«Ποτέ ξανά. Θεσσαλονίκη – Άουσβιτς. 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου συρμού»
• Οι εκδηλώσεις και οι δηλώσεις μνήμης
Στη μνήμη των πρώτων θυμάτων του Ολοκαυτώματος από τη Θεσσαλονίκη, ήταν αφιερωμένες οι εκδηλώσεις με τίτλο «Ποτέ ξανά. Θεσσαλονίκη – Άουσβιτς. 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου συρμού», οι οποίες διοργανώθηκαν από το Δήμο Θεσσαλονίκης, την Ισραηλιτική Κοινότητα, την Πρεσβεία του Ισραήλ στην Ελλάδα, το Παγκόσμιο Ισραηλιτικό Συμβούλιο, και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Με επίκεντρο τη συμβολική πορεία μνήμης για τους 50.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, και με σκοπό την ανάδειξη της ιστορικής μνήμης της πόλης, οι εκδηλώσεις περιελάμβαναν έκθεση φωτογραφίας και συναυλία σεφαραδίτικης μουσικής.
Συγκεκριμένα, το Σάββατο 16 Μαρτίου 2013 πραγματοποιήθηκε εκδήλωση στην πλατεία Ελευθερίας όπου άρχισαν τα αντιεβραϊκά μέτρα τον Ιούλιο του 1942 και ακολούθησε συμβολική πορεία μέσω της οδού Κουντουριώτου προς τον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό που αποτέλεσε την αφετηρία των θανάσιμων εκτοπίσεων.
Το οδοιπορικό του θανάτου για τους Θεσσαλονικείς Εβραίους άρχισε τα ξημερώματα της Δευτέρας 15 Μαρτίου 1943 όταν ξεκίνησε το πρώτο τρένο από τη Θεσσαλονίκη με προορισμό την Πολωνία.
Πρώτα εκτοπίσθηκαν οι κάτοικοι του συνοικισμού Βαρόνου Χιρς, ο οποίος βρισκόταν δίπλα στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό.
Έπειτα, ο κενός συνοικισμός μετατράπηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.
Οδηγήθηκαν σε αυτόν αρχικά οι κάτοικοι από τις γειτονικές περιοχές (Μικρού Σταθμού, Αγίας Παρασκευής, Ρεζή Βαρδάρ) και από εκεί επιβιβάστηκαν με τη βία στα τρένα για την Πολωνία.
Ακολούθησαν οι Εβραίοι των άλλων συνοικιών της Θεσσαλονίκης.
Επίσης την Παρασκευή 15 Μαρτίου 2013 εγκαινιάσθηκε στο Φουαγιέ του Δημαρχείου η έκθεση φωτογραφίας με τον τίτλο: «Θεσσαλονίκη: Το Άνθος των Βαλκανίων. Ανάμεσα στην Υπεροχή και το Ολοκαύτωμα», που πραγματοποιείται με την επιμέλεια του ιδρύματος Yad Vashem και με την υποστήριξη της Καναδικής Πρεσβείας στην Ελλάδα.
Μέσα από το πλούσιο φωτογραφικό υλικό επιχειρείται μια σύγχρονη αφήγηση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης και της Εβραϊκής της Κοινότητας σε τέσσερα κεφάλαια:
√ Η Θεσσαλονίκη την εποχή του μεγαλείου της.
√ Η Γερμανική κατοχή, η πείνα, η καταπίεση και η εκδίωξη.
√ Η αποστολή των Εβραίων στο θάνατο και η ζωή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
√Η επιστροφή στη Θεσσαλονίκη
Η συναυλία σεφαραδίτικης μουσικής (λαντίνο), που ολοκληρώσε το διήμερο των εκδηλώσεων μνήμης, με τη Συμφωνική Ορχήστρα του Δήμου Θεσσαλονίκης και με τίτλο“The Jewish Soul” πραγματοποιήθηκε το Σάββατο 16 Μαρτίου 2013 στην Αίθουσα Τελετών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Στις διήμερες εκδηλώσεις μνήμης του Δήμου Θεσσαλονίκης εντάσσεται και η προβολή της πολυβραβευμένης (με οκτώ διακρίσεις) ταινία-ντοκιμαντέρ, του Βασίλη Λουλέ «Φιλιά εις τα παιδιά».
Η ταινία, διάρκειας 115 λεπτών, η οποία γυρίστηκε σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Ιωάννινα, Χανιά και στο Άουσβιτς της Πολωνίας, αναφέρεται σε πέντε μικρά Εβραιόπουλα στην Ελλάδα της Γερμανικής Κατοχής.
Η παιδική ηλικία ήταν ο παράδεισός τους, ακόμα και αν την έζησαν κρυμμένα στην αγκαλιά των ξένων, ακόμα κι αν την έχασαν στη σκιά του Ολοκαυτώματος.
Το πρόγραμμα των εκδηλώσεων επιμελήθηκε ειδική Οργανωτική Επιτροπή, υπό την εποπτεία του προέδρου της 1ης Δημοτικής Κοινότητας, Πέτρου Δημητρακόπουλου.
Oι δηλώσεις μνήμης
Ronald Lauder: «Η επαγρύπνηση και η αποφασιστικότητά μας δεν πρέπει ποτέ να εξασθενίσει»
« Πριν από εβδομήντα χρόνια, στις 15 Μαρτίου 1943, ξεκίνησε η εκτόπιση περισσότερων από 48.000 Εβραίων στα Ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου όταν το πρώτο τραίνο αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη για το Άουσβιτς.
Μέσα σε λιγότερο από πέντε μήνες η Εβραϊκή ζωή αυτής της σπουδαίας πόλης, που ονομαζόταν «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων», αφανίστηκε εντελώς.
Σήμερα θυμόμαστε αυτούς που δολοφονήθηκαν βάναυσα.
Δεν θα τους ξεχάσουμε ποτέ.
Ωστόσο, οι Ναζί δεν τα κατάφεραν και σήμερα υπάρχει μια ζωντανή και δυνατή Εβραϊκή Κοινότητα στη Θεσσαλονίκη και την Ελλάδα.
Κοιτώντας προς το μέλλον, υποσχόμαστε ότι θα μαχόμαστε αποφασιστικά εναντίον του αντισημιτισμού, του ρατσισμού και της ξενοφοβίας που βρίσκονται ξανά σε άνοδο στην Ελλάδα και σε άλλα μέρη του κόσμου.
Η επαγρύπνηση και η αποφασιστικότητά μας δεν πρέπει ποτέ να εξασθενίσει.
Ως Παγκόσμιο Εβραϊκό Κογκρέσο στεκόμαστε υπερήφανα στο πλευρό των Εβραίων της Ελλάδας, παραμένοντας πιστοί στο σύνθημά μας:
Όλοι οι Εβραίοι είναι υπεύθυνοι ο ένας για τον άλλο»
Ronald S. Lauder, Πρόεδρος Παγκοσμίου Εβραϊκού Συμβουλίου
Άριε Μέκελ: «Λεολάμ Λο! Ποτέ ξανά!»
«70 χρόνια από τον πρώτο εκτοπισμό των Θεσσαλονικέων Εβραίων προς το Άουσβιτς.
70 χρόνια από την απώλεια της πλειονότητας μιας κοινότητας που αποτελούσε κόσμημα της Εβραϊκής ζωής, σε μια πόλη γνωστή ως Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων.
70 χρόνια από την αναγέννηση του Εβραϊκού λαού μετά το Ολοκαύτωμα μέσω της ίδρυσης του Κράτους του Ισραήλ, με τη σπουδαία συμβολή των μελών της Εβραϊκής Κοινότητας της πόλης.
Η σημασία της εκδήλωσης που λαμβάνει χώρα στη Θεσσαλονίκη, μια ιστορική πόλη για Εβραίους και Έλληνες, στην νέα εποχή των Ελληνο-Ισραηλινών σχέσεων δεν μπορεί να υποτιμηθεί.
Σήμερα, γινόμαστε ένα για να δηλώσουμε στους χαμένους Ελληνο – Εβραίους αδελφούς μας, πως δεν θα ξεχαστούν.
Λεολάμ Λο! Ποτέ ξανά!»
Άριε Μέκελ, Πρέσβης του Ισραήλ
Δαυίδ Σαλτιέλ: «Εμείς που συνεχίζουμε τη δισχιλιετή εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη…»
«Παρά την παρέλευση εβδομήντα χρόνων, η Ισραηλιτική Κοινότητα Θεσσαλονίκης εξακολουθεί να αισθάνεται βαρύ και αμείωτο το πένθος για την αποτρόπαια δολοφονία δεκάδων χιλιάδων αδελφών μας στα στρατόπεδα του θανάτου, μετά από απάνθρωπο βασανισμό.
Εμείς που συνεχίζουμε τη δισχιλιετή εβραϊκή παρουσία στη Θεσσαλονίκη, οι λίγοι που γλύτωσαν από το μαρτύριο και οι απόγονοί τους, εξακολουθούμε να αισθανόμαστε βαριά την απουσία των ενηλίκων και των παιδιών που θανατώθηκαν, αλλά και εκείνων που δεν γεννήθηκαν ποτέ και που θα αποτελούσαν ανεκτίμητο πλούτο για την Κοινότητά μας, για τη Θεσσαλονίκη, για την Ελλάδα.
Χαιρετίζουμε την πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης να τιμήσει τη μνήμη εκείνων που εκτοπίσθηκαν με τον πρώτο συρμό προς το στρατόπεδο θανάτου του Άουσβιτς και όλων όσοι ακολούθησαν.»
Δαυίδ Σαλτιέλ- Πρόεδρος Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης
«Ποτέ ξανά. Θεσσαλονίκη – Άουσβιτς. 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου συρμού»
Με το σύνθημα «Ποτέ ξανά» πραγματοποιήθηκε εχθές το μεσημέρι ογκώδης ειρηνική πορεία στη Θεσσαλονίκη, με αφετηρία την πλατεία Ελευθερίας και κατάληξη τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων για τα 70 χρόνια από την αναχώρηση του πρώτου τρένου που μετέφερε ομήρους με προορισμό το Άουσβιτς.
Σε σύντομο χαιρετισμό του στην πλατεία Ελευθερίας ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης τόνισε:
«Η πόλη έχασε ένα δυναμικό της κομμάτι και η απώλεια αυτή είναι πολλαπλώς σημαντική για την οικονομία, τον πολιτισμό και την οικογεωγραφία της.
Δεν είναι μόνο οι πάνω από 50.000 συμπολίτες μας που χάθηκαν και μαζί μ’ αυτούς τα ταλέντα, τα όνειρα, οι προσδοκίες τους.
Μαζί τους χάθηκαν και οι φιλίες μας, η δυναμική της πόλης, η δυνατότητά τους να συνεχίσουν την επιστημονική, πολιτική, συνδικαλιστική τους δραστηριότητα που τόσο πολύ άφησε τα ίχνη της στη Θεσσαλονίκη.
Χάσαμε τους γείτονες, τους συμμαθητές και τις συμμαθήτριές μας, τον σημαντικό μας έτερο.
Μαζί τους χάθηκαν τα παιδιά τους ή και τα δυνάμει παιδιά τους, αυτά που θα είχαν γεννηθεί και θα είχαν προσδιορίσει με σημαντικό τρόπο το γίγνεσθαι της πόλης».
Ο πρόεδρος της Ισραηλιτικής Κοινότητας και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Δαβίδ Σαλτιέλ, που πήρε αμέσως μετά το λόγο, υπογράμμισε το συμβολισμό της αφετηρίας και της κατάληξης της πορείας.
Στην Πλατεία Ελευθερίας ξεκίνησαν οι διωγμοί εναντίον των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στις 11 Ιουλίου 1942.
Στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό πραγματοποιήθηκε το πρώτο βήμα για την απάνθρωπη θανάτωσή τους.
Δέκα χιλιάδες Εβραίοι μεταφέρθηκαν με τη βία για να δουλέψουν ως σκλάβοι σε έργα οδοποιίας.
Πολλοί πέθαναν από τις κακουχίες και την ασιτία μέσα σε χρονικό διάστημα μερικών εβδομάδων.
«Άραγε», υπογράμμισε, «πόσοι γνωρίζουν ότι για να γλυτώσει τους υπόλοιπους, η Κοινότητά μας πλήρωσε λύτρα;
Ότι κατέβαλε στους Γερμανούς ένα τεράστιο ποσό για να εξασφαλίσει, όπως νόμιζε, τις ζωές τους;
Άραγε, πόσοι γνωρίζουν ότι αυτή η βάρβαρη δουλοκτητική μεταχείριση των κατακτητών, αυτή η απάνθρωπη δουλεμπορία, δεν έχει αναγνωριστεί από τους θύτες;
Όταν η πορεία έφτασε στον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό, η χορωδία της Ισραηλιτικής Κοινότητας τραγούδησε σεφαραδίτικα τραγούδια και ο ραβίνος τέλεσε επιμνημόσυνη δέηση.
Στη συνέχεια, διαβάστηκε το κείμενο των διοργανωτών, το οποίο κατέληγε ως εξής:
«Είμαστε εδώ για να θυμήσουμε ότι ο θάνατος τόσων αθώων ανθρώπων δεν ήταν τυχαίο γεγονός.
Οι άνθρωποι αυτοί κατηγορήθηκαν ότι ήταν η ρίζα κάθε κακού.
Πολιτικές δυνάμεις τους κατηγόρησαν ότι ήταν η ρίζα κάθε κακού.
Εκατομμύρια Γερμανοί πείστηκαν ότι οι Εβραίοι ήταν η ρίζα κάθε κακού.
Εκατομμύρια Ευρωπαίοι ανέχτηκαν χιλιάδες Βαρόνου Χιρς, χιλιάδες Στασιόν Τσίκα, χιλιάδες Ρεζί Βαρδάρ.
Αυτή η ανοχή επέτρεψε το τεράστιο έγκλημα.
Τιμάμε τη μνήμη των θυμάτων σημαίνει καμία ανοχή.
Καμία ανοχή, καμία αδιαφορία».
Την πορεία, της οποίας ηγήθηκε ο δήμαρχος Γιάννης Μπουτάρης, συνόδευσαν ο πρόξενος των ΗΠΑ, ο γενικός πρόξενος της Γερμανίας, εκπρόσωπος του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης, ο Αντιπρύτανης κ. Γιάννης Παντής, τα μέλη του Παγκόσμιου Εβραϊκού Συμβουλίου που πραγματοποιούν σύνοδο στη Θεσσαλονίκη, ο Πρόεδρος του δημοτικού συμβουλίου Παναγιώτης Αβραμόπουλος και πολλά μέλη του δημοτικού συμβουλίου.
Ιδιαίτερη συγκίνηση προκάλεσε η παρουσία σεβάσμιων Θεσσαλονικέων που επιβίωσαν από τα στρατόπεδα και που ταξίδεψαν από μακριά για να παραστούν στην πορεία.
Σημειώνεται ότι οι διοργανωτές σεβάστηκαν την εβραϊκή αργία του Σαββάτου και ως εκ τούτου η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε χωρίς χρήση μεγαφώνων, γεγονός που της προσέδωσε κατανυκτικό χαρακτήρα.
O χαιρετισμός του Αντιπρύτανη Ιωάννη Δ. Παντή
«Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, οι πρυτανικές αρχές, το διδακτικό και διοικητικό προσωπικό του, οι φοιτητές και οι φοιτήτριές του, τιμούν σήμερα τη μνήμη των 50.000 Εβραίων συμπολιτών μας, όλων εκείνων που πριν από εβδομήντα χρόνια εκτοπίστηκαν από τη αγαπημένη «Σαλονίκη» τους για να δολοφονηθούν λίγο αργότερα στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης.
Μαζί τιμούμε και θυμόμαστε σήμερα και όλους τους Εβραίους φοιτητές μας που χάθηκαν για πάντα.
Είναι πολλά αυτά που μας συνδέουν ως πανεπιστημιακή κοινότητα με την ιστορία των Εβραίων της πόλης μας.
Πάνω από όλα ο κοινός τόπος αφού η Πανεπιστημιούπολη ως τόπος γνώσης βρίσκεται πάνω σε ένα τόπο μνήμης της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Γνωρίζουμε, επίσης ότι πριν από εβδομήντα χρόνια, την ώρα της εκτόπισης, το Πανεπιστήμιό μας ήταν ταυτόχρονα και παρόν και απόν και κοντά και μακριά από τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης.
Μας το υπενθυμίζει με τη μαρτυρία της η επιζήσασα Ζουλί Σαλτιέλ: «Κατά τη διάρκεια των ναζιστικών μέτρων κατά των Εβραίων», αφηγείται, «δεν υπήρξε καμιά επίσημη διαμαρτυρία ούτε από τη μεριά του Πανεπιστημίου, ούτε από τη μεριά των φοιτητών».
Για να προσθέσει λίγο παρακάτω: «[Όμως] ένας χριστιανός φοιτητής βοήθησε το γιο μου να διαφύγει στην ιταλική ζώνη κατοχής».
Για πολλές δεκαετίες το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο δίσταζε να σταθμίσει την ευθύνη του αλλά και να τιμήσει όσα μέλη της κοινότητάς του τόλμησαν και βοήθησαν.
Για πολλά χρόνια μπορούσε κανείς να διακρίνει στους υπαίθριους χώρους του σπαράγματα από ταφόπλακες, χωρίς να υπάρχει μία αναφορά που να εξηγεί γιατί αυτές βρίσκονταν εκεί παρατημένες.
Σήμερα όμως το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο απαλλαγμένο από ενοχικά σύνδρομα αντικρίζει πια αυτό το παρελθόν, την ιστορία και τον χαμό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ως κομμάτι και της δικής του ιστορίας.
Εβδομήντα χρόνια μετά στέκεται απέναντι σε όλους όσοι αρνούνται το Ολοκαύτωμα και κηρύσσουν πιο ανοιχτά από ποτέ άλλοτε τον λόγο της μισαλλοδοξίας και του φανατισμού.
Και έρχεται να υποστηρίξει θεσμικά την πρωτοπόρα έρευνα διδασκόντων τού για τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης της Ισραηλίτικης κοινότητας της Θεσσαλονίκης ήδη από τη δεκαετία του 1990.
Ενδεικτικά αναφέρω τη δουλειά του Τμήματος Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας που μετέφρασε από τα γαλλικά το μνημειώδες έργο του Ιωσήφ Νεχαμά «Ιστορία των Ισραηλιτών της Θεσσαλονίκης».
Από το 2011 το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο συγκαταλέγεται ανάμεσα στα ελάχιστα ιδρύματα στην Ευρώπη που προσφέρει πρόσβαση στη μεγαλύτερη συλλογή οπτικοακουστικών μαρτυριών επιζώντων του Ολοκαυτώματος που ξεκίνησε ο Spilberg.
56.000 συνεντεύξεις, μεταξύ των οποίων πάνω από 600 ελλήνων Εβραίων, βρίσκονται σήμερα στη διάθεση των ελλήνων και ξένων ερευνητών, της Εβραϊκής κοινότητας της πόλης μας, φοιτητών και μαθητών, αλλά και κάθε ευαισθητοποιημένου πολίτη.
Μια επιστημονική επιτροπή έχει ήδη συγκροτηθεί στο ΑΠΘ με σκοπό τη μέγιστη αξιοποίηση αυτού του πολύτιμου αρχείου στην έρευνα και στη διδασκαλία, στην παραγωγή πρωτότυπης γνώσης και στη διάχυσή της στο ευρύ κοινό.
Από φέτος, τμήμα του Πανεπιστημίου μας προσφέρει μάθημα ιστορίας του ελληνικού εβραϊσμού.
Η παρούσα πρυτανική αρχή έχει ήδη προβεί στις πρώτες ενέργειες προς το Υπουργείο Παιδείας για την επανασύσταση της έδρας Εβραϊκών Σπουδών, που προβλεπόταν από την πράξη ίδρυσης του Πανεπιστημίου μας το 1925 και η οποία καταργήθηκε αναίτια από την δικτατορία του Μεταξά το 1939.
Ελπίζουμε ότι με την πρωτοβουλία μας αυτή η Θεσσαλονίκη θα καταστεί και πάλι κάποια στιγμή στο μέλλον κέντρο γνώσης για την ιστορία και τον πολιτισμό των Εβραίων.
Παράλληλα σε συνεργασία με την Ισραηλίτικη κοινότητα της Θεσσαλονίκης σύντομα θα τοποθετηθεί και μνημείο μνήμης σε χώρο που παραχωρήθηκε για τον σκοπό αυτό εντός του ΑΠΘ.
Ενώ τέλος είμαστε σε τελικές συνεννοήσεις με 4 πανεπιστήμια του Ισραήλ για να συνάψουμε συμφωνίες συνεργασίας.( Εδώ θα θέλαμε την βοήθεια της Πρεσβείας του Ισραήλ για να προχωρήσουν οι διαδικασίες).
Οι παραπάνω δράσεις συνιστούν το δικό μας χρέος μνήμης απέναντι στους χαμένους Εβραίους συμπολίτες μας.
Γνωρίζουμε, ότι το χρέος μνήμης αυτό δεν πρόκειται να εξοφληθεί ποτέ.
Όμως για το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης είναι αυτό ακριβώς το ανεξόφλητο χρέος που παράγει και θα παράγει γνώση.
Που πυροδοτεί το στοχασμό, αποτρέπει τον εφησυχασμό και που διατηρεί για πάντα ζωντανή τη μνήμη του Ολοκαυτώματος των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης.
Το ΑΠΘ, το μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Ελλάδας, από τον χώρο του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου όπου στέκεται θα υπενθυμίζει διαρκώς την διαχρονική σημαντικότητα της Ισραηλίτικης κοινότητας για την πόλη της Θεσσαλονίκης και θα αποτελεί μια σταθερή γέφυρα συνεργασίας με τα πανεπιστήμια του κράτους του Ισραήλ.»
INFO: Όλο το υλικό για τις διήμερες εκδηλώσεις στο δίγλωσσο blog:
http://70neveragainthessaloniki.blogspot.gr/
ΙΝFO Photo πρωτοσέλιδη: στιγμιότυπο από την ογκώδη ειρηνική πορεία στη Θεσσαλονίκη
www.mywaypress.gr
