In memoriam: Ένας υπέροχος άνθρωπος-Φώτης Καφάτος
Θλίψη στο Πανεπιστήμιο Κύπρου για το θάνατο του κορυφαίου βιολόγου
Με μεγάλη θλίψη η κοινότητα του Πανεπιστημίου Κύπρoυ πληροφορήθηκε την απώλεια του παγκοσμίως διάσημου και αγαπητού Έλληνα Βιολόγου, ερευνητή, δάσκαλου και οραματιστή Καθηγητή Φώτη Καφάτου, ο οποίος απεβίωσε στη γενέτειρά του την Κρήτη πριν λίγες ημέρες, σε ηλικία 77 ετών.
Η εξόδιος ακολουθία, που τελέσθηκε στον Καθεδρικό Ναό Αγίου Μηνά Ηρακλείου Κρήτης, στις 21 Νοεμβρίου 2017, ήταν πάνδημη και συγκέντρωσε την οικογένειά του, τους αμέτρητους φίλους του και σύσσωμη την ακαδημαϊκή κοινότητα, περιλαμβανομένης και της ακαδημαϊκής κοινότητας του Πανεπιστημίου Κύπρου. Στεφάνι κατατέθηκε εκ μέρους του Πανεπιστημίου Κύπρου ως μικρή ένδειξη τιμής, αγάπης και ευχαριστίας στον Φώτη Καφάτο, ο οποίος είχε ιδιαίτερη σχέση με το Πανεπιστήμιο καθώς ήταν σημαίνον μέλος της διεθνούς επιτροπής που συνέγραψε το στρατηγικό σχέδιο για τη δημιουργία του Τμήματος Βιολογικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.
Για την εκπληκτική και πολυσχιδή επιστημονική προσωπική πορεία του Φώτη Καφάτου στη Μοριακή Βιολογία αλλά και για την ανεκτίμητη συνεισφορά του στη δημιουργία επιστημονικών ιδρυμάτων ή νέων θεσμών υποστήριξης της Έρευνας γράφτηκαν πολλά στον διεθνή Τύπο και από τους διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς με τους οποίους συνδέθηκε η δημιουργική δράση του.
Η πλούσια τιμητική αναφορά των τελευταίων ημερών για τον κορυφαίο Βιολόγο αναδεικνύουν με εκτίμηση τα συστατικά που συνέθεσαν τη φωτεινή προσωπικότητά του. Φεύγοντας από το Ηράκλειο τη δεκαετία του 50’ για να σπουδάσει στα κορυφαία πανεπιστήμια Cornell και Harvard, κατόρθωσε σε ηλικία μόλις 29 ετών να γίνει ο νεαρότερος Καθηγητής στην ιστορία του Πανεπιστημίου Harvard και να συνδέσει διαχρονικά το όνομά του με μερικές κεφαλαιώδεις ανακαλύψεις, πρωτοποριακές τεχνικές και καινοτόμες ιδέες στη Μοριακή Βιολογία, Αναπτυξιακή Βιολογία, στην αλληλούχηση των γονιδιωμάτων της Δροσόφιλας και του Ανωφελούς και στη μοριακή παθογένεση της Μαλάριας.
Αναδιάρθρωσε εκ βάθρων τον Τομέα της Μοριακής Βιολογίας στο Βιολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου εργάστηκε παράλληλα με το Harvard για περίπου 10 χρόνια (1972-1983). Το εμβληματικό τρίτομο βιβλίο του εκείνης της εποχής, «Εισαγωγή στην σύγχρονη Βιολογία» στα Ελληνικά, παραμένει σημείο αναφοράς ακόμη και μετά από 40 χρόνια. Στη δεκαετία του ’80 δημιούργησε το Τμήμα Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, και ταυτόχρονα, όντας εκ των πρωτεργατών του ΙΤΕ (Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας), χρησιμοποίησε με εντελώς πρωτότυπο, για τα δεδομένα της εποχής, τρόπο τους πόρους από τα Ολοκληρωμένα Μεσογειακά Προγράμματα της ΕΕ για να ιδρύσει και στελεχώσει το άριστο και παγκόσμιας εμβέλειας ερευνητικό Ινστιτούτο Μοριακής Τεχνολογίας και Βιοτεχνολογίας (ΙΜΒΒ) στο Ηράκλειο. Το 1993, ο Φώτης Καφάτος άφησε το Harvard για να ηγηθεί για 12 χρόνια ως Γενικός Διευθυντής στο διάσημο Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Μοριακής Βιολογίας (EMBL) στη Χαϊδελβέργη της Γερμανίας, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη ανάπτυξη στα χρονικά του με την οργάνωση νέων τομέων έρευνας, τη δημιουργία νέων θυγατρικών εργαστηρίων (European Bioinformatics Institute EBI, Hinxton, UK και Mouse Biology Outstation, Rome, Ιταλία), διαβλέποντας με ενάργεια όλους τους αναδυόμενους νέους τομείς αιχμής στη σύγχρονη Βιολογική Έρευνα. Το 2005, του προσφέρεται η έδρα της Ανοσογενωμικής στο Πανεπιστήμιο Imperial για να πραγματώσει ακόμη ένα μεγαλεπήβολο επιστημονικό πρόγραμμα σε σχέση με τη Μαλάρια. Ακούραστος, αναλαμβάνει ταυτόχρονα την ηγεσία του νεοσύστατου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Έρευνας (ERC), για την υποστήριξη Έρευνας Αριστείας αρχικά των νεαρών ερευνητών, και βάζει την προσωπική του σφραγίδα και ποιότητα στην επιτυχία ενός «ριψοκίνδυνου» εγχειρήματος που προέκυψε από γόνιμη ζύμωση της ίδιας της ευρωπαϊκής ερευνητικής κοινότητας.
Ο Πρύτανης του Πανεπιστημίου Κύπρου, Καθηγητής Κωνσταντίνος Χριστοφίδης σημείωσε ότι, «Δεν θα ήταν υπερβολή να λεχθεί πως ο Φώτης Καφάτος ήταν ο πατριάρχης της Μοριακής Βιολογίας και της καινοτομίας στην Ελλάδα καθώς περισσότερο από μια γενιά Ελλήνων Βιολόγων εκπαιδεύτηκε άμεσα ή έμμεσα από αυτόν και πολλοί από τους μαθητές και συνεργάτες του ή ερευνητές που εμπνεύστηκαν επιστημονικά και ιδεολογικά από τον Φώτη Καφάτο ηγούνται σήμερα της Έρευνας σε πολλά Ελληνικά Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Ιδρύματα. Με την έννοια αυτή, ο Φώτης Καφάτος παραμένει ζωντανός, επίκαιρος και αποτελεί αειφόρο πηγή έμπνευσης και δημιουργίας, παρά το δικό του βιολογικό πέρασμα. Ο μεγάλος κατάλογος των λαμπρών επιτευγμάτων του Φώτη Καφάτου, που πάντα χαρακτηρίζονταν από τον πρωτοπόρο και οραματικό χαρακτήρα τους, δεν είναι εξαντλητικός. Όσοι είχαν την τύχη να τον γνωρίσουν ή να συνεργαστούν μαζί του αντιλαμβάνονταν γρήγορα ότι η επιτυχία του βασιζόταν στη δική του αριστεία, το αξεπέραστο προσωπικό του παράδειγμα στην πράξη, το σπάνιο ήθος του, την εργατικότητά του, την ικανότητά του να εμπνέει ακόμη και τους πιο δύσπιστους και το ασίγαστο πάθος της ψυχής του που κρυβόταν κάτω από την χαρακτηριστική πραότητα, προσήνεια και απλότητα του χαρακτήρα του. Τέλος, ευτύχησε να έχει σύντροφο της ζωής του έναν άλλο ξεχωριστό άνθρωπο, την πολυτάλαντη Σάρα, την ‘Κρητικιά από το San Francisco’, με την οποία μοιράζονταν την ίδια φιλοσοφία για τη ζωή, τη δημιουργικότητα και την προοδευτική αντίληψη ως πολίτες του Κόσμου»
Στη Σάρα, τις κόρες του, τα εγγόνια του, την ευρύτερη οικογένειά του καθώς και την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, η οποία φτωχαίνει με την απώλειά του αλλά τόσο πλούτισε με τη δράση και τη συνεισφορά του, το Πανεπιστήμιο Κύπρου εκφράζει τα ειλικρινή του συλλυπητήρια.
Αιωνία σου η μνήμη Φώτη Καφάτο και ευχαριστούμε για όλα!
