ΣΕΒ: Η υπερφορολόγηση στα καπνικά δώρο στους λαθρεμπόρους

Για το 2017 προγραμματίζεται η περαιτέρω αύξηση των φόρων των καπνικών προϊόντων, στο υψηλότερο επίπεδο εντός της Ε.Ε., ενώ επιπλέον η φορολογία θα συνδέεται σε μεγαλύτερο βαθμό με την τιμή λιανικής συμπιέζοντας ταυτόχρονα τα αναμενόμενα έσοδα του κράτους από μια ενδεχόμενη μεταστροφή των καταναλωτών σε νόμιμα ή παράνομα φτηνότερα τσιγάρα. Η εμπειρία από το 2010 μας δείχνει ότι η στρατηγική αυτή δεν θα αποδώσει, σημειώνει ανάλυση του ΣΕΒ στο Eβδομαδιαίο Δελτίο για την Ελληνική οικονομία – Οικονομία & Επιχειρήσεις.

 
Το 2016 τα εκτιμώμενα έσοδα από καπνικά παραμένουν στα επίπεδα του 2009 παρά την έκτοτε αύξηση των φόρων στα καπνικά κατά 11 ποσοστιαίες μονάδες του κύκλου εργασιών στην αγορά, από το 73% στο 84% της μέσης λιανικής τιμής. Ειδικά στην περίπτωση των καπνικών, η αύξηση των φόρων οδηγεί σε ταχύτατη διάβρωση της φορολογητέας ύλης, της επίσημης αγοράς και της σημαντικής εγχώριας παραγωγής, καθώς η εναλλακτική των λαθραίων τσιγάρων παραμένει εύκολα προσβάσιμη για τον καταναλωτή. Δεν είναι τυχαίο ότι τα λαθραία τσιγάρα έχουν δεκαπλασιάσει το μερίδιο αγοράς τους στα χρόνια της κρίσης και της υπέρμετρης αύξησης των φόρων. Την ώρα που τα έσοδα του κράτους από τα καπνικά κινούνται στο ύψος των εσόδων του ΕΝΦΙΑ, μια αποτυχία των εισπρακτικών μέτρων του 2017 θα δημιουργήσει ένα δημοσιονομικό κενό που δύσκολα θα μπορέσει να καλυφθεί

Οι αισιόδοξες προσδοκίες των φορoλογικών αρχών στην Ελλάδα έχουν διαψευστεί πολλές φορές τα τελευταία χρόνια. Αυτό συνέβη διότι οι αυξήσεις φόρων που έγιναν στη λογική γραμμικών προβολών που υποθέτουν ότι η οικονομική δραστηριότητα δεν αντιδρά στην αύξηση των φόρων, και συνεπώς θα εξασφάλιζαν μεγάλες αυξήσεις φορολογικών εσόδων, τελικά, οδήγησαν σε μεταβολές στην οικονομική δραστηριότητα. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται ξανά και ξανά στην Ελλάδα της κρίσης, με τον κόσμο να απομακρύνεται απότομα από το καινούριο αυτοκίνητο και το πετρέλαιο θέρμανσης ή από την επίπτωση στα είδη κλωστοϋφαντουργίας και χαλυβουργίας από τη φορολόγησης της ενέργειας για βιομηχανική χρήση και στα κοσμήματα ως απόρροια του φόρου πολυτελείας του Άρ.17 Ν3833/2010. Καθώς υλοποιούνται σταδιακά τα μέτρα του τρίτου μνημονίου που, αγνοώντας τα παθήματα των δύο πρώτων μνημονίων, για άλλη μια φορά έδωσε χρονική προτεραιότητα και συγκριτική βαρύτητα στις αυξήσεις φόρων, προγραμματίζεται για την 1/1/2017 μια νέα αύξηση στη φορολογία των καπνικών, η οποία προστίθεται στις άλλες 8 που ήδη έχουν υλοποιηθεί από την αρχή της κρίσης, Έτσι, η Ελλάδα θα έχει πλέον την υψηλότερη φορολογία της ΕΕ στα καπνικά (Διάγραμμα πρώτης σελίδας), προσδοκώντας αυξημένα έσοδα, όπως έκανε άλλωστε και ο νομοθέτης το 2010.

Καλό είναι συνεπώς να θυμηθούμε εδώ ότι το κράτος το 2009 εισέπραξε €3,2 δις από ΦΠΑ και ΕΦΚ καπνικών και ο προϋπολογισμός του 2016 εκτιμούσε, έσοδα €3,1 δις, παρά τη -στο μεταξύ -αύξηση της συμμετοχής των φόρων από 73,5% της μέσης λιανικής τιμής το 2009 σε 83,9% το 2016 – δηλαδή την αύξηση των φόρων σε ένα ύψος που συγκαταλέγεται στα υψηλότερα της Ένωσης. Ο βασικός λόγος για τον οποίο το κράτος μπόρεσε να αυξήσει τα έσοδα από φόρους κατοχής ακινήτων από τα €600 εκατ. το 2010 (με ομολογουμένως μερική μόνο είσπραξη, καθώς ο φόρος μεγάλης ακίνητης περιουσίας του 2010 βεβαιώθηκε το 2013) σε προσδοκόμενα κατά τον προϋπολογισμό 2016 έσοδα €3,5 δις το 2016, ενώ παρά τη σημαντική αύξηση των φόρων στα καπνικά τα έσοδα παραμένουν στα επίπεδα του 2009, έχει να κάνει με την ελαστικότητα της ζήτησης. Σε ό,τι αφορά τα ακίνητα, το μόνο που μπορεί να κάνει ο κόσμος που δεν μεταναστεύει  είναι να τα χαρίσει ή να αποποιηθεί κληρονομιές (ενδεικτικά, οι αποποιήσεις αυτές έχουν εκτιναχθεί.  Όμως στην περίπτωση των καπνών υπάρχει μια εύκολα προσβάσιμη εναλλακτική. Συγκεκριμένα, ο καταναλωτής μπορεί να στραφεί στα παράνομα τσιγάρα ή τον παράνομο χύμα καπνό – επιλογές που δεν διασφαλίζουν την τήρηση των ελάχιστων κανόνων ποιότητας και προστασίας της υγείας που επιβάλλει η Ε.Ε. Η εύκολη μετακίνηση του καταναλωτικού κοινού προς τα λαθραία τσιγάρα διευκολύνεται και από τη γεωγραφική θέση της Ελλάδας και τη μεγάλη έκταση των χερσαίων και θαλασσίων συνόρων της, κάτι που μαζί με τις ελλείψεις των διωκτικών αρχών σε προσωπικό και εξοπλισμό ενισχύει τη σχετική αδυναμία των ελεγκτικών μηχανισμών του κράτους, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των τελευταίων ετών, την ίδια ώρα που η αύξηση των φόρων αυξάνει όλο και περισσότερο το κίνητρο για λαθρεμπόριο. Έτσι, με βάση ετήσια μελέτη που διενεργεί η KPMG σε όλες τις χώρες της Ε.Ε., την Ελβετία και τη Νορβηγία, το παράνομο εμπόριο προϊόντων καπνού στην Ελλάδα το 2015 παρέμεινε σε υψηλότατα επίπεδα, με τα λαθραία τσιγάρα να κατέχουν πλέον μερίδιο αγοράς περίπου 20%. Έτσι, το μερίδιο τους είναι διπλάσιο του μέσου όρου της Ε.Ε. και έχει δεκαπλασιαστεί στη χώρα μας στα χρόνια της κρίσης από περίπου 2% το 2008. Σίγουρα, η μείωση της κατανάλωσης των νόμιμων τσιγάρων είναι, σε ένα σημαντικό μέρος, αποτέλεσμα της μείωσης του εισοδήματος των πολιτών της χώρας. Είναι όμως και αποτέλεσμα της μεταστροφής του κοινού, σε όλο και μεγαλύτερο βαθμό, στα παράνομα τσιγάρα (Διάγραμμα 11). Συγκεκριμένα, το ύψος του εισοδήματος σχετίζεται θετικά και ισχυρά με την κατανάλωση νόμιμων τσιγάρων, και ακόμα πιο ισχυρά και αρνητικά με την κατανάλωση παράνομων τσιγάρων (Διάγραμμα 12).

Όμως, αντίστοιχες τάσεις καταγράφονται και με τη σύγκριση της εξέλιξης της κατανάλωσης με το ύψος της φορολογίας (Διάγραμμα 13), με την αύξηση των φόρων να συμπίπτει με τη μείωση της κατανάλωσης νόμιμων τσιγάρων και την αύξηση της κατανάλωσης παράνομων τσιγάρων (Διάγραμμα 14), με τρόπο που καταγράφει απότομη μετατόπιση μετά από μια μεγάλη αύξηση φόρων και την παραπέρα διεύρυνση του λαθρεμπορίου τα επόμενα χρόνια μετά την αύξηση φόρων.

Η μεγάλη αυτή αύξηση της αγοράς των παράνομων τσιγάρων καταρχήν έχει σημαντικές δημοσιονομικές συνέπειες, καθώς μόνο για το 2015 η απώλεια φορολογικών εσόδων εκτιμάται από την KPMG σε €637 εκατ. (ή 23,7% των εσόδων από ΕΝΦΙΑ που εισέπραξε το κράτος το 2015). Σχετικά, η εμπειρία που υπάρχει μετά το 2010 δείχνει ότι η φορολογική πολιτική του 2017 πιθανότατα δεν θα φέρει τα προσδοκόμενα έσοδα. Μάλιστα, πέρα από το ύψος των φόρων, η μεταβολή στη φορολογία που θα ισχύσει από το 2017 θα εντείνει την εξάρτηση των εσόδων σε μεγαλύτερο, από τον σημερινό, βαθμό από τη τιμή και συνεπώς θα οδηγήσει σε πολύ χαμηλότερα έσοδα για το κράτος για κάθε μικρή μείωση τιμής από τους παραγωγούς. Επιπλέον, όμως, θέτει και σε κίνδυνο τις θέσεις εργασίας περίπου 30.000 αγροτών και εργατών γης που εργάζονται στην παραγωγή καπνών, 25.000 θέσεις εργασίας στη ήδη συρρικνωμένη επίσημη αγορά λιανικής πώλησης τσιγάρων και καπνών και 5.000 θέσεις εργασίας στην εγχώρια μεταποίηση και εκβιομηχάνιση καπνών. Οι πιέσεις στην παραγωγή και την επίσημη διανομή, με τη σειρά τους, συνεισφέρουν και αυτές στη μείωση του ΑΕΠ και της απασχόλησης. Η ανάγκη για περισσότερα έσοδα είναι πραγματική. Όμως, πραγματική είναι και η ανάγκη για μέτρα μεταρρυθμιστικά, αποτελεσματικά και όχι μέτρα που απλά εγγράφονται στον προϋπολογισμό και στις τριμηνιαίες ανασκοπήσεις και στις οποίες παρατηρούνται τέτοιες υστερήσεις που επισύρουν την ανάγκη νέων «ισοδυνάμων» όπως συχνά έχουμε δει τα τελευταία χρόνια.