβασης και αναδιανομής. Η έμφαση στην παροχή επιδομάτων αντί για την υλοποίηση βαθιών δομικών αλλαγών στο κράτος πρόνοιας ή στην αγορά εργασίας, αποτελεί κοινό τόπο. Η αναζήτηση “νικητών” – ευνοημένων ομάδων για την εξασφάλιση κοινωνικής ειρήνης ή εκλογικής στήριξης – παραμένει κεντρική, με την αλλαγή κυβέρνησης να σημαίνει συχνά απλώς αλλαγή των κατά προτεραιότητα αποδεκτών των κρατικών ενισχύσεων.

 
Πρακτικές εναλλακτικές για την Ελλάδα: Μια πρόταση

Βλέποντας πίσω από την επιφάνεια του ξεπερασμένου δίπολου δεξιάς-αριστεράς, η χώρα χρειάζεται μια νέα προσέγγιση που να υπερβαίνει τις παγιωμένες λογικές.

Πολιτική εναλλακτική:

Ενίσχυση ανεξάρτητων θεσμών και διαφάνειας: Αντί για ad hoc κρατικές παρεμβάσεις που συχνά καλλιεργούν πελατειακές σχέσεις, η έμφαση πρέπει να δοθεί στην οικοδόμηση και ενίσχυση πραγματικά ανεξάρτητων θεσμών (π.χ., Δικαιοσύνη, Επιτροπή Ανταγωνισμού, Εθνική Αρχή Διαφάνειας) που θα διασφαλίζουν ισότιμους όρους λειτουργίας για όλους, μειώνοντας την ανάγκη και τις ευκαιρίες για επιλεκτικό παρεμβατισμό.

Ουσιαστική αποκέντρωση με πόρους και αρμοδιότητες: Μεταφορά πραγματικών αρμοδιοτήτων και αντίστοιχων πόρων στην τοπική αυτοδιοίκηση, ώστε οι τοπικές κοινωνίες να σχεδιάζουν και να υλοποιούν αναπτυξιακές πρωτοβουλίες προσαρμοσμένες στις ανάγκες τους, αντί για έναν κεντρικά ελεγχόμενο μηχανισμό.

 
Οικονομική εναλλακτική:

Στροφή από την επιδοματική λογική στην ενίσχυση της παραγωγικής βάσης: Δημιουργία ενός σταθερού, απλού και φιλικού επενδυτικού περιβάλλοντος που θα προσελκύει μακροπρόθεσμες παραγωγικές επενδύσεις σε τομείς με υψηλή προστιθέμενη αξία, εξωστρέφεια και καινοτομία. Αυτό προϋποθέτει μείωση της γραφειοκρατίας, σταθερό φορολογικό πλαίσιο και κίνητρα για έρευνα και ανάπτυξη.

Μεταρρύθμιση του κράτους πρόνοιας με στόχευση και ενεργοποίηση: Αντί για οριζόντια επιδόματα που συχνά δεν φτάνουν στους πραγματικά έχοντες ανάγκη ή δημιουργούν αντικίνητρα για εργασία, ανάπτυξη ενός σύγχρονου, στοχευμένου συστήματος κοινωνικής προστασίας που θα υποστηρίζει αποτελεσματικά τις ευάλωτες ομάδες, συνδυασμένο με ενεργητικές πολιτικές απασχόλησης, κατάρτισης και επανειδίκευσης.

Διεύρυνση της φορολογικής βάσης και δίκαιη κατανομή των βαρών: Ένα απλό, σταθερό και δίκαιο φορολογικό σύστημα που καταπολεμά αποτελεσματικά τη φοροδιαφυγή και τη φοροαποφυγή, διευρύνει τη φορολογική βάση και κατανέμει τα βάρη αναλογικά, αντί για τη συνεχή επιβολή νέων φόρων ή τη διατήρηση ενός πολύπλοκου συστήματος εξαιρέσεων που ευνοεί λίγους.

 
Πολιτική ισχυρών θεμελίων πραγματικής ανάπτυξης

Η ανάλυση του Goldberg, προσαρμοσμένη στην ελληνική πραγματικότητα, καθιστά σαφές ότι η προσήλωση στις παραδοσιακές ιδεολογικές ετικέτες “δεξιά” και “αριστερά” συχνά λειτουργεί παραπλανητικά, συσκοτίζοντας τις ουσιαστικές ομοιότητες στην άσκηση της πολιτικής, ιδιαίτερα όσον αφορά τον κρατικό παρεμβατισμό και την επιλογή “νικητών και ηττημένων”. Η επιδοματική πολιτική και η κρατική παρέμβαση, είτε υπό το βάρος της πανδημίας είτε των μνημονίων, ενδέχεται να μην είναι απλώς συγκυριακές απαντήσεις, αλλά βαθύτερα συμπτώματα μιας δομικής αδυναμίας του πολιτικού συστήματος να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μακροπρόθεσμες, βιώσιμες λύσεις.

Η πρόκληση για την Ελλάδα είναι να υπερβεί αυτές τις παγιωμένες αντιλήψεις και πρακτικές. Απαιτείται μια στροφή προς πολιτικές που θεμελιώνονται σε ισχυρούς, ανεξάρτητους θεσμούς, προάγουν την παραγωγικότητα, την καινοτομία και την εξωστρέφεια, και διαμορφώνουν ένα αποτελεσματικό και δίκαιο κράτος πρόνοιας. Μόνο έτσι μπορεί η χώρα να ελπίζει σε μια πορεία πραγματικής ανάπτυξης και ευημερίας για το σύνολο των πολιτών της, αντί για τη διαιώνιση ενός κύκλου εξάρτησης και την εξυπηρέτηση βραχυπρόθεσμων πολιτικών σκοπιμοτήτων.

mywaypress.gr