Α.Π.Θ. και Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού σε ιστορική συνέργεια. Πρωτότυπη διαδραστική έκθεση υψηλής ποιότητας: «Η Θεσσαλονίκη των Συλλεκτών. Ιστορίες της πόλης».
Όλες οι δηλώσεις των υπευθύνων:Ένα ενθύμημα, Μια συνέχεια, Μια συνεισφορά, Μια αφήγηση, Μια πρόκληση, Ψηφίδες.
«Η Θεσσαλονίκη των Συλλεκτών. Ιστορίες της πόλης» είναι το θέμα της Έκθεσης που διοργανώνει το Α.Π.Θ. σε συνεργασία με το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Τα εγκαίνια της Έκθεσης θα πραγματοποιηθούν την Παρασκευή 21 Σεπτεμβρίου 2012 και ώρα 20.00, στο Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού.
Τα σπάνια εκθέματα, τα περισσότερα εκ των οποίων εκτίθενται για πρώτη φορά, προέρχονται από τις Συλλογές των: Βασίλη Βασιακώστα, Αλέξανδρου Γαρύφαλλου, Σάββα Δεμερτζή, Γιώργου Θωμαρέη, Οικογένειας Καλφαγιάν, Μανώλη Κανδυλάκη, Παναγιώτη Κόκκα, Γιώργου Κωνσταντινίδη, Γιάννη Μέγα, Βασίλη Νικόλτσιου, Άγγελου Παπαϊωάννου, Γιώργου Πατιερίδη, Κώστα Σταμάτη, Δημήτρη Τακά, Αλέξανδρου & Λένας Χαΐτογλου και από Αρχείο του Δημοσιογραφικού Συγκροτήματος «Μακεδονία».
Το συντονισμό του έργου ανέλαβαν από το Α.Π.Θ., οι Καθηγητές Αλέξανδρος Γαρύφαλλος και Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου και από το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού η Διευθύντρια, Δρ Αγαθονίκη Τσιλιπάκου.
Την επιμέλεια της έκθεσης είχαν οι Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας & Λαογραφίας του Α.Π.Θ., και η Περσεφόνη Καραμπάτη, Ιστορικός-Μουσειολόγος στο Ίδρυμα του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, στην οποία οφείλεται και η μουσειολογική μελέτη.
Στα κείμενα συνέβαλε ο Βασίλης Γούναρης, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας του Α.Π.Θ.
Στην προετοιμασία του εκθεμάτων συμμετείχαν οι: Αλέξανδρος Γαρύφαλλος, Σάββας Δεμερτζής Άγγελος Παπαϊωάννου και Γιώργος Θωμαρέης.
Η μουσειογραφική μελέτη και επίβλεψη έγινε από τους αρχιτέκτονες-μουσειολόγους Γιώργο Παυλίδη και Πηγή Σαρβάνη.
Ο σχεδιασμός των γραφιστικών έγινε από τη LineaDesign.
Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συμμετέχει με το επιστημονικό και τεχνικό του δυναμικό.
Η έκθεση υιοθετήθηκε από την Επιτροπή Πολιτιστικής Πολιτικής του Α.Π.Θ. και στην πραγματοποίησή της συνέβαλαν η Κεντρική Βιβλιοθήκη του Α.Π.Θ., το Ίδρυμα του Μουσείου Μακεδονικού Αγώνα, το Κέντρο Διαφύλαξης Αγιορείτικης Κληρονομιάς, το Πολεμικό Μουσείο Αθήνας και Θεσσαλονίκης, η Ε.Υ.Α.Θ. και το Δημοσιογραφικό Συγκρότημα «Μακεδονία».
Η πόλη ως συλλεκτικό κομμάτι
Στην πρώτη ενότητα της Έκθεσης παρουσιάζεται η πόλη ως ένα συλλεκτικό κομμάτι, μέσα από τις συλλογές των συλλεκτών.
Τα πρόσωπα της πόλης
Στη δεύτερη ενότητα παρουσιάζονται τα πρόσωπα της πόλης.
Η Θεσσαλονίκη ως πόλη ανατολίτικη, ευρωπαϊκή, πολυεθνική, πολυπολιτισμική, νωχελική και ταυτόχρονα ορμητικά κοσμοπολίτικη, ξεδιπλώνει νήματα της Ιστορίας της από παλιά, φανερώνει τόπους, τοπία και ανθρώπους αναδεικνύει τη ζωή και τις σχέσεις τους, τις συνήθειες και τις νέες τους εμπειρίες, στην περίοδο 1869-1912 και στα δύσκολα χρόνια 1912-1917.
«Η δική μου Θεσσαλονίκη, η δική μας Θεσσαλονίκη»
Η τρίτη ενότητα της Έκθεσης έχει θέμα «Η δική μου Θεσσαλονίκη, η δική μας Θεσσαλονίκη».
Προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων της πόλης μπλέκονται με τις ιστορίες της Θεσσαλονίκης και γίνονται η σύγχρονη πόλη, μας βοηθούν να αναστοχαστούμε πώς μεταλλάχθηκε, μας οδηγούν να σκεφτούμε πώς μπορεί να γίνει αυτή που της αξίζει.
Η έκθεση είναι διαδραστική και υποστηρίζεται με οπτικοακουστικές παραγωγές.
«Οι επετειακές εκδηλώσεις μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο μνήμης αλλά και αυτογνωσίας για το κοινό μιας πόλης.» υποστηρίζουν οι συλλέκτες που παραχώρησαν τις συλλογές τους για να πραγματοποιηθεί η Έκθεση.
Η Έκθεση θα πραγματοποιηθεί στην Αίθουσα Περιοδικών Εκθέσεων «Κυριάκος Κρόκος» του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού και θα έχει διάρκεια έως και τις 8 Δεκεμβρίου 2012.
Η έκθεση τελεί υπό την αιγίδα του Δήμου Θεσσαλονίκης και εντάσσεται στον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης.
Οι δηλώσεις των υπευθύνων:
Ένα ενθύμημα
«Η έκθεση φωτίζει την ιστορία της πόλης ανάμεσα σε δύο καταστατικά ορόσημα, την κατεδάφιση των τειχών (μετά το 1869) και τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917.
Περίοδος διαμορφωτική.
Τα τείχη πέφτουν.
Η εγκόλπιος πόλη, που επιμένει εν τοις πράγμασι να βυθίζεται στο παρελθόν της, βρίσκεται στο επίκεντρο τοπικών, εθνικών και παγκόσμιων εξελίξεων.
Ελευθερώνεται και απλώνεται πια αποφασιστικά ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση, προσαρτάται, προσαρμόζεται, μεταβάλλεται.
Η πυρκαγιά στο ζωτικό κέντρο της πόλης κάνει τα πάντα στάχτη.
Πάνω στα παντοειδή συντρίμμια γεννιούνται σχέδια, πλάθονται όνειρα.
Η πόλη ξαναστήνεται, δέχεται «στον μητρικό της κόλπο φυγάδες που αράζουν εδώ για μια νέα ζωή», κλείνεται στην ελλαδική της πραγματικότητα.
Ιστορία ανήσυχη, ταραγμένη.
Η αφήγηση της δεν μπορεί παρά να κινείται στο μετέωρο πεδίο ανάμεσα στη ζώσα μνήμη και τις διαθέσιμες καταγραφές της.
Τα συλλεγμένα τεκμήρια γίνονται ψηφίδες μιας εξιστόρησης που ξεδιπλώνεται, με μια συναρπαστική κίνηση, στον κυρίως εκθεσιακό χώρο.
Από εδώ, αφοσιωμένοι νοσταλγοί της πόλης οι συλλέκτες και τα πράγματά τους, συμπαρακολουθήματα του βίου τους.
Από εκεί και πέρα, «τα πρόσωπα της πόλης».
Τα αντικείμενα, καδραρισμένα και σημαδεμένα ως πολύτιμα αποκτήματα, κάποια μοναδικά στο είδος τους συλλεκτικά κομμάτια, ρίχνουν τις γητειές τους έτοιμα να μιλήσουν καθένα για τη ζωή του, να μεταφέρουν τις σημασίες και τα νοήματά τους.
Μονάδες εξαρθρωμένες, που υπακούουν στη συλλεκτική τους ιστορία, διεκδικούν την αποκλειστικότητα της προσοχής μας για τόσο μόνον όσο λειτουργούν «ιδιοτελώς».
Γιατί, είναι ακριβώς αυτά τα ερείπια μιας πόλης που δεν υπήρξε ποτέ ερειπιώνας, αυτά τα θραύσματα ενός πυρήνα που δεν διερράγη, που καλούνται να συνομιλήσουν.
Καθώς τα επιμέρους εναλλάσσονται με τα καθολικά, οι λαμπρές επιφάνειες με τα σκιασμένα περιθώρια, οι φωνασκίες με τις σιωπές και ο εντυπωσιασμός με τις εντυπώσεις, τα συλλεγμένα αποτυπώματα γίνονται ψηφία που μνημειώνουν την εξακολουθητικά παρούσα εικόνα της πόλης σε μια αφήγηση που καθιστά τα κομμάτια εκθέματα, την έκθεση ιστορία, την πόλη-αντικείμενο πόλη-αφήγημα.
Η συλλεκτική ετερογένεια μετασχηματίζεται σε πολυφωνικό, πολυτοπικό και πολυκεντρικό εκθεσιακό σχόλιο για μια πόλη υβριδική, πολυπρόσωπη και πολυπράγμονα, έναν τόπο όπου διασταυρώθηκαν, διασταυρώνονται, άνθρωποι, μνήμες, πολιτισμοί, νοοτροπίες, αντιλήψεις, πράγματα, καταστάσεις.
Τα μέρη συμβάλλονται, οι σημασίες συντίθενται, η κατακερματισμένη συλλεκτική ιστορία της Θεσσαλονίκης γίνεται ιστορίες της πόλης και των ανθρώπων της κι αυτές με τη σειρά τους Ιστορία της.
Στον πραγματικό χρόνο της έκθεσης, είναι η ανάγνωση του παρελθόντος που μας καλεί να μετατρέψουμε τον αναστοχασμό σε στοχασμό πάνω στην παρούσα κατάσταση της πόλης, ίσως και πάνω στο μέλλον της που είναι ήδη εδώ.
Η πόλη μας.
Ανήσυχη, με ανέπαφο το βαθύ της πυρήνα, απλώνεται πέρα από τείχη, πέρα από όρια και ορισμούς, επιμένει, διεκδικεί, υπάρχει -πόλη μαγεμένη και μαγική, παρουσία εικονισμένη, αφήγημα αφηγημένο, μνήμη μνημονευμένη.
Θεσσαλονίκη, Σαλονίκη, Selanik, Saloniki, Saloniko, Saloniche, Soloun, Salonica, Thessalonique –οι ήχοι επιμένουν «καλώς συγκερασμένοι» στο όνομά της με όλους τους φωνηεντικούς φθόγγους της ελληνικής παρόντες.
Θεσσαλονίκη πόλη αέναο ενθύμημα εαυτής.» (Ελεωνόρα Σκουτέρη-Διδασκάλου, επ. Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας & Λαογραφίας ΑΠΘ)
Μια συνέχεια
«Το Μουσείο μας είναι από την ίδρυσή του πρωτοποριακό στο στήσιμο και στη δράση.
Και αυτήν την πρωτοπορία σκοπεύουμε να ενισχύσουμε.
Θέλουμε να το κρατήσουμε ζωντανό και ανοιχτό προς την πόλη και να αυξήσουμε την επισκεψιμότητά του ποικιλοτρόπως, στόχος που ήδη έχει επιτευχθεί στο διάστημα των τελευταίων μηνών (αύξηση έως και 65% σε σύγκριση με το αντίστοιχο περσινό).
Το Μουσείο μετά την ολοκλήρωση εντός του φθινοπώρου των έργων της αναβάθμισης της σήμανσης και του φωτισμού του, καθώς και της συντήρησης των οικοδομικών στοιχείων του (ενταγμένα στο ΕΣΠΑ), ανανεωμένο πλέον μπορεί να διαδραματίσει πρωτεύοντα ρόλο στα πολιτιστικά δρώμενα της πόλης, και όχι μόνο, να καταστεί πόλος έλξης πανελληνίως και διεθνώς με δράσεις επιστημονικές αλλά και προσιτές στο ευρύ κοινό, παράγοντας πραγματικά πολιτισμό υψηλής ποιότητας, που συνδυάζει την παιδεία, την αισθητική και την ψυχαγωγία με την πρωταρχική έννοια του όρου, σε μια εποχή που όλοι μας βιώνουμε καθημερινή πίεση, συναισθηματική και οικονομική.
Για τον σκοπό αυτόν προγραμματίζουμε μεταξύ άλλων τη διοργάνωση εκθέσεων με φορείς του εσωτερικού και του εξωτερικού, στα πλαίσια θεσμοθετημένων διοργανώσεων και μη, με στόχο την προώθηση της επιστημονικής έρευνας και τη διάχυση της γνώσης στο επιστημονικό και ευρύτερο κοινό σε ποικίλα θέματα που σχετίζονται με εκφάνσεις του βυζαντινού, μεταβυζαντινού πολιτισμού και γενικότερα των αλληλεπιδράσεων στα πλαίσια της οικουμενικότητας της βυζαντινής αυτοκρατορίας και της ακτινοβολίας της, δίνοντας παράλληλα έμφαση στο ρόλο του μακεδονικού χώρου και της Θεσσαλονίκης ως πνευματικού, οικονομικού και καλλιτεχνικού κέντρου, καθώς και στις επαφές με τη Δύση.
Το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού συμμετέχοντας στους φετινούς εορτασμούς για τα εκατό χρόνια από την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης συμπεριέλαβε στις δράσεις του τη συνεργασία με το Α.Π.Θ. και συλλέκτες της πόλης παρέχοντας την επιστημονική και τεχνική του υποστήριξη για τη δημιουργία μιας διαδραστικής έκθεσης – ανασύνθεσης του μωσαϊκού της ιστορίας της βυζαντινής, μετά – βυζαντινής Θεσσαλονίκης στην πορεία ενσωμάτωσης στο νεοελληνικό κράτος, μέσα από διαφορετικές προσωπικές ματιές, συμπληρώνοντας θαρρώ και συνεχίζοντας χρονολογικά το μουσειολογικό σκεπτικό της μόνιμης έκθεσης του Μουσείου.
Τα αντικείμενα της έκθεσης αποτελούν μέρος από τις συλλογές δεκαπέντε Θεσσαλονικέων συλλεκτών και του εκδοτικού συγκροτήματος «Μακεδονία» και χρονολογούνται από τις αρχές του 15ου έως και τον 20ο αι.
Νομίσματα, χαρακτικά, χάρτες, ομόλογα, μετοχές, ξυλογραφίες, εφημερίδες, επιστολικά δελτάρια, οικογενειακά κειμήλια, γραμματόσημα και φωτογραφίες, στολές και τμήματα οπλισμού, αντικείμενα καθημερινής χρήσης είναι κατά κύριο λόγο τα εκθέματα, σημαντικό τμήμα των οποίων παρουσιάζεται για πρώτη φορά στο κοινό της πόλης, αποτελώντας τεκμήρια που φωτίζουν πολλές φορές άγνωστες πτυχές της ιστορίας της.
Είμαστε ιδιαίτερα χαρούμενοι για τη συνεργασία αυτήν, η οποία πιστεύουμε ότι αποτελεί πρότυπο συστράτευσης πολιτών – ιδιωτών και δημόσιων φορέων για την υλοποίηση δράσεων με στόχο την ανάδειξη του πολιτισμού μας, ιδιαίτερα στην παρούσα συγκυρία, όπου είναι, νομίζουμε, επιβεβλημένη, παράλληλα με την περισυλλογή και τη δουλειά και η εθνική ανάταση που τόσο την έχουμε ανάγκη.»
(Δρ Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Διευθύντρια του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού)
Μια συνεισφορά
«Οι επετειακές εκδηλώσεις μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο μνήμης αλλά και αυτογνωσίας για το κοινό μιας πόλης.
Με την έννοια αυτή και με αφορμή τον εορτασμό των 100 χρόνων από την ένταξη της Θεσσαλονίκης στον εθνικό κορμό, δεκαπέντε συλλέκτες της πόλης αποφασίσαμε να συμβάλουμε στην πραγματοποίηση αυτής της σημαντικής έκθεσης προσφέροντας εκθέματα από τις συλλογές μας».
(Βασίλης Βασιακώστας, Αλέξανδρος Γαρύφαλλος, Σάββας Δεμερτζής, Γιώργος Θωμαρέης, Οικογένεια Καλφαγιάν, Μανώλης Κανδυλάκης, Παναγιώτης Κόκκας, Γιώργος Κωνσταντινίδης, Γιάννης Μέγας, Βασίλης Νικόλτσιος, Άγγελος Παπαϊωάννου, Γιώργος Πατιερίδης, Κώστας Σταμάτης, Δημήτρης Τακάς, Αλέξανδρος & Λένα Χαΐτογλου)
Μια αφήγηση
«Η έκθεση αποτελεί κεντρική εκδήλωση του Πανεπιστημίου μας για τον εορτασμό των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης.
Τα εκθέματα, συλλεκτικά αντικείμενα από ιδιωτικές συλλογές, οργανώνονται σε μια πρωτότυπη εκθεσιακή σύνθεση η οποία αφηγείται στοχαστικά τη νεότερη ιστορία της Θεσσαλονίκης στην κρίσιμη περίοδο 1869-1918 που συνόψισε δημιουργικά το παρελθόν της και προδιέγραψε καταστατικά το μέλλον της».(Καθηγητής Ιωάννης Α. Μυλόπουλος, Πρύτανης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης)
Μια πρόκληση
«Γραμμένες σε πέντε διαφορετικά αλφάβητα και σκορπισμένες σε ολόκληρη την υδρόγειο, οι πηγές της νεότερης ιστορίας της Θεσσαλονίκης δημιουργούν τεράστια προβλήματα ανασύνθεσης για τους ιστορικούς αλλά και για τους συλλέκτες.
Υπό αυτή την έννοια μια έκθεση συλλεκτικών τεκμηρίων συνιστά μια ενδιαφέρουσα πρόκληση αφήγησης». (Βασίλης Κ. Γούναρης, Καθηγητής Νεότερης Ιστορίας ΑΠΘ)
Ψηφίδες
«Η κοπιώδης διαδικασία συλλογής και ταξινόμησης όσων σχετίζονται με την πόλη που σαγηνεύει.
Ίχνη ζωής που χάθηκε, που χάνεται;
Διηγούνται ιστορίες εν τάξει.
Και όμως επιμένουν να διαφεύγουν, ψηφίδες περιπαικτικές που λένε κι άλλες ιστορίες.
Τα ίχνη τους-ίχνη σου, ίχνη μας- εγγράφονται στο παλίμψηστο της πόλης.
Ας τα ακολουθήσουμε σε μια έκθεση που οι προσωπικές επιμέρους αφηγήσεις συνθέτουν μια άλλη αφήγηση για την πόλη, διαρκώς μεταλλασσόμενη, ανάλογα με τον τρόπο που συνδυάζουμε κάθε φορά τις εκθεσιακές ψηφίδες.
Έτσι αναδημιουργείται μια Θεσσαλονίκη, διαφορετική για τον καθένα, αλλά ταυτόχρονα πολυπρόσωπη που ανήκει σε όλους, με μια Ιστορία που αποτελεί εχέγγυο για την υπέρβαση μιας ακόμη κρίσης». (Περσεφόνη Καραμπάτη, Ιστορικός-Μουσειολόγος, Μουσείο Μακεδονικού Αγώνα)
