Alpha Bank: Ο χάρτης των περιφερειακών ανισοτήτων στην Ελλάδα

Κατα Κεφαλήν ΑΕΠ ανά Περιφέρεια- Συμμετοχή των Περιφερειών στην Συνολική Ακαθάριστη Προστιθέμενη Αξία- Εξέλιξη Ποσοστού Ανεργίας ανά Περιφέρεια -Ανεργία ανά Περιφέρεια -Οι 10 Χώρες με το Υψηλότερο και Χαμηλότερο κατά Κεφαλήν ΑΕΠ στην ΕΕ28

 
Η οικονομική κρίση και η επακόλουθη πτώση του ΑΕΠ κατά 22,4% στην περίοδο 2009-2014 διατήρησε εν γένει τον χάρτη των περιφερειακών ανισοτήτων. Σημειώθηκαν διαφοροποιήσεις σε ορισμένες από τις επιμέρους περιφέρειες, καθώς οι τουριστικές περιοχές της χώρας όπως το Νότιο Αιγαίο αύξησαν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ το 2014 σε σχέση με το 2009, σε σύγκριση με το σύνολο της χώρας. Αντίθετα, περιοχές όπως η Στερεά Ελλάδα, η Κεντρική και Ανατολική Μακεδονία (συμπεριλαμβανομένης της Θράκης) υπεχώρησαν σημαντικά. Παράλληλα, η περιφέρεια της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας συγκεντρώνουν το υψηλό 61,5% (2013) της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας της οικονομίας.

Κατάλληλο μέγεθος για την παρακολούθηση της εξελίξεως των περιφερειακών ανισοτήτων στη χώρα είναι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ. Το 2014 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην Ελλάδα ανήλθε σε €16,2 χιλ., μειωμένο κατά €5,2 χιλ. σε σχέση με το 2009. Επιπλέον το υψηλότερο ΑΕΠ ανά άτομο παρατηρήθηκε στην περιφέρεια Αττικής ήτοι €22,2 χιλ (με μείωση κατά €6,8 χιλ. συγκριτικά με το 2009) και ακολουθεί το Νότιο Αιγαίο με €18,0 χιλ. (με μείωση κατά €4,9 χιλ. έναντι του 2009). Το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ εντοπίστηκε στην Αν. Μακεδονία (συμπεριλαμβανομένης της Θράκης) και στην Ήπειρο που διαμορφώθηκε σε €11,2 χιλ. και €11,4 χιλ αντίστοιχα. Ειδικότερα, το 2014, ο λόγος του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της περιφέρειας Αττικής (στην οποία διαμένει το 35,4% του πληθυσμού βάσει της απογραφής του 2011) προς το αντίστοιχο του συνόλου της χώρας ήταν 137, που σημαίνει ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Αττικής υπερείχε κατά 37% έναντι του συνόλου της χώρας, από 136 της αντίστοιχής ποσοστιαίας αναλογίας του 2009.

Σημειωτέον ότι από τις υπόλοιπες περιοχές την υψηλότερη τιμή έναντι του κατά κεφαλήν ΑΕΠ συνόλου της Ελλάδος κατέγραψε μόνο η κατ΄ εξοχήν τουριστική περιφέρεια του Νοτίου Αιγαίου τόσο το 2014 όσο και το 2009 κατά 111 και 107 αντίστοιχα. Μάλιστα το 2014 το κατά κεφαλήν προϊόν της Αττικής ήταν μεγαλύτερο κατά 26,0 σε σχέση με τα νησιά του Νότιου Αιγαίου, έναντι 29 το 2009.

Συμπληρώνεται ότι στην περίοδο 2009-2014 σημειώθηκαν διαφοροποιήσεις ανάμεσα στις επιμέρους περιφέρειες. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι στην περίοδο αυτή η ποσοστιαία σχέση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ προς το σύνολο της χώρας στο Νότιο Αιγαίο (2014: 111, 2009: 107), σημαντικά στη Δυτική Μακεδονία (2014: 91, 2009: 82) και ακολουθεί η Κρήτη (2014: 87, 2009: 86), η Πελοπόννησος (2014: 80, 2009: 79), η Θεσσαλία (2014: 76, 2009: 74) και η Ήπειρος (2014: 70, 2009: 68). Αντίθετα, μείωση σημειώθηκε στην Ανατολική Μακεδονία (2014: 69, 2009: 71), στην Κεντρική Μακεδονία (2014: 77, 2009: 79), στη Στερεά Ελλάδα (2014: 85, 2009: 87), στα Ιόνια Νησιά (2014: 93, 2009: 94). Επιπλέον, οι περισσότερες εκ των περιφερειών κατέγραψαν επιδόσεις αισθητά κάτω του 100, τόσο το 2014, όσο και το 2009.

Επισημαίνεται ότι τόσο κατά το 2009 όσο και κατά το 2014 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ των λοιπών περιφερειών, πλην Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας που περιλαμβάνουν τα αστικά κέντρα των Αθηνών και Θεσσαλονίκης, αποτελούσε συνολικά το 81% του κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας που σημαίνει ότι την περίοδο αυτή διατηρήθηκε η ανισοκατανομή του ΑΕΠ στην γεωγραφική διαμέριση της χώρας.

Είναι γεγονός ότι μόνο σε περιόδους οικονομικής ανόδου παρατηρείται συνήθως μείωση των περιφερικών ανισοτήτων. Παράλληλα προκύπτει ότι οι περιφερειακές ανισότητες δεν περιορίστηκαν την περίοδο της κρίσης παρότι οι πόροι των Κοινοτικών Πλαισίων Στήριξης, εκ του σχεδιασμού τους αποσκοπούσαν στην οικονομική τόνωση της περιφέρειας.

Επιπλέον, σε όρους Ακαθάριστης Προστιθέμενης Αξίας (ΑΠΑ), το 2013 τη μεγαλύτερη συμμετοχή στην παραγωγή είχε η περιφέρεια της Αττικής που αντιπροσώπευε το ήμισυ σχεδόν (47,9%) της συνολικής ΑΠΑ της οικονομίας. Εάν δε στην Αττική προστεθεί και η Κεντρική Μακεδονία, τότε η συμμετοχή των δύο αυτών περιφερειών ανερχόταν το 2014 στο 61,5% της συνολικής ΑΠΑ.

Σημειώνεται ωστόσο, ότι το 2009 οι δύο αυτές περιφέρειες είχαν συνολικά οριακά μικρότερη συμμετοχή στην ΑΠΑ της οικονομίας δηλαδή 62,5%. Η σημαντική ανισοκατανομή στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών της Αττικής και Κεντρικής Μακεδονίας, έναντι των άλλων επιμέρους περιφερειών καταδεικνύει την ένταση των περιφερειακών ανισοτήτων στην παραγωγή.

Η μεγάλη διαφοροποίηση στην παραγωγή μεταξύ της περιφέρειας της Αττικής αναδεικνύεται και βάσει των κύριων κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Όπως προκύπτει από τον Πίνακα, στην Αττική παράγεται το 40% της συνολικής παραγωγής της μεταποίησης, το 46% του κλάδου Εμπόριο – μεταφορές –τουρισμός και το 5,4% της συνολικής γεωργικής παραγωγής.

Προστιθεμένης της περιφέρειας της Κεντρικής Μακεδονίας η συμμετοχή των δύο περιφερειών στην μεταποίηση ανέρχεται στο 58% της συνολικής μεταποιητικής παραγωγής ενώ καλύπτουν, το 27% της γεωργικής παραγωγής και το 60% στον κλάδο εμπόριο-μεταφορές-τουρισμός.

Για να συμπληρωθεί η εικόνα της εκτίμησης των περιφερειακών ανισοτήτων χρησιμοποιείται, εκτός του κατά κεφαλήν ΑΕΠ και της ΑΠΑ, και ο συντελεστής εργασία, ο οποίος λόγω των κοινωνικών διαστάσεών του προσδιορίζει σε κάποιο βαθμό το βιοτικό επίπεδο του πληθυσμού. Από την επισκόπηση των σχετικών στοιχείων προκύπτει ότι μεταξύ του 2009 και 2014 την μεγαλύτερη αύξηση του ποσοστού ανεργίας σημείωσε η Δυτική Ελλάδα κατά 19 εκατοστιαίες μονάδες, έναντι 16,9 εκατοστιαίων μονάδων της Ελλάδος και τη μικρότερη το Νότιο Αιγαίο με αύξηση κατά 7,8 εκατοστιαίες μονάδες. Επίσης η περιφέρεια της Κεντρικής Μακεδονίας και Αττικής επλήγησαν με αύξηση του ποσοστού των ανέργων κατά 18,6 και 18,2 εκατοστιαίες μονάδες αντίστοιχα, αισθητά πάνω από τον μέσο ποσοστό ανεργίας της χώρας.

Ωστόσο επειδή παρατηρείται μεταξύ του 2009 και του 2014 μικρότερη αύξηση του ποσοστού της ανεργίας στις επιμέρους περιφέρειες της χώρας έναντι της Αττικής και της Κεντρικής Μακεδονίας σημαίνει ότι η ανισοκατανομή της ανεργίας μεταξύ κέντρου και περιφέρεια σύμφωνα με το κριτήριο της απασχόλησης μάλλον μειώθηκε. Τούτο συνέβη διότι παρουσιάστηκε σημαντικά μικρότερη άνοδος του ποσοστού της ανεργίας κυρίως στις τουριστικές περιφέρειες της χώρας. Αντίθετα σημαντικές περιφέρειες όπως η Δυτική Ελλάδα και εν γένει η Βόρεια Ελλάδα παρουσίασε επίταση του ποσοστού ανεργία πάνω από το ποσοστό της χώρας.

Από την περιφερειακή διάρθρωση της ανεργίας το 2014, οι μεγαλύτερες τιμές άνω του συνόλου της Ελλάδος εντοπίζονται στη Δυτική Ελλάδα, την Κεντρική και Δυτική Μακεδονία, την Αττική, τη Στερεά Ελλάδα και την Ήπειρο, ενώ οι μικρότερες στο Νότιο και Βόρειο Αιγαίο, στα Ιόνια Νησιά, στην Πελοπόννησος, την Κρήτη, την Ανατολική Μακεδονία και τη Θεσσαλία που βρίσκεται κοντά στο σύνολο της χώρας.

Οι ενδείξεις της αναλύσεως οδηγούν στη διαπίστωση ότι το πρόβλημα  των περιφερειακών ανισοτήτων εξακολουθεί να είναι οξύ και ότι για την αντιμετώπισή του απαιτείται να καταβληθούν πολλές ακόμα αναπτυξιακές προσπάθειες με άξονα την αποτελεσματική αξιοποίηση των κονδυλίων του νέου ΕΣΠΑ. Όντως η περιφερική πολίτικη της ΕΕ αποκοπεί να στηρίξει την περιφερική συνοχή στην Ευρώπη (Europe 2020). Η περιφερειακή πολιτική της Ευρώπης σχεδιάζεται με τρόπο ώστε να επιταχύνει την συνοχή προκειμένου εκάστη περιφέρεια να εξελίξει τις δυνατότητές της με στόχο την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης και κυρίως την ύψωση του βιοτικού επιπέδου των φτωχότερων περιφερειών προς τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Οι περιφερειακές ανισότητες εκδηλώνονται κυρίως μέσω αποκλίσεων στην ποιότητα εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης, της ανεπάρκειας υποδομών, της υψηλής ανεργίας ακόμα και της κοινωνικής και οικονομικής απομόνωσης. Μια από τις βασικές επιδιώξεις της οικονομικής πολιτικής απαιτείται να είναι ο περιορισμός των οικονομικών ανισοτήτων που υφίστανται μεταξύ των επιμέρους περιοχών της κάθε χώρας και ιδίως μεταξύ των μεγάλων αστικών κέντρων και των λοιπών περιφερειών.

 
Περιφερειακές Ανισότητες στην Ευρωπαϊκή Ένωση

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Eurostat για το κατά κεφαλήν ΑΕΠ (σε όρους ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης) ανά περιφέρεια στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2014, παρατηρούνται σημαντικές αποκλείσεις ανάμεσα στις πιο πλούσιες και τις πιο φτωχές περιφέρειες. Ειδικότερα, το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ως ποσοστό του μέσου ευρωπαϊκού όρου κυμαίνεται από 30% στην πτωχότερη επαρχία της Βουλγαρίας (Severozapaden), ως το 539% στην δυτική περιφέρεια του Λονδίνου (Inner London) στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Ανάμεσα στις πιο πλούσιες περιφέρειες της Ευρώπης, πλην της δυτικής περιφέρειας του Λονδίνου, είναι η κεντρική περιοχή του Λουξεμβούργου (Grand Duchy) με κατά κεφαλήν ΑΕΠ 266% άνω του μέσου όρου, η περιφέρεια των Βρυξελών στο Βέλγιο με 207%, το Αμβούργο στην Γερμανία με 206%, η ανατολική περιφέρεια του Λονδίνου (East Inner London) με 204% και η Μπρατισλάβα στην Σλοβακία με 186% του μέσου ευρωπαϊκού όρου.

Σε επίπεδο χώρας, το 2014, το υψηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ παρατηρείται στο Λουξεμβούργο (266%), και ακολουθεί η Νορβηγία (178%) και το χαμηλότερο στην ΠΓΔΜ (37%) και Βουλγαρία (22%). Η Ελλάδα κατατάσσεται, το 2014, ανάμεσα στις 10 χώρες με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ έναντι του μέσου όρου της Ευρωπαϊκής Ένωσης με ποσοστό 72%, ενώ η θέση της επιδεινώθηκε σημαντικά σε σχέση με το 2009, όταν το κατά κεφαλήν ΑΕΠ ανερχόταν στο  94% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου. Ειδικότερα, η περιφέρεια της Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης κατατάσσεται το 2014 στις 20 περιφέρειες με το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ σε όλη την Ευρώπη με ποσοστό 50%.

Πηγή: Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων της Διευθύνσεως Οικονομικών Μελετών της Alpha Bank