Το ΝΑΤΟ θα πρέπει να είναι φιλόδοξο με τη νέα του στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας
Όταν οι ηγέτες των κρατών μελών του ΝΑΤΟ συγκεντρωθούν για τη σύνοδο κορυφής της εβδομηκοστής πέμπτης επετείου της Συμμαχίας στην Ουάσιγκτον τον Ιούλιο, θα έχουν αρκετά θέματα υψηλού προφίλ στην ημερήσια διάταξη. Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία και η βοήθεια των μελών του ΝΑΤΟ προς την Ουκρανία είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα κυριαρχήσουν στις συζητήσεις. Ωστόσο, υπάρχει ένα άλλο θέμα στην ημερήσια διάταξη που δεν έτυχε της προσοχής που θα έπρεπε στον Τύπο: το ΝΑΤΟ έχει προγραμματιστεί να υιοθετήσει την πρώτη του Στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας στη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον.
Παρά την κρίσιμη σημασία του πολέμου στην Ουκρανία για τη Συμμαχία, αρκετά μέλη του ΝΑΤΟ ανησυχούν επίσης για την αστάθεια στη Νότια Πλευρά της Συμμαχίας, η οποία στη γλώσσα της Συμμαχίας αναφέρεται στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική (MENA), το Σαχέλ και τη Μεσόγειο Θάλασσα που συνδέει αυτές τις περιοχές με τις ακτές των συμμάχων.
Ωστόσο, οι Σύμμαχοι θα αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις στην υιοθέτηση μιας ουσιαστικής Στρατηγικής της Νότιας Πτέρυγας, επειδή οι σύμμαχοι διαφέρουν πάνω στις εκτιμήσεις των απειλών και έχουν ποικίλες απόψεις πάνω στο πεδίο εφαρμογής της Συμμαχίας. Υπάρχουν επίσης όρια στην ικανότητα του ΝΑΤΟ. Οι ηγέτες του ΝΑΤΟ μπορεί τελικά να συμφωνήσουν πάνω σε μια επακόλουθη Στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας στη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον, αλλά δεν είναι ένα προκαθορισμένο συμπέρασμα.
Γιατί η Νότια Πτέρυγα του ΝΑΤΟ έχει σημασία τώρα
Το βασικό πρόβλημα με τη νότια πλευρά είναι η αστάθεια στην περιοχή, η οποία έχει τις ρίζες της σε πολιτικά, ασφάλειας, οικονομικά και δημογραφικά προβλήματα που επιδεινώνονται από την κλιματική αλλαγή.
Αυτή η αστάθεια στη Νότια Πλευρά της Συμμαχίας έχει σημαντικές συνέπειες για τα μέλη του ΝΑΤΟ. Τα στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης δείχνουν ότι 286.122 άνθρωποι μετανάστευσαν στην Ευρώπη το 2023, μια σημαντική αύξηση από τους 189.620 που μετανάστευσαν το 2022 και τους 151.417 το 2021. Τα τελευταία χρόνια, μερικές τρομοκρατικές ενέργειες στην Ευρώπη αφορούσαν μετανάστες που διαμένουν παράνομα στην ήπειρο, προκαλώντας ευρύτερες ανησυχίες για την ασφάλεια. Η παράτυπη μετανάστευση μεγάλης κλίμακας συνεπάγεται επίσης ανησυχίες σχετικά με την εμπορία ανθρώπων και λαθραίων ουσιών, καθώς και άλλες παράνομες δραστηριότητες.
Η αστάθεια στη Νότια Πλευρά της Συμμαχίας έχει επίσης οικονομικές συνέπειες. Από την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η Ευρώπη μείωσε τις εισαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου από τη Ρωσία και αύξησε τις εισαγωγές από την περιοχή MENA. Από το τελευταίο τρίμηνο του 2023, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) εισήγαγε το 21% του πετρελαίου της από τρεις χώρες MENA: τη Λιβύη, τη Σαουδική Αραβία και το Ιράκ. Η ΕΕ εισήγαγε επίσης το 17,8% του φυσικού αερίου της από την Αλγερία και το 24,1% του υγροποιημένου φυσικού αερίου από τη Λιβύη και το Κατάρ. Η αστάθεια στη νότια πλευρά του ΝΑΤΟ είναι επίσης μια πιθανή απειλή για το θαλάσσιο εμπόριο που ρέει μέσω της Μεσογείου, το οποίο αντιπροσωπεύει το 15% της παγκόσμιας ναυτιλίας με ελλιμενισμούς και το 10% της παγκόσμιας ναυτιλίας με βάση το βάρος των πλοίων.
Η συμπεριφορά της Ρωσίας στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής και στο Σαχέλ είναι ένας άλλος λόγος για τον οποίο το ΝΑΤΟ πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη τη νότια πλευρά. Ο όμιλος Wagner, τον οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χαρακτηρίσει πληρεξούσιο του Κρεμλίνου, έχει σημαντική παρουσία στη Λιβύη, το Μάλι και το Σουδάν. Η Wagner παρέχει χιλιάδες μισθοφορικά στρατεύματα, όπλα και εκπαίδευση σε αυτές τις χώρες και η Ρωσία αναμφίβολα αποκτά σημαντική πολιτική επιρροή στις κυβερνήσεις υποδοχής. Πρόσφατες αναφορές δείχνουν ότι η Ρωσία μπορεί να αναλάβει άμεσα τις δραστηριότητες της Wagner με ένα «Αφρικανικό Σώμα» που θα επανδρώσει ένα δίκτυο ρωσικών βάσεων στην ήπειρο. Η Ρωσία έχει επίσης μια ναυτική βάση στην Ταρτούς της Συρίας – έδρα της Μεσογειακής Μοίρας της, η οποία περιλαμβάνει υποβρύχια κατηγορίας Kilo, ένα καταδρομικό και μια φρεγάτα. Το 2023, το ισπανικό και το ιταλικό ναυτικό ανέφεραν περιστατικά της ρωσικής φρεγάτας Admiral Kasatonov που έπλεε με ρωσικό δεξαμενόπλοιο στη Μεσόγειο. Η ναυτική παρουσία της Ρωσίας στη Μεσόγειο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επιθετικές, αμυντικές ή υβριδικές επιχειρήσεις εναντίον μελών της Συμμαχίας ή των συμφερόντων τους.
Προκλήσεις στην ανάπτυξη μιας στρατηγικής για τη νότια πλευρά
Μια σημαντική πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη μιας ουσιαστικής Στρατηγικής της Νότιας Πτέρυγας είναι οι διαφορετικές αντιλήψεις περί απειλής των ηγετικών μελών του ΝΑΤΟ.
Από τη μία πλευρά, τα μέλη του ΝΑΤΟ κατά μήκος της Νότιας Πτέρυγας της Συμμαχίας βλέπουν την αστάθεια εκεί ως ανησυχία για την ασφάλεια και ως εσωτερική πολιτική επιταγή. Η Ιταλία και η Ισπανία, για παράδειγμα, βλέπουν την αστάθεια στη Μεσόγειο ως άμεση απειλή για την ασφάλειά τους. Η Ιταλίδα πρωθυπουργός Τζόρτζια Μελόνι, στη συνέντευξη Τύπου της μετά τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βίλνιους το 2023, τόνισε τον ρόλο της Ιταλίας στο να πείσει τους συμμάχους να συμφωνήσουν να αναπτύξουν μια στρατηγική για τη νότια πλευρά το 2024. Η Μελόνι αναφέρθηκε στον εαυτό της ως «κομιστή» της άποψης ότι τα προβλήματα στη νότια πλευρά δεν είναι μόνο πρόβλημα της Ιταλίας, αλλά και του ΝΑΤΟ. Συνέχισε λέγοντας ότι η «μεγαλύτερη συνειδητοποίηση» της Συμμαχίας για τη Νότια Πτέρυγα «οφείλεται στην Ιταλία».
Από την άλλη, σχεδόν δύο χρόνια μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, τα μέλη της Ανατολικής Πτέρυγας του ΝΑΤΟ συνεχίζουν να επικεντρώνονται στην απειλή που θέτει το Κρεμλίνο για την ασφάλειά τους. Δεδομένου του επείγοντος χαρακτήρα της ρωσικής απειλής και των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων, είναι κατανοητό για τα μέλη της Ανατολικής Πτέρυγας να ανησυχούν ότι οποιεσδήποτε νέες σημαντικές δραστηριότητες του ΝΑΤΟ στο νότο θα μπορούσαν να αντλήσουν πόρους μακριά από την υπεράσπιση των ανατολικών συνόρων της Συμμαχίας.
Η δεύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανάπτυξη μιας Στρατηγικής της Νότιας Πτέρυγας είναι μια θεμελιώδης διαφορά απόψεων πάνω στην αποστολή και το πεδίο εφαρμογής του ΝΑΤΟ. Ορισμένα μέλη έχουν μια επεκτατική άποψη ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να δράσει για να βοηθήσει τους συμμάχους να αντιμετωπίσουν τις ανησυχίες τους για την ασφάλεια χωρίς όρια στη φύση των δραστηριοτήτων ή στον γεωγραφικό χώρο. Άλλοι, με πιο ηχηρό τρόπο τη Γαλλία, υποστηρίζουν ότι το ΝΑΤΟ θα πρέπει να επικεντρωθεί πρωτίστως -ακόμη και αποκλειστικά- στην εδαφική άμυνα. Η άποψη της Γαλλίας έχει ενισχυθεί μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής στο Παρίσι έχουν αναγνωρίσει τον επείγοντα χαρακτήρα της απειλής που θέτει η Ρωσία και την έλλειψη εναλλακτικής λύσης στο ΝΑΤΟ όσον αφορά την εδαφική άμυνα. Η Εθνική Στρατηγική Ανασκόπηση της Γαλλίας για το 2022, για παράδειγμα, λέει ότι «η Ρωσία ακολουθεί μια στρατηγική που επιδιώκει να υπονομεύσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια, της οποίας ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας, είναι η πιο ανοιχτή και βάναυση εκδήλωση». Συνεχίζει λέγοντας ότι «το ΝΑΤΟ εξακολουθεί να είναι το θεμέλιο και το ουσιαστικό πλαίσιο για τη συλλογική ασφάλεια της Ευρώπης». Οι απόψεις της Γαλλίας για το τι πρέπει να κάνει το ΝΑΤΟ υποδηλώνουν ότι θα αντισταθεί σε οποιεσδήποτε κινήσεις για επέκταση της εντολής του ΝΑΤΟ στη Νότια Πτέρυγα.
Η τελική πρόκληση έχει να κάνει με τα όρια του ΝΑΤΟ σε σχέση με τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Νότια Πτέρυγα. Αφήνοντας κατά μέρος τις συζητήσεις γύρω από το τι πρέπει και τι δεν πρέπει να κάνει το ΝΑΤΟ, είναι θεμελιωδώς μια στρατιωτική συμμαχία. Ως τέτοια, στερείται ορισμένων δυνατοτήτων που είναι απαραίτητες για τη βελτίωση των συνθηκών στη Νότια Πλευρά της Συμμαχίας. Το ΝΑΤΟ, για παράδειγμα, δεν έχει την ικανότητα να εμπλακεί σε οποιεσδήποτε σημαντικές δραστηριότητες οικονομικής ανάπτυξης. Επίσης, δεν είναι καλά εξοπλισμένο για να συμμετάσχει σε δραστηριότητες για την ενίσχυση της δημοκρατίας ή του κράτους δικαίου στις χώρες κατά μήκος της νότιας πλευράς της. Τέλος, το ΝΑΤΟ αντιμετωπίζει όρια όσον αφορά την εικόνα του στην περιοχή που θα το έθεταν σε μειονεκτική θέση εάν επρόκειτο να εμπλακεί σε οποιεσδήποτε δραστηριότητες υψηλού προφίλ, που απευθύνονται στο κοινό.
Προοπτικές για τη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον
Υπάρχουν δύο βασικές δυνατότητες για τη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον: ένας εναγκαλισμός του status quo ή μια πιο φιλόδοξη προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύμμαχοι στη νότια πτέρυγα.
Δεδομένων των προκλήσεων, κάτω από το πιο πιθανό σενάριο, η Συμμαχία θα μπορούσε να ενισχύσει τις υπάρχουσες δραστηριότητες συλλογής και ανταλλαγής πληροφοριών. Η Στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας θα μπορούσε επίσης να δεσμευτεί για μια οριακή αύξηση των επιχειρήσεων θαλάσσιας ασφάλειας της Συμμαχίας υπό την Επιχείρηση Sea Guardian στη Μεσόγειο. Τέλος, η στρατηγική της νότιας πλευράς θα μπορούσε να συνεπάγεται δέσμευση για εμβάθυνση της συνεργασίας με περιφερειακούς εταίρους μέσω του μεσογειακού διαλόγου και της πρωτοβουλίας συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης.
Αλλά πώς θα μπορούσε να μοιάζει μια πιο φιλόδοξη και επακόλουθη στρατηγική της νότιας πλευράς; Πρώτον, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να εμπλακεί σε μια σημαντική αύξηση στην αντιτρομοκρατική εκπαίδευση και βοήθεια με τους περιφερειακούς εταίρους. Δεύτερον, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να προετοιμαστεί καλύτερα για μελλοντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή συμμετέχοντας σε επιπρόσθετο προηγμένο σχεδιασμό και εγκαθιδρύοντας μια πολυεθνική μεραρχία για τη Νότια Πτέρυγα. Τρίτον, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να συμφωνήσει να ενισχύσει σημαντικά τους πόρους για την Επιχείρηση Sea Guardian, επιτρέποντας περισσότερη επίγνωση της θαλάσσιας κατάστασης, περισσότερη θαλάσσια αντιτρομοκρατία, και, ιδιαίτερα, περισσότερη ανάπτυξη ικανοτήτων ναυτικής ασφάλειας με περιφερειακούς εταίρους. Τέλος, το ΝΑΤΟ θα μπορούσε να δεσμευτεί να συντονίσει τις δραστηριότητές του με την ΕΕ και να υποστηρίξει και να ενθαρρύνει τις προσπάθειες του μπλοκ για την αντιμετώπιση των οικονομικών και πολιτικών προκλήσεων της Νότιας Πτέρυγας.
Ενώ ένα σενάριο status quo, ίσως με κάποιες προσθήκες, είναι πολύ πιθανό να προκύψει ως η νέα Στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας στη σύνοδο κορυφής της Ουάσιγκτον, μια πιο φιλόδοξη προσέγγιση, όπως αυτή που περιγράφηκε παραπάνω, θα ήταν μια καλύτερη επιλογή για τη Συμμαχία.
Πρώτον, η πιο φιλόδοξη προσέγγιση θα ήταν πιο πιθανό να σταθεροποιήσει τη Νότια Πλευρά της Συμμαχίας – ένα πρόβλημα που τελικά έχει σημασία για όλα τα μέλη της Συμμαχίας. Δεύτερον, αγκαλιάζοντας μια φιλόδοξη Στρατηγική της Νότιας Πτέρυγας, το ΝΑΤΟ θα έδειχνε ότι είναι ευαίσθητο στις ανησυχίες όλων των μελών, όχι μόνο εκείνων που ενδιαφέρονται περισσότερο για την απειλή που θέτει η Ρωσία. Μια τέτοια κίνηση θα ανταμείψει εκείνους τους συμμάχους της Νότιας Πτέρυγας, όπως η Ιταλία, που έχουν στείλει στρατεύματα για να ενισχύσουν την Ανατολική Πτέρυγα και έχουν υποστεί σημαντικό οικονομικό κόστος λόγω των κυρώσεων στη Ρωσία. Μια φιλόδοξη προσέγγιση στη Νότια Πτέρυγα θα ήταν πολιτικά δημοφιλής και στις χώρες της Νότιας Πτέρυγας, επιτρέποντας στις κυβερνήσεις να διαλαλούν τα οφέλη της συμμετοχής της χώρας τους στο ΝΑΤΟ.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν την τεράστια επιρροή στη Συμμαχία για να ξεπεράσουν εκείνους που μπορεί να αντισταθούν σε μια φιλόδοξη στρατηγική. Επίσης, δεν έχει προφανείς λόγους να αντιταχθεί σε αυτήν. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν θα αναγνωρίσει τα οφέλη μιας τολμηρής στρατηγικής της νότιας πτέρυγας και θα ασκήσει την επιρροή της ανάλογα στην επερχόμενη σύνοδο κορυφής.
Ο Jason W. Davidson είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Mary Washington και εξωτερικός ανώτερος συνεργάτης στην Πρωτοβουλία Διατλαντικής Ασφάλειας του Ατλαντικού Συμβουλίου στο πλαίσιο του Κέντρου Στρατηγικής και Ασφάλειας Scowcroft. Είναι ο συγγραφέας του βιβλίου America’s Entangling Alliances: 1778 to the Present (Georgetown University Press) και αυτή τη στιγμή ολοκληρώνει ένα βιβλίο για το ΝΑΤΟ μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Πηγή: atlanticcouncil.org
