Πως θα γίνει ο μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας προς ένα εξωστρεφές παραγωγικό πρότυπο;
Ερευνητές του πανεπιστημίου του Harvard και MIT υπό τον Ricardo Hausmann έχουν δημιουργήσει ένα χρήσιμο εργαλείο, τον «Άτλαντα οικονομικής πολυπλοκότητας.»
Σύμφωνα με αυτόν, «ο πλούτος των εθνών» διαμορφώνεται από γνώσεις και δεξιότητες.
Αυτό σημαίνει ότι το «συγκριτικό πλεονέκτημα» μιας χώρας οικοδομείται αν αυξηθούν οι δεξιότητες που βρίσκονται εγκατεστημένες σε μια οικονομία, και οι οποίες αποτελούν δομικά συστατικά που μπορούν να συνδυαστούν για να παράγονται διάφορα προϊόντα.
Οι συντάκτες του «Άτλαντα» εκμαιεύουν την πληροφορία για αυτές από τα δεδομένα διεθνούς εμπορίου – για να εξάγει κάτι μια χώρα το παράγει και για να το παράγει έχει τις δεξιότητες που απαιτούνται. Παράλληλα, το κάθε προϊόν κατατάσσεται ως προς την «πολυπλοκότητα» του, δηλαδή το πόσο σύνθετο σύνολο δεξιοτήτων απαιτείται να έχει μια χώρα για να το παράξει. Οι ερευνητές, με βάσει το «καλάθι» αγαθών που εξάγει μια χώρα και την «πολυπλοκότητα» του κάθε αγαθού κατασκευάζουν ένα δείκτη που αξιολογεί σε τι βαθμό οι υφιστάμενες παραγωγικές δυνατότητες της χώρας της επιτρέπουν να παράγει εξελιγμένα προϊόντα (η πορεία του οποίου αποτυπώνεται στο Διάγραμμα 11 για επιλεγμένες χώρες). Ο δείκτης αυτός σχετίζεται θετικά και ισχυρά με πολλές μεταβλητές, από το κατά κεφαλή εισόδημα έως την ισότητα κατανομής εισοδημάτων – όπως βλέπουμε στο Διάγραμμα 12, το 2013 η επίδοση της χώρας στο δείκτη «πολυπλοκότητας» υστερούσε με την έννοια ότι για τις παραγωγικές δυνατότητες της η χώρα είχε σχετικά υψηλό κατά κεφαλή εισόδημα.
Η «ενδογενής φτώχεια» του «χώρου παραγωγής» της χώρας που οδηγεί σε αυτήν τη χαμηλή επίδοση του δείκτη αναδεικνύεται καλύτερα στα Διαγράμματα 13 και 14. Για όλα τα προϊόντα που καταγράφονται στο διεθνές εμπόριο (900 περίπου) τα διαγράμματα αυτά αποτυπώνουν με χρώμα ποια εξάγει μια χώρα ενώ στον γκρίζο φόντο αποτυπώνονται όλα τα προϊόντα και οι μεταξύ τους συνδέσεις με την έννοια ότι το ένα προϊόν εκφράζει δεξιότητες που είναι απαραίτητες για την παραγωγή και του άλλου με το οποίο συνδέεται μέσω μιας γραμμής. Συγκρίνοντας με τη Γερμανία που έχει πολλές κουκκίδες σε όλο τον ιστό προϊόντων και ειδικά στο κέντρο όπου τα προϊόντα είναι πολύ διασυνδεδεμένα, βλέπουμε ότι στην Ελλάδα υπάρχει ένα κενό στο κέντρο και αριστερά (εκεί βρίσκονται προϊόντα μηχανουργίας και ηλεκτρικού εξοπλισμού για παράδειγμα που παράγει η Γερμανία), με την εξαίρεση κυρίως πλαστικών, ελαστικών και χημικών στα οποία η Ελλάδα έχει παραγωγή. Τα προϊόντα που παράγει η Ελλάδα βρίσκονται κυρίως προς τα δεξιά του «χώρου παραγωγής». Εκεί βρίσκονται, μεταξύ άλλων, προϊόντα πλαστικών (όπως πχ σωλήνες), μεταλλουργίας, ορυκτών όπως το τσιμέντο και κλωστοϋφαντουργίας. Στην ίδια περιοχή βρίσκονται και προϊόντα ξύλου που περιλαμβάνουν το χαρτί καθώς και τα (πολλά) προϊόντα τροφίμων και αγροτικής παραγωγής. Τα πετρελαιοειδή και ορυκτά βρίσκονται γενικά στην περιφέρεια, καθώς δεν είναι ιδιαίτερα «διασυνδεδεμένα» με την έννοια ότι μπορεί να παράγονται σε μια χώρα ακόμα και αν αυτή έχει αδύναμο παραγωγικό ιστό – ειδικά για τα πετρελαιοειδή αυτό έχει να κάνει με την ανάπτυξη της βιομηχανίας (υψηλής τεχνολογίας) σε χώρες με αδύναμους θεσμούς και παραγωγικές δυνατότητες και συνεπώς την ικανότητα της να εγκαθίσταται σε αυτές με σχετικά απομονωμένο τρόπο, γεγονός που αποτυπώνει ο δείκτης των ερευνητών. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία για την Ελλάδα είναι ότι ειδικά η κλωστοϋφαντουργία, τα μέταλλα, υλικά όπως το τσιμέντο, και τα πλαστικά, χημικά, καλλυντικά και φάρμακα καταλαμβάνουν, μαζί με τη βιομηχανία και παραγωγή τροφίμων, σημαντικές θέσεις στο κέντρο του χώρου που βρίσκονται «διασυνδεδεμένα» αγαθά – δηλαδή αγαθά που η παραγωγή τους συνδέεται με την παραγωγή άλλων αγαθών που βρίσκονται και αυτά στο κέντρο με την έννοια ότι η παραγωγή τους ενισχύει σημαντικά την ικανότητα της χώρας να παράξει στη συνέχεια και άλλα αγαθά. Η ανάγνωση αυτή έχει σημασία γιατί μια οικονομία μπορεί να αναπτύξει πιο εύκολα δεξιότητες που σχετίζονται με δεξιότητες που ήδη υπάρχουν. Συνεπώς η παραγωγή των προϊόντων που καταγράφει το Διάγραμμα 14 αποτελούν το εφαλτήριο για κάθε επόμενο βήμα που επιθυμεί να κάνει η χώρα και συνεπώς έχουν να παίξουν κρίσιμο ρόλο στην ανάκαμψη της οικονομίας. Πρέπει να τονιστεί εδώ ότι τα προϊόντα που στελεχώνουν την καρδιά του παραγωγικού ιστού στο κέντρο και δεξιά περιλαμβάνουν πολλούς κλάδους εντάσεως ενεργείας που πλήττονται ιδιαίτερα από την υψηλή τιμή ενέργειας για βιομηχανική χρήση στη χώρα μας .
Οι ερευνητές με τους αλγόριθμους που μετασχηματίζουν τα δεδομένα για τις εξαγωγές μιας χώρας στα γραφήματα αυτά μπορούν να καταγράψουν και 1) ποια είναι η «απόσταση» που χωρίζει τις υφιστάμενες δεξιότητες μιας χώρας από την κατασκευή ενός προϊόντος και 2) αν μια χώρα καταφέρει να κατασκευάσει ένα προϊόν πόσες δεξιότητες θα της προσθέσει αυτό. Στο Διάγραμμα 15 βλέπουμε για παράδειγμα στον κάθετο άξονα ότι η ικανότητα της Ελλάδας να παράξει πολλά νέα μηχανήματα και ηλεκτρικό εξοπλισμό θα αύξανε κατά πολύ τις παραγωγικές της δυνατότητες. Ένα τέτοιο, όμως, επίτευγμα απέχει πολύ από τις σημερινές της δυνατότητες καθώς στον οριζόντιο άξονα αυτή η οικογένεια προϊόντων βρίσκεται πολύ δεξιά (για τη γενική κατηγορία προϊόντων, καθώς παραγωγή μεμονωμένων τέτοιων προϊόντων υπάρχει). Βλέπουμε επίσης ότι η διεύρυνση της παραγωγής τροφίμων για παράδειγμα είναι πιο εφικτή, αλλά θα προσθέσει λιγότερα, καθώς η οικογένεια αυτή προϊόντων βρίσκεται κοντά στις υφιστάμενες ικανότητες της χώρες – αυτό δεν σημαίνει ότι η διεύρυνση της παραγωγικής βάσης στην αγροδιατροφική αλυσίδα δεν έχει αξία για τη χώρα, αλλά ότι επειδή η χώρα ήδη έχει ανεπτυγμένη σχετική μεταποίηση (φαίνεται και από το γεγονός ότι στο Διάγραμμα 14 τόσες πολλές κουκκίδες στο κέντρο και δεξιά ανήκουν στην αγροδιατροφική παραγωγή) θα κερδίσει λιγότερες δεξιότητες που δεν υπάρχουν ήδη.
Η μεθοδολογία των ερευνητών κατευθύνει τους ασκούντες πολιτική να εντοπίσουν τα προϊόντα που θα μπορούσαν, με δεδομένες τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας, να παραχθούν σχετικά εύκολα και που θα προσέθεταν σημαντικές δεξιότητες στις υφιστάμενες, επιτρέποντας στη συνέχεια να γίνουν τα επόμενα βήματα. Συχνά οι συστάσεις αυτής της ανάλυσης αφορούν οριζόντια μέτρα πολιτικής όπως ομαλές συνθήκες χρηματοδότησης, καλές υποδομές, θεσμικά θέματα όπως ένα λειτουργικό πλαίσιο χρεοκοπίας και αναδιάρθρωσης επιχειρήσεων και γρήγορα τελωνεία και υποδομές εξαγωγών. Αυτό συμβαίνει διότι σε μια οικονομία άτομα και επιχειρήσεις που κατέχουν γνώσεις και δεξιότητες, χρειάζονται και θεσμούς και αγορές που να τους επιτρέπουν ή και να τους διευκολύνουν να τις ανταλλάξουν, να τις συνδυάσουν και να τις αξιοποιήσουν σωρευτικά σε κάτι που είναι πιο πολύπλοκο από τα επιμέρους συστατικά στοιχεία.
Σε παρουσίαση του το 2011 για την Ελλάδα στο ίδρυμα Κόκκαλη ο Hausmann κατέγραψε μεταξύ άλλων ότι η Ελλάδα έχει παραγωγικές δυνατότητες, κάτι που αποτυπώνεται στο κέντρο και δεξιά του Διαγράμματος 14, αλλά και στην περιφέρεια του διαγράμματος. Η χώρα πράγματι παράγει και μάλιστα ένα αρκετά μεγάλο εύρος κατηγοριών προϊόντων και αυτό είναι σημαντικό γιατί υπάρχει μια βάση πάνω στην οποία μπορεί να οικοδομηθεί η ανάπτυξη. Ο Hausmann όμως τόνισε επίσης ότι η χώρα πρέπει να κινηθεί γρήγορα και σε πρόσφατο άρθρο συνέστησε στη χώρα να αναζητήσει επιθετικά ξένες επενδύσεις που θα εμπλουτίσουν τις παραγωγικές της δυνατότητες. Η σύσταση αυτή αναδεικνύει και πάλι τη σημασία πρωτοβουλιών όπως αυτή της ανάπτυξης της Ελλάδας ως διαμετακομιστικό κέντρο με παράλληλη εγκατάσταση μεταποιητικών δραστηριοτήτων. Τονίζει εξίσου όμως ότι η διατήρηση δεξιοτήτων που σχετίζονται με παραγωγικές μονάδες που αποτελούν τον κορμό του εφαλτηρίου της χώρας για μια ανάταση της μεταποίησης αποτελεί απόλυτη εθνική προτεραιότητα, καθώς σήμερα σε αρκετές περιπτώσεις ακριβώς επειδή είναι έντασης ενέργειας απειλούνται από την υπερβολική φορολόγηση της ενέργειας για βιομηχανική χρήση.
Πηγή: Δελτίο για την ελληνική οικονομία, ΣΕΒ
