Ευρωπαϊκή άμυνα εν όψει αβεβαιότητας: Η ανάγκη για έναν ισχυρό Ευρωπαϊκό πυλώνα

Προ των πυλών της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη, η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα υπαρξιακό δίλημμα, καθώς η σκιά της αμφισβήτησης της αμερικανικής δέσμευσης στην ευρωπαϊκή ασφάλεια πλανάται βαρύτερη από ποτέ. Το άρθρο του Ian Bond, “NATO summit 2025: Time to build a proper European pillar?”, (mailings.cer.eu),θέτει επιτακτικά το ερώτημα της επόμενης ημέρας για την ευρωπαϊκή άμυνα, υπογραμμίζοντας ότι ούτε μια ενισχυμένη ΕΕ ούτε ένα ΝΑΤΟ χωρίς την ουσιαστική συμμετοχή των ΗΠΑ δεν μπορούν να καλύψουν τα κενά που θα δημιουργούσε μια ριζική αλλαγή της αμερικανικής στάσης.

 
Η ανησυχία αυτή δεν είναι αβάσιμη. Οι προθέσεις του Προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αποτελούν τον μεγαλύτερο πονοκέφαλο για τους Ευρωπαίους ηγέτες. Ήδη από τη Σύνοδο του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες τον Ιούλιο του 2018, ο Τραμπ είχε φλερτάρει με την ιδέα της αποχώρησης των ΗΠΑ από τη Συμμαχία. Παρά τη νομοθεσία που ψήφισε το αμερικανικό Κογκρέσο το 2023 για να αποτρέψει μια μονομερή προεδρική απόφαση αποχώρησης, οι πρόσφατες ενέργειες και δηλώσεις της κυβέρνησής του καταδεικνύουν ότι η ευρωπαϊκή ασφάλεια δεν αποτελεί πλέον προτεραιότητα για τις ΗΠΑ. Ενδεικτική είναι η δήλωση του Αμερικανού πρέσβη στο ΝΑΤΟ, Matthew Whitaker, στις 15 Μαΐου, περί έναρξης συζητήσεων για μείωση των αμερικανικών δυνάμεων στην Ευρώπη. Ακόμη και αν οι ΗΠΑ παραμείνουν τυπικά στο ΝΑΤΟ, η στρατιωτική τους παρουσία στην Ευρώπη είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μειωθεί.

 
Το τρίλημμα της Ευρωπαϊκής αυτοδυναμίας

Η Ευρώπη καλείται να προετοιμαστεί για την αυτοάμυνά της με λιγότερη ή καθόλου αμερικανική βοήθεια, αντιμετωπίζοντας τρία θεμελιώδη προβλήματα:

Κάλυψη (Coverage): Ποιες εγγυήσεις ασφαλείας θα ισχύουν και για ποιες χώρες;

-Η ρήτρα αμοιβαίας άμυνας του Άρθρου 42.7 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) φαντάζει θεωρητικά ισχυρότερη από το Άρθρο 5 του ΝΑΤΟ, καθώς υποχρεώνει τα κράτη μέλη σε βοήθεια «με όλα τα μέσα που διαθέτουν» σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης. Ωστόσο, η έλλειψη δεσμευμένων δυνάμεων στην ΕΕ και συμφωνημένων σχεδίων άμυνας καθιστά την εγγύηση αυτή ουσιαστικά κενό γράμμα. Το ίδιο το άρθρο αναγνωρίζει τις αδυναμίες του, δηλώνοντας ότι για τα 23 κράτη μέλη της ΕΕ που είναι και σύμμαχοι του ΝΑΤΟ, το ΝΑΤΟ «παραμένει το θεμέλιο της συλλογικής τους άμυνας και το φόρουμ για την εφαρμογή της».

-Ερωτήματα προκύπτουν για το πώς θα αντιδρούσαν τα κράτη μέλη της ΕΕ σε μια επίθεση κατά ενός από τα 23 μέλη που είναι και στο ΝΑΤΟ, εάν οι ΗΠΑ μπλόκαραν μια απάντηση του ΝΑΤΟ. Τι θα συνέβαινε αν δεχόταν επίθεση ένα από τα τέσσερα κράτη μέλη της ΕΕ που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ; Αντίστοιχα, επτά ευρωπαϊκά μέλη του ΝΑΤΟ (Αλβανία, Ισλανδία, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Νορβηγία, Τουρκία και Ηνωμένο Βασίλειο) δεν είναι μέλη της ΕΕ. Η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο συγκαταλέγονται στις σημαντικότερες στρατιωτικές δυνάμεις του ευρωπαϊκού ΝΑΤΟ. Θα αδιαφορούσε η ΕΕ αν δέχονταν επίθεση;

 
Διοίκηση (Command): Ποιος αναλαμβάνει τη διοίκηση των στρατιωτικών επιχειρήσεων;

-Η ΕΕ δεν διαθέτει δομή διοίκησης ικανή να διαχειριστεί μια επιχείρηση υπεράσπισης του εδάφους ενός κράτους μέλους, ενώ η δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από Αμερικανούς αξιωματικούς. Η Στρατιωτική Δυνατότητα Σχεδιασμού και Διεξαγωγής (MPCC) της ΕΕ, με μόνιμο προσωπικό 60 ατόμων (και επιπλέον 94 διαθέσιμους σε κρίση), διοικεί μικρές μη μάχιμες αποστολές και υποτίθεται ότι θα γίνει το επιχειρησιακό αρχηγείο για τη Δύναμη Ταχείας Ανάπτυξης (RDC) 5.000 ανδρών της ΕΕ. Ωστόσο, μελέτη για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εκτιμά ότι ακόμη και για τη διοίκηση της RDC απαιτούνται 250 μόνιμοι υπάλληλοι στην MPCC.

-Για μεγαλύτερες επιχειρήσεις της ΕΕ, χρησιμοποιούνται εθνικά αρχηγεία κρατών μελών. Η ΕΕ μπορεί επίσης να χρησιμοποιήσει τις δυνατότητες σχεδιασμού και τα αρχηγεία του ΝΑΤΟ μέσω των συμφωνιών «Βερολίνο Plus», αλλά αυτό απαιτεί συναίνεση εντός του ΝΑΤΟ, κάτι που συχνά προσκρούει σε εμπόδια όπως η διένεξη Τουρκίας-Κύπρου.

-Το ΝΑΤΟ διαθέτει μια μεγάλη μόνιμη δομή διοίκησης με 6.800 άτομα προσωπικό. Οι ΗΠΑ παρέχουν ιστορικά το 10% ή περισσότερο του προσωπικού αυτού και κατέχουν καίριες θέσεις, συμπεριλαμβανομένου του Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή Ευρώπης (SACEUR). Η αντικατάσταση αυτών των Αμερικανών αξιωματικών θα ήταν πρόκληση, ενώ ο διορισμός Ευρωπαίου SACEUR (πιθανότατα από Γαλλία ή Ηνωμένο Βασίλειο, τις πυρηνικές δυνάμεις) θα άνοιγε νέες πολιτικές και επιχειρησιακές πολυπλοκότητες.

 
Δυνατότητες (Capability): Τι παρέχουν οι ΗΠΑ και πώς μπορεί να αντισταθμιστεί η απώλειά τους;

-Ενώ οι ευρωπαϊκές χώρες του ΝΑΤΟ διέθεταν πάνω από δύο εκατομμύρια στρατιώτες στα μέσα του 2024, έναντι 1,3 εκατομμυρίων των ΗΠΑ, ο πόλεμος στην Ουκρανία κατέδειξε τη σημασία της μάζας. Ωστόσο, υπάρχουν σημαντικές ανισότητες στον εξοπλισμό. Η Ρωσία παρήγαγε ή ανακαίνισε 1.550 άρματα μάχης το 2024, περισσότερα από όσα διαθέτουν συνδυαστικά Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ηνωμένο Βασίλειο. Η ρωσική παραγωγή βλημάτων πυροβολικού ανέρχεται σε περίπου 3 εκατομμύρια ετησίως, ενώ η Ευρώπη μπορεί να φτάσει τα 2 εκατομμύρια φέτος, αν επιτευχθούν οι προγραμματισμένες αυξήσεις.

-Η Ευρώπη εξαρτάται από τις ΗΠΑ για συστήματα όπως το Patriot για την αεράμυνα μεγάλου βεληνεκούς και για την προμήθεια των περισσότερων πολλαπλών εκτοξευτών πυραύλων και των πυραύλων τους. Ιδιαίτερα κρίσιμος είναι ο τομέας C4ISR (διοίκηση, έλεγχος, επικοινωνίες, υπολογιστές, πληροφορίες, επιτήρηση και αναγνώριση), όπου η εξάρτηση από τις ΗΠΑ είναι τεράστια. Η ΕΕ αναπτύσσει μια δορυφορική δυνατότητα αναγνώρισης, αλλά δεν αναμένεται να είναι επιχειρησιακή πριν το 2028-2034.

 
Προς έναν πραγματικό Ευρωπαϊκό πυλώνα

Η απάντηση σε αυτές τις προκλήσεις, σύμφωνα με τον Bond, δεν βρίσκεται ούτε στην απλή ενίσχυση της ΕΕ ούτε σε ένα αποδυναμωμένο ΝΑΤΟ. Χρειάζεται ένας νέος, πιο περιεκτικός ευρωπαϊκός μηχανισμός. Ιστορικά, η Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) παρείχε ένα φόρουμ συζήτησης για την ευρωπαϊκή άμυνα, περιλαμβάνοντας μέλη της ΕΕ, του ΝΑΤΟ ή και των δύο, πριν τη διάλυσή της το 2011.

Η ιδέα ενός «ευρωπαϊκού πυλώνα» στο ΝΑΤΟ συζητείται εδώ και δεκαετίες, αλλά με διαφορετικές ερμηνείες. Δεν μπορεί να είναι απλώς μια ομάδα της ΕΕ εντός του ΝΑΤΟ, αγνοώντας τη συμβολή χωρών εκτός ΕΕ όπως η Νορβηγία, η Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ούτε μπορεί να αγνοεί τις προσπάθειες της ΕΕ για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.

Ο Bond προτείνει τη δημιουργία ενός περιεκτικού φόρουμ για την άμυνα από τις ευρωπαϊκές χώρες που το επιθυμούν και είναι μέλη ή υποψήφιες για ένταξη στο ΝΑΤΟ, την ΕΕ ή και τα δύο. Αυτό το φόρουμ θα πρέπει:

• Να είναι θεσμικά συνδεδεμένο τόσο με την ΕΕ όσο και με το ΝΑΤΟ, αλλά να είναι περισσότερο όργανο λήψης αποφάσεων παρά απλώς βήμα διαλόγου.
• Να παρέχει μια δεσμευτική εγγύηση άμυνας για όλα τα μέλη του, μη υποκείμενη σε βέτο των ΗΠΑ.
• Να διαθέτει σύνδεση με την ευρωπαϊκοποιημένη, κατά το αναγκαίο, δομή διοίκησης του ΝΑΤΟ για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων.
• Να συνδέεται με τα εργαλεία αμυντικής βιομηχανικής πολιτικής της ΕΕ, διευρυμένα ώστε να ωφελούν και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προωθώντας μια πανευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία ικανή για παραγωγή σε μεγάλη κλίμακα.

 
Συμπέρασμα: Η ώρα των Ευρωπαϊκών αποφάσεων

Ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στη Χάγη, οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να αναλάβουν την πρωτοβουλία. Η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και η απροθυμία του Τραμπ να εγγυηθεί την ασφάλεια των συμμάχων των ΗΠΑ καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για συγκεκριμένα βήματα προς τη δημιουργία ενός στιβαρού ευρωπαϊκού πυλώνα άμυνας. Η Ευρώπη οφείλει να ορίσει η ίδια το μέλλον της ασφάλειάς της, χτίζοντας τις δομές και τις δυνατότητες που θα της επιτρέψουν να αντιμετωπίσει τις σύγχρονες και μελλοντικές προκλήσεις, με ή χωρίς την αμέριστη στήριξη της Ουάσιγκτον.

 
mywaypress.gr – Για προσεκτικούς αναγνώστες