ΙΟΒΕ: Η Ελλάδα παραμένει μη επιλέξιμη χώρα στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ

Το διευρυμένο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ επηρέασε θετικά τον τραπεζικό δανεισμό προς τον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα στην Ευρωζώνη την περίοδο 2015-2018-Η Ελλάδα εξ’ αρχής αξιολογήθηκε ως η μοναδική μη επιλέξιμη χώρα μέλος για το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ

 
Το διευρυμένο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ επηρέασε θετικά τον τραπεζικό δανεισμό προς τον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα στην Ευρωζώνη την περίοδο 2015-2018, επισημαίνει το ΙΟΒΕ σε ανάλυση του για την ελληνική οικονομία, υπό τον τίτλο «Πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης ΕΚΤ και τάσεις στον τραπεζικό δανεισμό επιχειρήσεων στην Ευρωζώνη». Αναλυτικά:

Η διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 οδήγησε την ΕΚΤ στην άσκηση χαλαρότερης νομισματικής πολιτικής μέσα από διαδοχικές μειώσεις των βασικών επιτοκίων το 2008-2009. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι επίμονα χαμηλές πληθωριστικές προσδοκίες, η αδύναμη οικονομική δραστηριότητα και δεδομένου του ήδη χαμηλού επιπέδου των επιτοκίων, η ΕΚΤ προχώρησε επίσης στην χρήση «μη συμβατικών εργαλείων» ποσοτικής χαλάρωσης. Ο σκοπός τους ήταν η αύξηση της ρευστότητας στην αγορά, η μείωση του κόστους χρήματος για επιχειρήσεις και νοικοκυριά και η αύξηση του ρυθμού πληθωρισμού κοντά στο στόχο της του 2% μεσοπρόθεσμα. Ενδεικτικά εργαλεία ήταν το πρόγραμμα αγοράς τίτλων από εθνικές κεντρικές τράπεζες (Securities Markets Program, 2010-2014), προγράμματα αγορών καλυμμένων ομολόγων (CBPP1, CBPP2, 2009-2012), και το πλαίσιο απευθείας νομισματικών συναλλαγών για ειδικές περιπτώσεις (Outright Monetary Transactions). Το μεγαλύτερο σε όγκο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης ξεκίνησε το 2015, όταν η ΕΚΤ έθεσε σε εφαρμογή το διευρυμένο πρόγραμμα αγοράς τίτλων (Asset Purchase Program – APP), το οποίο περιλάμβανε την αγορά τίτλων του δημοσίου μέσα από τις δευτερογενείς αγορές και τις τράπεζες. Το APP με την σημερινή του μορφή περιλαμβάνει τα ακόλουθα τέσσερα προγράμματα:

• Πρόγραμμα αγορών δημοσίου τομέα (Public Sector Purchase Program – PSPP) το οποίο αφορά την αγορά κρατικών ομολόγων στις δευτερογενείς αγορές. Είναι σε εφαρμογή από τον Μάρτιο του 2015, με συνολική έκθεση της ΕΚΤ τον Σεπτέμβριο του 2018 στα €2.082 δισεκ.
• Τρίτο πρόγραμμα αγορών καλυμμένων ομολόγων (Third Covered Bond Purchase Program – CBPP3). Σε εφαρμογή τον Οκτώβριο του 2014, με συνολική έκθεση €260 δισεκ. τον Σεπτέμβριο του 2018.
• Πρόγραμμα αγορών εταιρικών ομολόγων (Corporate Sector Purchase Program – CSPP), σε εφαρμογή από τον Ιούνιο 2016, με συνολική έκθεση €171 δισεκ. τον Σεπτέμβριο του 2018.
• Πρόγραμμα αγορών τίτλων εξασφαλισμένων με περιουσιακά στοιχεία (Asset-Backed Securities Purchase Program – ABSPP). Σε εφαρμογή από το Νοέμβριο του 2014, με συνολική έκθεση της ΕΚΤ €27 δισεκ. τον Σεπτέμβριο του 2018.

Την περίοδο 2015-2018, η ΕΚΤ επέκτεινε συστηματικά το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης APP, αυξάνοντας την καθαρή της έκθεση με μέσο μηνιαίο ρυθμό επέκτασης €60 δισεκ. τον πρώτο χρόνο (Μάρ. 2015- Μάρ. 2016) και εν συνεχεία, τον δεύτερο χρόνο, με €80 δισεκ. (Απρ. 2016 – Μάρ. 2017). Κατόπιν η διεύρυνση επανήλθε στα €60 δισεκ. μηνιαίως την περίοδο Απρ. 2017-Δεκ. 2017, και περιορίστηκε στα €30 δισεκ. την περίοδο Ιαν. 2018-Σεπ. 2018. Ακολούθως, η σωρευτική έκθεση της ΕΚΤ στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης έως τον Αύγουστο του 2018 ήταν περί τα €2,5 τρισεκ. Τον Ιούνιο του τρέχοντος έτους η ΕΚΤ ανακοίνωσε ότι η εξάπλωση του APP δεν θα ξεπερνάει μετά τον Σεπτέμβριο φέτος και έως το τέλος του 2018 τα 15 δισεκ. ευρώ το μήνα. Επιπλέον, από τις αρχές του 2019 το APP θα σταθεροποιηθεί στο επίπεδο του τέλους του προηγούμενου έτους.

Το μεγαλύτερο μεταξύ των τεσσάρων ενεργών προγραμμάτων ποσοτικής χαλάρωσης APP είναι αυτό της αγοράς κρατικών ομολόγων PSPP, με σωρευτικές τοποθετήσεις της ΕΚΤ αξίας €2,08 τρισεκ. έως τον Σεπτέμβριο του 2018. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η κατανομή του προγράμματος PSPP στις χώρες μέλη της Ευρωζώνης. Σημειώνεται ότι η Ελλάδα εξ’ αρχής αξιολογήθηκε ως η μοναδική μη επιλέξιμη χώρα μέλος, καθώς απαραίτητη προϋπόθεση συμμετοχής μιας χώρας στο πρόγραμμα είναι αυτή να αξιολογείται διεθνώς σε «επενδυτική βαθμίδα», δηλαδή τουλάχιστον με βαθμολογία ΒΒΒ. Για αυτόν το λόγο η Ελλάδα παραμένει μη επιλέξιμη χώρα από το πρόγραμμα.. Το σύνολο των πόρων του προγράμματος PSPP άγγιξε το 11,7% και 7,1% του συνόλου των τραπεζικών καταθέσεων και τραπεζικού ενεργητικού αντίστοιχα της Ευρωζώνης, πλην Ελλάδας. Χώρες με μεσαία αξιολόγηση (χώρες Α) φαίνεται ότι έχουν λάβει την μεγαλύτερη εισροή πόρων PSPP σε σχέση με το μέγεθος των τραπεζικών τους συστημάτων.

Στο σύνολο της Ευρωζώνης η πιστωτική συρρίκνωση με μ.ό. 1,8% μετατράπηκε σε πιστωτική επέκταση 1,0%. Η αύξηση του τραπεζικού δανεισμού ήταν εντονότερη στις ζώνες με τη μεγαλύτερη εισροή κεφαλαιακών πόρων μέσω του PSPP, επιβεβαιώνοντας τη θετική επίδραση του προγράμματος της ΕΚΤ στην ρευστότητα της πραγματικής οικονομίας. Συγκεκριμένα, χώρες με μεσαία αξιολόγηση (χώρες Α) είχαν την μεγαλύτερη μεταβολή στην πιστωτική επέκταση, κατά μ.ό. 7,4 π.μ., ακολουθούμενες από χώρες με υψηλή αξιολόγηση (χώρες ΑΑ) όπου η πιστωτική επέκταση αυξήθηκε κατά μ.ό. 2,7 π.μ. και χώρες με χαμηλή αξιολόγηση (χώρες ΒΒΒ) όπου η πιστωτική συρρίκνωση μειώθηκε κατά μ.ό. 2,2 π.μ. Μεταξύ των χωρών με μεσαία αξιολόγηση, οι Σλοβενία, Σλοβακία και Λιθουανία κατέγραψαν τις υψηλότερες εισροές PSPP κοντά στο 25%, 20% και 13% του συνόλου των τραπεζικών καταθέσεων αντίστοιχα, με αύξηση της πιστωτικής επέκτασης κατά 6,8 π.μ., 5,5 π.μ. και 8,7 π.μ. Μεταξύ των χωρών αξιολόγησης ΑΑ, οι Φινλανδία, Αυστρία, Βέλγιο και Γερμανία κατέγραψαν τις υψηλότερες εισροές PSPP κοντά στο 15%, 10,7% 10,5% οι δύο τελευταίες του συνόλου των τραπεζικών καταθέσεων αντίστοιχα, ενώ σημειώθηκε σε αυτές μεταβολή της πιστωτικής επέκτασης κατά -1,0 π.μ., 1,0 π.μ., 3,5 π.μ. και 3,3 π.μ. Μεταξύ των χωρών ΒΒΒ, οι Ισπανία, Ιταλία και Πορτογαλία κατέγραψαν τις υψηλότερες εισροές PSPP, πέριξ του 13,5%, 13,5%, και 12,5% του συνόλου των τραπεζικών καταθέσεων αντίστοιχα, επιτυγχάνοντας ακολούθως άμβλυνση της πιστωτικής συρρίκνωσης κατά 4,7 π.μ., 0,1 π.μ., και 1,6 π.μ. Στην Ελλάδα, της οποίας τράπεζες δεν είχαν πρόσβαση στο πρόγραμμα APP της ΕΚΤ, η έντονη πιστωτική συρρίκνωση συνεχίστηκε την περίοδο 2015-2018, με μικρή μόνο άμβλυνση κατά 0,7 π.μ. σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες με χαμηλή αξιολόγηση. Η μοναδική χώρα αξιολόγησης ΒΒΒ, με μικρότερη από την Ελλάδα ανάσχεση της πιστωτικής συρρίκνωσης ήταν η Ιταλία, και αυτό πιθανόν να οφείλεται σε λοιπούς μακροοικονομικούς και χρηματοπιστωτικούς παράγοντες, οι οποίοι δεν ελέγχονται από την παρούσα ανάλυση.

Συμπερασματικά, παρόλο που ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης μιας οικονομία επηρεάζεται από πληθώρα παραγόντων, υπάρχουν ενδείξεις ότι το διευρυμένο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης της ΕΚΤ επηρέασε θετικά τον τραπεζικό δανεισμό προς τον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα στην Ευρωζώνη την περίοδο 2015-2018. Η αύξηση της πιστωτικής επέκτασης ήταν εντονότερη σε χώρες με μεγαλύτερες εισροές του προγράμματος PSPP της ΕΚΤ, ειδικά χώρες με μεσαία πιστοληπτική αξιολόγηση, όπως Λιθουανία, Λετονία, Μάλτα, Σλοβενία και Σλοβακία, αλλά και στις χώρες με υψηλή αξιολόγηση. Αντιθέτως, η επίδραση στην πιστωτική επέκταση φαίνεται ότι ήταν μικρότερη σε χώρες με χαμηλή αξιολόγηση και χώρες με ολοκληρωμένο πρόγραμμα στήριξης.