Brain Drain: Αναστροφή του κύματος ή επιλεκτική επιστροφή;

Η πρόκληση της ποιοτικής ανάκαμψης για την Ελλάδα

 
Αθήνα, Ελλάδα – Η συζήτηση γύρω από το φαινόμενο του brain drain στην Ελλάδα αναζωπυρώνεται, με την κυβέρνηση να προβάλλει μια εικόνα αισιοδοξίας για αναστροφή της τάσης, την ώρα που ποιοτικά στοιχεία και έρευνες σκιαγραφούν μια πιο σύνθετη και εν πολλοίς ανησυχητική πραγματικότητα. Ενώ οι αριθμοί επιστροφής Ελλήνων παρουσιάζουν βελτίωση, το κρίσιμο ερώτημα παραμένει: επιστρέφουν τα «μυαλά» που έχασε η χώρα ή παρακολουθούμε μια επιστροφή κυρίως άλλων κατηγοριών πολιτών, αφήνοντας το ποιοτικό έλλειμμα σε ανθρώπινο κεφάλαιο να διαιωνίζεται;

 
Η κυβερνητική αισιοδοξία και τα εργαλεία της

Σε πρόσφατη τοποθέτησή του στο Ετήσιο Συνέδριο του Brain ReGain, ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης, Κωστής Χατζηδάκης, διατύπωσε με έμφαση τη θέση ότι «η Ελλάδα δεν είναι πια μονόδρομος φυγής, αλλά επιλογή επιστροφής». Σύμφωνα με τον ίδιο, το 2023 σηματοδότησε μια καμπή, καθώς για πρώτη φορά από το 2008 το ισοζύγιο μετανάστευσης κατέστη θετικό, με 47.200 Έλληνες να επιστρέφουν και 32.800 να αποχωρούν. Μάλιστα, ο κ. Χατζηδάκης ανέφερε ότι μέχρι το τέλος του 2023, περίπου 400.000 από τους 600.000 Έλληνες της γενιάς του brain drain έχουν επαναπατριστεί, αποδίδοντας αυτή την εξέλιξη στις κυβερνητικές πολιτικές.

Στο επίκεντρο αυτών των πολιτικών βρίσκονται συγκεκριμένα κίνητρα:

Φορολογικές ελαφρύνσεις: Παροχή μειωμένου φόρου εισοδήματος κατά 50% για επτά χρόνια σε όσους επιστρέφουν.

Πρωτοβουλίες δικτύωσης και καριέρας: Δράσεις όπως το ReBrain Greece σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις (Λονδίνο, Άμστερνταμ, Ντίσελντορφ) και οι Ημέρες Καριέρας της ΔΥΠΑ.

Διευκόλυνση αναγνώρισης προσόντων: Η πρόσφατη εξαγγελία (Απρίλιος 2025) για αυτόματη αναγνώριση της ιατρικής ειδικότητας από τις ΗΠΑ.

Ο Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης συνέδεσε την αναστροφή αυτή με τη βελτίωση των οικονομικών δεικτών, την ανάπτυξη με ρυθμούς υπερδιπλάσιους του ευρωπαϊκού μέσου όρου, τη μείωση της ανεργίας, την αύξηση των μισθών και τις νέες επενδύσεις.

 
Η ανάγνωση των ποιοτικών δεδομένων: Μια διαφορετική οπτική

Ωστόσο, η αισιόδοξη αυτή εικόνα τίθεται υπό αμφισβήτηση όταν η ανάλυση εστιάζει στα ποιοτικά χαρακτηριστικά του μεταναστευτικού ισοζυγίου. Μελέτες και στοιχεία από έγκριτους φορείς υποδεικνύουν ότι η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη.

Ενώ παρατηρείται επιστροφή ατόμων που μετανάστευσαν κατά την κρίση, φαίνεται πως αυτοί είναι στην πλειονότητά τους λιγότερο εξειδικευμένοι, συχνά κοντά στην ηλικία συνταξιοδότησης, με κύριο κίνητρο τα προσφερόμενα φορολογικά οφέλη.

Μια μελέτη της Eurobank για την εξέλιξη του εργατικού δυναμικού την τελευταία 15ετία, βασισμένη σε στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ και της ίδιας της τράπεζας, καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Σύμφωνα με την έρευνα, η φυγή εργαζομένων από την Ελλάδα συνεχίζεται, παρά την όποια αναστροφή. Το συνολικό ισοζύγιο μετανάστευσης παραμένει αρνητικό, με πάνω από 500.000 άτομα να έχουν εγκαταλείψει τη χώρα από το 2008. Για την περίοδο 2008-2022, οι εισροές ανήλθαν σε 1,2 εκατ. άτομα και οι εκροές σε 1,35 εκατ., διαμορφώνοντας καθαρή εκροή 143,4 χιλιάδων ατόμων. Το κρίσιμο σημείο, όμως, είναι το ποιοτικό έλλειμμα, το οποίο χαρακτηρίζεται ως πολύ μεγάλο.

Η έρευνα επισημαίνει επίσης τη συρρίκνωση του πληθυσμού ηλικίας άνω των 15 ετών (εν δυνάμει εργατικό δυναμικό) κατά 4,2% (398,1 χιλ. άτομα) την περίοδο 2008-2023. Η μείωση αυτή αποδίδεται στην εκροή ανθρώπινου κεφαλαίου (brain drain Ελλήνων) αλλά και στην αποχώρηση αλλοδαπών, κυρίως χαμηλής εξειδίκευσης, που αναζήτησαν εργασία αλλού λόγω της κρίσης. Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ (2008-2020), πάνω από το 70,5% όσων έφυγαν ήταν άτομα 20-49 ετών, δηλαδή στην πιο παραγωγική φάση της ζωής τους.

 
Το ΙΟΒΕ επιβεβαιώνει την ποιοτική υστέρηση

Στο ίδιο μήκος κύματος κινούνται και τα ευρήματα του ΙΟΒΕ. Το 2019, οι Έλληνες πολίτες που είχαν γεννηθεί στην Ελλάδα και διέμεναν σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ζώνης Ελεύθερων Συναλλαγών (ΕΖΕΣ) άγγιζαν τους 305.000, με τον συνολικό αριθμό Ελλήνων πολιτών στην ΕΖΕΣ να φτάνει τις 373.000 (κορύφωση το 2020 με 374.700). Έκτοτε, και μέχρι πρόσφατα, μόλις 26.600 Έλληνες πολίτες έχουν επιστρέψει από το 2019, εκ των οποίων μόνο οι 14.700 είναι γεννημένοι στην Ελλάδα που επαναπατρίστηκαν.

Το ΙΟΒΕ τονίζει εμφατικά ότι το ταλαντούχο προσωπικό όχι μόνο δεν επιστρέφει, αλλά οι εκροές συνεχίζονται, με τους επιστήμονες να διστάζουν να γυρίσουν. Παρά τα κίνητρα και τις αυξημένες αποδοχές που προσφέρουν οι ελληνικές επιχειρήσεις, στις αρχές του 2023, ο αριθμός των Ελλήνων με ανώτατη εκπαίδευση που διέμεναν στην ΕΖΕΣ αυξήθηκε κατά 400 άτομα, φτάνοντας τους 107.400. Η Ελλάδα, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, κατατάσσεται στη 12η θέση μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών στη μετανάστευση ατόμων με ανώτατη εκπαίδευση προς την ΕΖΕΣ (10,4 άτομα ανά 1.000 κατοίκους). Αντίθετα, οι Έλληνες πολίτες με εκπαίδευση Λυκείου και Επαγγελματικής Κατάρτισης φαίνεται να επιστρέφουν με πιο ικανοποιητικούς ρυθμούς.

 
Αξιολόγηση και προκλήσεις: Πέρα από τους επιφανειακούς αριθμούς

Η αντιπαραβολή των κυβερνητικών ανακοινώσεων με τα ποιοτικά δεδομένα των μελετών αποκαλύπτει μια σημαντική απόκλιση. Ενώ η θετική μεταβολή στο μεταναστευτικό ισοζύγιο για ένα έτος είναι μια ευπρόσδεκτη εξέλιξη, δεν αρκεί για να σηματοδοτήσει την οριστική αναστροφή του brain drain, ιδίως όσον αφορά το υψηλά καταρτισμένο ανθρώπινο δυναμικό.

Τα βασικά σημεία που χρήζουν προσοχής είναι:

Η ποιότητα των επιστροφών: Η έμφαση πρέπει να δοθεί όχι μόνο στο πόσοι επιστρέφουν, αλλά κυρίως στο ποιοι επιστρέφουν. Η απώλεια επιστημόνων, ερευνητών και εξειδικευμένων επαγγελματιών έχει βαθιές και μακροχρόνιες επιπτώσεις στην παραγωγικότητα, την καινοτομία και την ανταγωνιστικότητα της χώρας.

Η ανθεκτικότητα της τάσης φυγής των “μυαλών”: Τα στοιχεία δείχνουν ότι οι Έλληνες υψηλής εξειδίκευσης εξακολουθούν να αναζητούν ευκαιρίες στο εξωτερικό, και ο επαναπατρισμός τους παραμένει περιορισμένος. Αυτό υποδηλώνει ότι τα τρέχοντα κίνητρα, αν και θετικά, ενδέχεται να μην επαρκούν ή να μην απευθύνονται στις κύριες ανησυχίες αυτής της ομάδας.

Οι βαθύτερες αιτίες του Brain Drain: Πέρα από τις οικονομικές απολαβές, παράγοντες όπως η αξιοκρατία, οι ευκαιρίες επαγγελματικής εξέλιξης, η ποιότητα των ερευνητικών υποδομών, η σταθερότητα του εργασιακού περιβάλλοντος και η συνολική ποιότητα ζωής διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στις αποφάσεις των επιστημόνων.

 
 Η ανάγκη για μια ολιστική και ποιοτικά εστιασμένη στρατηγική

Η αναστροφή του brain drain, ειδικά του ποιοτικού του σκέλους, αποτελεί μια μακροπρόθεσμη και πολυεπίπεδη πρόκληση για την Ελλάδα. Η κυβερνητική αισιοδοξία, βασισμένη σε βραχυπρόθεσμους δείκτες, κινδυνεύει να αποκρύψει τις βαθύτερες διαρθρωτικές αδυναμίες που εμποδίζουν την επιστροφή των πιο ταλαντούχων Ελλήνων.

Για να γίνει η Ελλάδα πραγματικά «επιλογή επιστροφής» για τους επιστήμονές της, απαιτείται μια στρατηγική που θα υπερβαίνει τα φορολογικά κίνητρα. Χρειάζονται συντονισμένες προσπάθειες για τη δημιουργία ενός ελκυστικού οικοσυστήματος καινοτομίας και έρευνας, την ενίσχυση της αξιοκρατίας σε όλους τους τομείς, τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την παροχή ουσιαστικών προοπτικών για επαγγελματική ανέλιξη. Μόνο τότε η αναστροφή του κύματος θα πάψει να είναι μια ευχή και θα μετουσιωθεί σε μια βιώσιμη πραγματικότητα, ενισχύοντας το ανθρώπινο κεφάλαιο που τόσο έχει ανάγκη η χώρα για την ποιοτική της ανάκαμψη και την ευημερία της στο μέλλον.

Με πληροφορίες από in.gr

mywaypress.gr