ΣΕΒ: Aνθρώπινο δυναμικό, επαγγέλματα και δεξιότητες στον εξορυκτικό κλάδο

• Η σημασία της εξόρυξης για την οικονομία, περιφερειακή ανάπτυξη και απασχόληση

• Οι προκλήσεις, το παρόν και το μέλλον της εργασίας στον κλάδο

• Το κρίσιμο ζήτημα της αδειοδότησης των χειριστών μηχανημάτων

 
Ο εξορυκτικός κλάδος αποτελεί ένα σημαντικό κλαδικό σύστημα της ελληνικής οικονομίας, άρρηκτα συνδεδεμένος με άλλους παραγωγικούς τομείς, εγχώριας αλλά, κυρίως, διεθνούς δραστηριότητας. Τα προϊόντα της εξόρυξης αποτελούν εισροές πολλών άλλων παραγωγικών κλάδων, όπως για παράδειγμα της αυτοκινητοβιομηχανίας, των κατασκευών, των δομικών υλικών, της βιομηχανίας χημικών, της βιομηχανίας πλαστικών, της βιομηχανίας τροφίμων και της βιομηχανίας φαρμάκων.

Στην Ελλάδα έχει μεγάλη συμβολή στην προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας (2,9%) και της οικονομίας (0,4%), πολύ περισσότερο συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η συνεισφορά του στις εξαγωγές, συνθέτοντας το 5,5% των ελληνικών εξαγωγών είναι προϊόντα εξόρυξης. Υφίστανται σημαντικές προοπτικές, περαιτέρω, ανάπτυξης του κλάδου με πολλαπλά οφέλη για την ελληνική οικονομία. Βασική προϋπόθεση, όμως, είναι η εφαρμογή μιας σειράς πολιτικών για τη διαχείριση του ορυκτού πλούτου μέσω ενός λειτουργικού θεσμικού πλαισίου και μιας ολοκληρωμένης προσέγγισης για τη βιώσιμη ανάπτυξη (ΣΕΒ, «Εθνική Πολιτική για την Αξιοποίηση των Ορυκτών Πρώτων Υλών», Special Report 10, 11 Ιουλίου 2017).

Στον εξορυκτικό κλάδο απασχολούνται περίπου 12.000 άτομα, στο σύνολό τους σχεδόν σε καθεστώς μισθωτής και πλήρους απασχόλησης. Η απασχόληση στον κλάδο αυτόν λαμβάνει ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, τα οποία πρέπει να ληφθούν υπόψη στην εφαρμογή πολιτικών για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού του. Πρόκειται για έναν κλάδο που συμβάλει σημαντικά στην απασχόληση της περιφέρειας, καθώς το 94% των θέσεων απασχόλησης βρίσκονται εκτός Αττικής. Αυτό σημαίνει ότι οι δράσεις ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού του κλάδου πρέπει να υλοποιούνται σε αποκεντρωμένο επίπεδο, ενώ είναι απαραίτητη η αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning, webinars).

Ένα άλλο χαρακτηριστικό της απασχόλησης στον εξορυκτικό κλάδο είναι ότι η πλειονότητα των εργαζομένων απασχολείται με την ειδικότητα του χειριστή μηχανημάτων έργου. Αυτό σημαίνει ότι οι στρεβλώσεις που δημιουργεί το σύστημα αδειοδότησής τους δυσχεραίνει σημαντικά τη λειτουργία των επιχειρήσεων.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι πρόκειται για έναν κλάδο όπου κυριαρχεί η απασχόληση σε τεχνικά επαγγέλματα, η ουσιαστική βελτίωση της επαγγελματικής κατάρτισης, ειδικότερα σε ειδικότητες με διαπιστωμένες ελλείψεις, θα προσφέρει στις επιχειρήσεις ανθρώπινο δυναμικό με τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες. Ταυτόχρονα, θα προσφέρει στο εργατικό δυναμικό της περιφέρειας επαγγελματικές προοπτικές σε ποιοτικές θέσεις απασχόλησης, λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επιχειρήσεις προσλαμβάνουν εργαζομένους, κατά κανόνα, από τις τοπικές αγορές εργασίας, ότι ο βαθμός ανακύκλησης της εργασίας είναι ιδιαίτερα χαμηλός και ότι πρόκειται κατά κανόνα για θέσεις πλήρους απασχόλησης.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια βρίσκεται σε εξέλιξη η έντονη ανακατανομή της απασχόλησης μεταξύ των κλάδων του εξορυκτικού κλάδου, λόγω της μείωσης της εξορυκτικής δραστηριότητας στα ενεργειακά ορυκτά και της αύξησής της στα μεταλλικά ορυκτά, στα βιομηχανικά ορυκτά, στα μάρμαρα και στα αδρανή υλικά. Συνεπώς, πολιτικές αναβάθμισης δεξιοτήτων (upskilling) και επανακατάρτισης (reskilling) του εργατικού δυναμικού που θα διευκολύνουν τη μετάβασή του από κλάδους που συρρικνώνονται σε κλάδους που αναπτύσσονται είναι ιδιαίτερα σημαντικές.

Τέλος, η ενίσχυση της απασχόλησης στις μικρότερες ηλικιακές ομάδες, ο περιορισμένος βαθμός ανακύκλησης της εργασίας, η συγκέντρωση της απασχόλησης σε μεγάλες, κυρίως, επιχειρήσεις και η επικράτηση της εξαρτημένης και της πλήρους απασχόλησης ευνοούν την επένδυση των επιχειρήσεων στο ανθρώπινο κεφάλαιό τους.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στον εξορυκτικό κλάδο λαμβάνουν χώρα σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις. Η πλήρης ενσωμάτωσή τους στην παραγωγή θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο περιεχόμενο της εργασίας. Η χρήση αυτόνομων ή ημι-αυτόνομων μηχανημάτων αναμένεται να μετατοπίσει την απασχόληση από θέσεις χειρισμού των μηχανημάτων σε θέσεις επίβλεψής τους και αξιοποίησης του μεγάλου όγκου δεδομένων που παράγονται από αυτά. Αυτό σημαίνει ότι μελλοντικά αναμένεται ενίσχυση της απασχόλησης σε θέσεις εργασίας υψηλών δεξιοτήτων και η μείωσή της σε θέσεις εργασίας μεσαίων και χαμηλών δεξιοτήτων. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον κλάδο, αλλά και για τις τοπικές αγορές εργασίας, τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης να προσαρμοστούν στις εξελίξεις, αυτές, παρέχοντας στο ανθρώπινο δυναμικό τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες

Το Special Report  του ΣΕΒ συνοψίζει τα ευρήματα μελέτης που πραγματοποιήθηκε με τη συμβολή στελεχών επιχειρήσεων του κλάδου και του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων (ΣΜΕ). Στο πλαίσιο αυτό, πραγματοποιήθηκαν πολυάριθμες συνεντεύξεις και οργανώθηκε ομάδα εστίασης για τη συζήτηση και την επικύρωση των συμπερασμάτων.

Διαβάστε  εδώ to Special Report.

 
Η σημασία της εξόρυξης για την οικονομία, περιφερειακή ανάπτυξη και απασχόληση

Οι προκλήσεις, το παρόν και το μέλλον της εργασίας στον κλάδο

Το κρίσιμο ζήτημα της αδειοδότησης των χειριστών μηχανημάτων

 
Ο εξορυκτικός κλάδος είναι κλάδος με σημαντική προοπτική, περαιτέρω ανάπτυξης με πολλαπλά οφέλη για την ελληνική οικονομία.  Αποτελεί βασικό συστατικό της παραγωγικής βάσης της χώρας, έχει εξωστρεφή προσανατολισμό, συμβάλλει στην δημιουργία αξίας και καλυτέρων θέσεων εργασίας πλήρους απασχόλησης και τεχνικής ειδίκευσης. Με ισχυρή παρουσία σε όλη την επικράτεια συμβάλλει καίρια στην ενίσχυση της περιφερειακής οικονομικής συνοχής και τη δημιουργία τοπικών παραγωγικών οικοσυστημάτων. Ο παραγωγικός μετασχηματισμός και η  επίτευξη του εθνικού στόχου για μερίδιο 12% της βιομηχανίας στο ΑΕΠ μέχρι το 2020, και 15% μεσοπρόθεσμα, περνάει από την παραγωγική αναβάθμιση του κλάδου.

 
Η σημασία της εξόρυξης για την οικονομία, περιφερειακή ανάπτυξη και απασχόληση:

• Στην Ελλάδα ο κλάδος έχει μεγάλη συμβολή στην προστιθέμενη αξία της βιομηχανίας (2,9%) και της οικονομίας (0,4%). Είναι πολύ μεγαλύτερη συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
• Έχει πολύ σημαντική συνεισφορά στις εξαγωγές, καθώς συνθέτει το 5,5% του συνόλου.
• Απασχολούνται περίπου 12.000 άτομα, στο σύνολό τους σχεδόν, σε καθεστώς μισθωτής και πλήρους απασχόλησης. Η εφαρμογή πολιτικών για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού του πρέπει να λαμβάνει υπόψη ορισμένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.
• Σε περιφερειακό επίπεδο, συμβάλει σημαντικά στην απασχόληση, καθώς το 94% των θέσεων απασχόλησης βρίσκονται εκτός Αττικής. Οι δράσεις ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναμικού του κλάδου πρέπει να υλοποιούνται σε αποκεντρωμένο επίπεδο, ενώ είναι απαραίτητη και η αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων εξ αποστάσεως εκπαίδευσης (e-learning, webinars).

 
Οι προκλήσεις, το παρόν και το μέλλον της εργασίας στον κλάδο:

Ο κλάδος προσφέρει στο εργατικό δυναμικό της περιφέρειας ποιοτικές θέσεις απασχόλησης, πλήρους απασχόλησης και με επαγγελματική προοπτική. Οι σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις στον εξορυκτικό κλάδο οδηγεί στην ανάγκη ενσωμάτωσής τους στην παραγωγή και σε σημαντικές αλλαγές στο περιεχόμενο της εργασίας.

Καθώς κυριαρχεί η απασχόληση σε τεχνικά επαγγέλματα, χρειάζεται ουσιαστική βελτίωση της επαγγελματικής κατάρτισης, ειδικότερα σε ειδικότητες με διαπιστωμένες ελλείψεις προκειμένου οι επιχειρήσεις να βρίσκουν ανθρώπινο δυναμικό με τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες.

Αναμένεται ενίσχυση της απασχόλησης υψηλών δεξιοτήτων και η μείωσή της σε θέσεις εργασίας μεσαίων και χαμηλών δεξιοτήτων. Αυτό καθιστά ιδιαίτερα σημαντική, τόσο για τον κλάδο, όσο και για τις τοπικές αγορές εργασίας, την προσαρμογή των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης προκειμένου να μπορούν να παρέχουν τις απαραίτητες γνώσεις και δεξιότητες.

 
Η πρόκληση είναι μεγάλη γιατί σήμερα:

1. Δεν παρέχονται στους μηχανικούς εκμετάλλευσης μεταλλείων και ορυκτών πόρων μια σειρά από γνώσεις και δεξιότητες που αφορούν στα οργανωτικά και διοικητικά καθήκοντά τους.
2. Τρεις στις δέκα επιχειρήσεις του εξορυκτικού κλάδου αντιμετωπίζουν δυσκολίες κάλυψης κενών θέσεων απασχόλησης εξαιτίας, πρωτίστως, της έλλειψης κατάλληλων δεξιοτήτων.
3. Πέντε στις δέκα επιχειρήσεις του εξορυκτικού κλάδου αντιμετωπίζουν ελλείψεις σε γνώσεις και δεξιότητες.

 
Το κρίσιμο ζήτημα της αδειοδότησης των χειριστών μηχανημάτων:

Το 55% των εργαζομένων του κλάδου απασχολείται με την ειδικότητα του χειριστή μηχανημάτων έργου. Όμως, το θεσμικό πλαίσιο αδειοδότησης δημιουργεί στρεβλώσεις και δυσχεραίνει σημαντικά τη λειτουργία των επιχειρήσεων.

Ο χειρισμός των μηχανημάτων είναι απαιτητική εργασία όμως δεν υπάρχουν προγράμματα τυπικής επαγγελματικής κατάρτισης, για τις απαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες για τον αποτελεσματικό, ασφαλή και φιλικό προς το περιβάλλον χειρισμό των μηχανημάτων.

Επιπλέον, το υφιστάμενο σύστημα αδειοδότησης των χειριστών είναι αρκετά προβληματικό καθώς:

• Η κατηγοριοποίηση μηχανημάτων ανοίγει παράθυρα για εξέταση των χειριστών σε άσχετα μηχανήματα για την εκτέλεση των καθηκόντων τους.
• Ο τρόπος εξέτασης δεν ανταποκρίνεται στην τεχνολογία και στη λειτουργία των σύγχρονων μηχανημάτων.
• Υπάρχει αναντιστοιχία στη συχνότητα συνεδριάσεων των εξεταστικών επιτροπών μεταξύ περιφερειών με αποτέλεσμα σημαντικές καθυστερήσεις στην έκδοση των αδειών.
• Παραμένει ανενεργή η θεσμική πρόβλεψη για πραγματοποίηση εξετάσεων από άλλους φορείς.
• Ενώ επιτρέπεται η υποκατάσταση της εμπειρίας από τη θεωρητική κατάρτιση για την αδειοδότησή τους, δεν έχουν καθοριστεί οι απαιτήσεις κατάρτισης (πρόγραμμα σπουδών) που θα επιτρέψουν στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης να παρέχουν σχετικά προγράμματα.
• Απαιτείται μεγάλος αριθμός ημερομισθίων (προϋπηρεσία) για την αδειοδότηση.
• Για επιχειρήσεις που είναι υποχρεωμένες να ακολουθούν διαδικασίες ΑΣΕΠ, οι απαραίτητοι τίτλοι επαγγελματικής κατάρτισης δεν παρέχονται από το υφιστάμενο σύστημα της δευτεροβάθμιας και της Μετα-δευτεροβάθμιας επαγγελματικής κατάρτισης.

Για την αντιμετώπιση όλων των παραπάνω προκλήσεων και των ειδικών προβλημάτων στην αδειοδότηση των χειριστών έργου ο ΣΕΒ προτείνει με το παρόν Special Report μια ολοκληρωμένη στρατηγική ανάπτυξης δεξιοτήτων που είναι προσαρμοσμένη στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του κλάδου, αλλά και του ανθρώπινου δυναμικού που απασχολείται σε αυτόν.