Οι πολιτικοί δεν εμπιστεύονται τους πολίτες
Τρίτη και τελευταία μέρα των εργασιών του διεθνούς συνεδρίου Athens Democracy Forum η χθεσινή, που φέτος κλείνει δέκα χρόνια και διοργανώνεται από το Democracy & Culture Foundation σε συνεργασία με τους The New York Times και με τίτλο «Δέκα χρόνια Δημοκρατίας και τώρα τι;». Οι σημερινές συζητήσεις διεξάγονται στο ιστορικό κτήριο της Ακαδημίας Αθηνών.
– Tools of Democracy: Building a Movement
«Προσπαθούμε ακόμα να επεξεργαστούμε τις συνέπειες της αποτυχίας της φαντασίας μας, καθώς η ιδέα ότι η δημοκρατία μπορεί να αντιμετωπίσει μια σοβαρή απειλή δεν ήταν μία πραγματική ανησυχία τα τελευταία χρόνια», δήλωσε ο Yascha Mounk, Συγγραφέας και Ακαδημαϊκός κατά τη διάρκεια της συζήτησης Μια δεκαετία δημοκρατίας: Η Πολωνία στις 10ο Athens Democracy Forum. Η άνοδος του λαϊκισμού είναι γεγονός σε όλη την Ευρώπη, αλλά ο κ. Μουνκ είπε ότι είναι δύσκολο σε αυτό το σημείο να προβλέψουμε ποια χώρα θα ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. «Πρέπει να σκεφτούμε πώς οι πολιτικοί θεσμοί θα αντιμετωπίσουν την υπεράσπιση της δημοκρατίας σε μια εποχή όπως η σημερινή και σίγουρα ποτέ δεν πρέπει να θεωρούμε τη δημοκρατία δεδομένη.
«Είναι μια στιγμή στην ιστορία που θα μας φέρει πιο κοντά και δεν θα μας χωρίσει, η Δύση ξαφνικά άρχισε να ακούει την Ανατολή», δήλωσε ο Vĕra Jourová, Αντιπρόεδρος αξιών και διαφάνειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία τόνισε ότι τα τρέχοντα ζητήματα δεν αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο από όλες τις χώρες της Ευρώπης. «Για παράδειγμα, υπάρχει διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης των Ρώσων τουριστών από κάθε χώρα», ανέφερε. Εξήγησε επίσης ότι η ιστορία κάθε χώρας παίζει σημαντικό ρόλο στη στάση που έχει απέναντι στον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι χώρες που έχουν βιώσει την παρουσία Ρώσων στρατιωτών στο παρελθόν είναι πολύ πιο αυστηρές, είπε χαρακτηριστικά.
«Κάποτε ήμασταν πηγή ελπίδα. Τι συνέβη ξαφνικά και αποδείξαμε ότι είμαστε τόσο μεγάλη απογοήτευση;» αναρωτήθηκε η Karolina Wigura, Λέκτορας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Kultura Liberalna. Ο πολωνικός πλουραλισμός είναι μια δύναμη που υπερασπίζεται τη δημοκρατία είπε και πρόσθεσε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τον πολωνικό λαό να ενεργεί διαφορετικά. «Ο φόβος της Ρωσίας είναι το μόνο πράγμα για το οποίο δεν είμαστε πολωμένοι στην Πολωνία, όλοι φοβόμαστε τη Ρωσία» πρόσθεσε.
– Μία δεκαετία Δημοκρατίας: Τυνησία
Όλα είχαν ξεκινήσει από τη μικρή πόλη Sidi Bouzid στα βάθη της Τυνησίας, όπως ανέφερε ο Roger Cohen, επικεφαλής του γραφείου των New York Times στο Παρίσι και οικοδεσπότης του Athens Democracy Forum. Ήμασταν στο 2010 και η Αραβική Άνοιξη μόλις άρχιζε· ήταν η επανάσταση της Βόρειας Αφρικής εναντίον του νεποτισμού και της διαφθοράς στον αραβικό κόσμο. Τι συνέβη όμως στην Τυνησία ειδικότερα δέκα χρόνια μετά; Σε αυτό προσπάθησε να απαντήσει το πάνελ που αποτελείτο από την Omezzine Khelifa, πολιτική ακτιβίστρια και ιδρύτρια του Mobdium – Creative Youth, και ο Steven A. Cook, senior fellow στην έδρα Eni Enrico for Middle East and African Studies του Συμβουλίου Διεθνών Σχέσεων.
Η Omezzine Khelifa μίλησε για τον φόβο των νέων που επαναστάτησαν τότε για την αντίπραξη του καθεστώτος και των υποστηρικτών του. Οι νέοι, όπως είπε, ζητούσαν κάτι πολύ απλό: δουλειά, ελευθερία και αξιοπρέπεια. Μάλιστα, κατά τη δική της άποψη, δεν επρόκειτο για «Άνοιξη», καθώς η άνοιξη φέρνει χαρά, που δεν μπορούσε να χαρακτηριστεί έτσι με την Αστυνομία να πυροβολεί εν ψυχρώ τους επαναστάτες. Σε αυτό το πλαίσιο, η Omezzine Khelifa είπε ότι σχεδόν τίποτα δεν έχει αλλάξει προς τη δημοκρατικότερη κοινωνία για τους νέους και τις περιθωριοποιημένες ομάδες στην Τυνησία, καθώς η θέσμιση της ψήφου δεν είναι αρκετή από μόνη της για τη δημοκρατία. Συνέχισε λέγοντας ότι η μεγαλύτερη πρόκληση μετά την Αραβική Άνοιξη ήταν η πρώτη καθιέρωση εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και συστήματος, κάτι που, όπως ανέφερε, δεν επετεύχθη, κάτι που φάνηκε από τη μικρή συμμετοχή στις εκλογές που ακολούθησαν, αφού, όπως λεγόταν, «όλοι οι πολιτικοί είναι διεφθαρμένοι». Η ίδια, ωστόσο, σημείωσε ότι οι πολίτες πιθανόν δεν ήταν έτοιμη για την επανάσταση που οι ίδιοι προκάλεσαν. Η μικρή συμμετοχή στις εκλογές έφερε και έναν κυβερνητικό συνασπισμό ετερόκλητων πολιτικών ομάδων που αδυνατούσαν να συστήσουν έναν κοινό τόπο αξιών και πολιτικής. Εντούτοις, η Omezzine Khelifa δήλωσε υπερήφανη για το Σύνταγμα του 2014, που, ασφαλώς όμως, απέχει τελικά από τη δημοκρατία και την ισότητα που κατοχυρώνει με την πραγματικότητα στη χώρα.
Ο Steven A. Cook ανέφερε ότι η Αραβική Άνοιξη δεν επρόκειτο να οδηγήσει στη δημοκρατία, αφού το ίδιο το σύστημα και οι θεσμοί του δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες και απαιτήσεις των πολιτών για ελευθερία και ισότητα, κάτι που φάνηκε και από τη λειτουργία, κατά τη γνώμη του, της μεταβατικής Δικαιοσύνης από την απολυταρχία στη δημοκρατία. Αυτό το γεγονός, σε συνδυασμό με την «ανετοιμότητα» των πολιτών για τη μεγάλη αλλαγή για την οποία μάχονταν, άφησε χώρο σε εξωτερικές δυνάμεις να εισχωρήσουν και ―υποστηρίζοντας δικές τους ομάδες― να επηρεάσουν την πορεία της Τυνησίας (όπως, για παράδειγμα, η Τουρκία, όπως είπε ο ίδιος).
Με παρέμβαση από το κοινό, ειπώθηκε ότι, σε σύγκριση με το Ιράν, η Τυνησία μοιάζει προνομιούχος χώρα, ειδικά μετά την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2020, στοιχείο που η Omezzine Khelifa χαρακτήρισε δίκαιο σχόλιο και ότι ορισμένες φορές λησμονούμε ότι το μίνιμουμ κατακτήσεων μιας χώρας είναι το μάξιμουμ για άλλη…
– Bright Idea
Μια σειρά προτάσεων πολιτικής για τους υπεύθυνους στα κέντρα λήψης αποφάσεων παρουσιάστηκε από μέλη της International Youth Think Tank. Η αναβίωση του δημοκρατικού οικοδομήματος, η αναδιοργάνωση της οικονομίας, η ενίσχυση της εφοδιαστικής αλυσίδας είναι μερικά από τα πεδία, που προτάθηκαν από την Elena Vocale, όσον αφορά στη διακυβέρνηση κατά τη διάρκεια της συνεδρίας «10-minute proposal from young democracy advocates». Η ενδυνάμωση των ανθρώπων μέσω ενίσχυσης των νομικών γνώσεων και η δημιουργία ομάδων καθοδήγησης ψυχικής υγείας των νέων προτάθηκαν στο πλαίσιο των πυλώνων ενίσχυσης της εκπαίδευσης και της ισότητας. Η Larissa Möckel αναφέρθηκε στην ανάγκη εκπαίδευσης και καθοδήγησης νέων ακτιβιστών και πολιτικών για να συμπεριληφθεί και η οπτική των νέων στην αλυσίδα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων.
-Tools of Democracy Tutorial: Δείκτης Εμπιστοσύνης των Πολιτών
Ο συγγραφέας και συνιδρυτής του New Citizenship Project, Jon Alexander, σε μία, θα έλεγε κανείς, performative παρέμβαση, προσπάθησε να παρακινήσει το κοινό σε μία αναθεώρηση του κλασικού προβλήματος «οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τους πολιτικούς», σε μια εποχή που είναι ίσως, όπως σημείωσε, συναρπαστική για τη δημοκρατία. Αντέστρεψε την προβληματική, λέγοντας ότι πηγή του προβλήματος είναι ότι οι πολιτικοί δεν εμπιστεύονται τους πολίτες, σε έναν κύκλο που καταλήγει φαύλος, αλλά μπορεί, δι’ αυτής της «ανακύκλωσης», να αποκαταστήσει την αμφίδρομη εμπιστοσύνη.
Πρότεινε την αλλαγή του ρου, με τους πολίτες να έρχονται στο προσκήνιο ώστε να επηρεάσουν την ίδια τους τη ζωή και την καθημερινότητα, αντικαθιστώντας την ταυτότητά τους -ως καταναλωτών- με εκείνη των πραγματικών πολιτών. Έφερε ως παράδειγμα τη γένεση του κατά κεφαλήν Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) το 1937, το οποίο σταδιακά μετέτρεψε τους πολίτες σε καταναλωτές προϊόντων, πληροφορίας, πολιτικής, αντί για δραστικούς και αποφασιστικούς παράγοντες. Με τον Δείκτη Εμπιστοσύνης των Πολιτών που πρότεινε, και που θα δημιουργηθεί το 2023 μέσω του οργανισμού του, ο Jon Alexander κάλεσε τους πολίτες να πάρουν την ευθύνη, να γίνουν πιο δημιουργικοί και παραγωγικοί διά της συμμετοχής τους στη δημοκρατία, κάτι που θα απελευθερώσει, όπως είπε, τη δύναμη της κοινωνίας των πολιτών.
– Rethinking the Planet: Climate as a Gender Issue
«Αν είχα διορίσει το υπουργικό συμβούλιο, με βάση την αξία του, θα είχε περισσότερες γυναίκες» ήταν η απάντηση του σημερινού Καναδού πρωθυπουργού όταν ρωτήθηκε γιατί αποφάσισε ότι το 50% των θέσεων του υπουργικού συμβουλίου ότι πρέπει να καταλαμβάνεται από γυναίκες. Οι γυναίκες είναι πιο αφοσιωμένες σε έναν στόχο, θέλουν να επιτύχουν και τείνουν να είναι πιο αποτελεσματικές, δήλωσε η Kim Campbell, πρώην πρωθυπουργός του Καναδά και μέλος της Λέσχης της Μαδρίτης. Ανέφερε το παράδειγμα των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων όπου έχει αποδειχθεί ότι οι γυναίκες είναι πιο αποτελεσματικές. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο ο ΟΗΕ αποφάσισε να συμπεριλάβει περισσότερες γυναίκες στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις. «Δεν είναι για να είμαστε καλοί με τις κυρίες, αλλά επειδή παραδίδουν καλύτερα αποτελέσματα» εξήγησε. «Έχουμε την τάση να συμπεριλαμβάνουμε όλο και περισσότερες γυναίκες στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων επειδή πρέπει και αν δεν το κάνουμε, είμαστε πραγματικά ηλίθιοι» εκτίμησε η ίδια. Ο τρόπος για να συμπεριληφθούν περισσότερο οι γυναίκες είναι οι χώρες που έχουν καλούς μηχανισμούς συμμετοχής των γυναικών να μοιραστούν τις γνώσεις τους. Επιπλέον, είναι εξαιρετικά σημαντικό να κατανοήσουμε ότι τα ζητήματα φύλου είναι βαθιά πολιτιστικά ζητήματα, πρόσθεσε.
«Το φύλο δεν εκπροσωπείται εκεί από όπου προέρχομαι, κυρίως επειδή οι γυναίκες έχουν λιγότερα προσόντα, γεγονός που αποδίδεται στην περιορισμένη πρόσβασης στην εκπαίδευση», εξήγησε η Shivi Dwivedi, Επικεφαλής Στρατηγικής Συμμετοχής των Νέων, Πρωταθλητές Υψηλού Επιπέδου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή.
Στην Ινδία εργάζονται τα αρσενικά μέλη της οικογένειας και οι γυναίκες κάνουν όλα τα υπόλοιπα (όπως καθαριότητα, μαγείρεμα κ.λπ.). Η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει τους ανθρώπους από την πόλη της να περπατούν 10 χιλιόμετρα για να φέρουν νερό πίσω στο σπίτι, αντί για 5 χιλιόμετρα που συνήθιζαν πριν από λίγα χρόνια. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι αυτές που περπατούν όλη αυτή την απόσταση για να φέρουν πίσω το νερό στο σπίτι, είναι οι γυναίκες.
«Οι γυναίκες δεν είναι στα κέντρα λήψης αποφάσεων, κάτι που είναι εξαιρετικά σημαντικό. Δεν αρκεί να αφήσουμε τις γυναίκες να συμμετάσχουν, πρέπει να τους δοθεί ενεργός ρόλος στη διαδικασία λήψης αποφάσεων», είπε η Claudia Chwalisz Ιδρύτρια και Διευθύνουσα Σύμβουλος DemocracyNext. Οι προκλήσεις είναι διαφορετικές σε όλο τον κόσμο, πρόσθεσε και είπε ότι τα σχολεία πρέπει να εισάγουν πιο δημοκρατικές ιδέες, οι οποίες θα οδηγήσουν σε πλουραλισμό.
–Tools of Democracy Tutorial: Inclusive Intelligence
Η Καλυψώ Νικολαΐδη, επικεφαλής Διεθνών Σχέσεων της Σχολής Διεθνούς Κυβερνητικής στο European University Institute, προσπάθησε να συνδέσει την ιστορία της Ακαδημίας Αθηνών με την Αναγέννηση, προκαλώντας το κοινό να σκεφτεί το βάθος και τις πηγές της δημοκρατίας, που όμως, όπως είπε, στερείτο, βασικών αξιών: συμπερίληψη ― έλειπαν οι γυναίκες και όσοι δεν είχαν πολιτικά δικαιώματα. Η σύνδεση αυτή είχε να κάνει με την άποψή της ότι η δημοκρατία είναι μία μακραίωνη μάχη κατάκτησης δικαιωμάτων· «είμαστε εδώ σήμερα επειδή κάποιοι πάλεψαν πολύ πριν από εμάς για τη δημοκρατία» ανέφερε χαρακτηριστικά. Στην εισαγωγή της έκανε λόγο για την ικανότητα του πολίτη να αντιλαμβάνεται την πληροφορία που ασφαλώς προϋποθέτει διαφάνεια και ανοικτή πρόσβαση σε αυτή, προσθέτοντας τα τραγικά, όπως είπε, διλήμματα της δημοκρατίας για τον εαυτό της: πώς τελικά θα γίνει ανοικτή και συμπεριληπτική; Μάλιστα, με χιουμοριστικό τρόπο παράφρασε το σλόγκαν του Ντόναλντ Τραμπ, σημειώνοντας ότι πρέπει να κάνουμε τη δημοκρατία σπουδαία ξανά.
Σε αυτό το σημείο τον λόγο πήρε ο Έλληνας πρώην πρωθυπουργός και πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς Γιώργος Παπανδρέου, που εξαρχής τόνισε την ανάγκη η δημοκρατία και οι πολίτες να αμφισβητούν την καθεστηκυία τάξη και τις ηγεσίες με τις καθιερωμένες ιεραρχίες. Ο κ. Παπανδρέου υπογράμμισε ότι η δημοκρατία είναι τρόπος σκέψης, είναι μία διανοητική περιπέτεια, στην οποία απαραίτητη φαντάζει ο στοχασμός της αλλαγής και η κριτική σκέψη. «Η δημοκρατία απαιτεί φαντασία» είπε. Στη συνέχεια αναφέρθηκε στις βασικές αρχές που πρέπει οι σύγχρονες δημοκρατίες να ακολουθούν, σταχυολογώντας: α) την εισαγωγή των αποκλεισμένων σε αποφασιστικές θέσεις, β) στην απελευθέρωση όσων πολιτών είναι υπό οποιαδήποτε «σκλαβιά», γ) την ύπαρξη και την τήρηση των βασικών ηθικών αξιών της δημοκρατίας και δ) τη δημιουργία «wiki-laws», δηλαδή τη συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στις αποφάσεις των κυβερνήσεων με τη δημιουργία «ψηφιακής Αγοράς». Θεωρεί ότι αυτοί οι άξονες είναι εκείνοι που θα δημιουργήσουν τον 4ο κλάδο της δημοκρατίας, που είναι η συμμετοχική κοινωνία.
Ο Έλληνας πρώην πρωθυπουργός αναφέρθηκε ξανά στη διαφάνεια και στο πρόγραμμα ΔΙ@ΥΓΕΙΑ που είχε θεσμοθετήσει, για να γνωρίζουν οι πολίτες πού πάνε τα χρήματα του κράτους. Θεωρεί, όπως είπε, απαραίτητη την εκπαίδευση και την ενημέρωση των πολιτών, καθώς και την ελεύθερη πρόσβασή τους στην πληροφορία, για να καταφέρει να σπάσει τα στεγανά των ηγεσιών, ενώ πρόσθεσε ότι οι πολίτες χρειαζόμαστε χρόνο ―και η δημοκρατία χρειάζεται χρόνο― για να αντιληφθεί την πληροφορία, να τη φιλτράρει και να τη χρησιμοποιήσει για την εμβάθυνση της συμμετοχής και της δημοκρατίας.
Το νεανικό κοινό, ως το μέλλον της ανθρωπότητας, πήρε τον λόγο, θέτοντας ζωηρά και επιτακτικά ερωτήματα, όπως τι σημαίνει συμπερίληψη και πού εντέλει απευθύνεται, ποιοι είναι οι στόχοι και τα όριά της, όπως και πώς θα γεφυρωθεί το χάσμα μεταξύ των χωρών που έχουν δημοκρατία και εκείνων που υπολείπονται δημοκρατικών διαδικασιών.
-Μία δεκαετία Δημοκρατίας: Πολωνία
«Προσπαθούμε ακόμα να επεξεργαστούμε τις συνέπειες της αποτυχίας της φαντασίας μας, καθώς η ιδέα ότι η δημοκρατία μπορεί να αντιμετωπίσει μια σοβαρή απειλή δεν ήταν μία πραγματική ανησυχία τα τελευταία χρόνια», δήλωσε ο Yascha Mounk, Συγγραφέας και Ακαδημαϊκός κατά τη διάρκεια της συζήτησης Μια δεκαετία δημοκρατίας: Η Πολωνία στις 10ο Athens Democracy Forum. Η άνοδος του λαϊκισμού είναι γεγονός σε όλη την Ευρώπη, αλλά ο κ. Μουνκ είπε ότι είναι δύσκολο σε αυτό το σημείο να προβλέψουμε ποια χώρα θα ακολουθήσει αυτόν τον δρόμο. «Πρέπει να σκεφτούμε πώς οι πολιτικοί θεσμοί θα αντιμετωπίσουν την υπεράσπιση της δημοκρατίας σε μια εποχή όπως η σημερινή και σίγουρα ποτέ δεν πρέπει να θεωρούμε τη δημοκρατία δεδομένη.
«Είναι μια στιγμή στην ιστορία που θα μας φέρει πιο κοντά και δεν θα μας χωρίσει, η Δύση ξαφνικά άρχισε να ακούει την Ανατολή», δήλωσε ο Vĕra Jourová, Αντιπρόεδρος αξιών και διαφάνειας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία τόνισε ότι τα τρέχοντα ζητήματα δεν αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο από όλες τις χώρες της Ευρώπης. «Για παράδειγμα, υπάρχει διαφορετικός τρόπος αντιμετώπισης των Ρώσων τουριστών από κάθε χώρα», ανέφερε. Εξήγησε επίσης ότι η ιστορία κάθε χώρας παίζει σημαντικό ρόλο στη στάση που έχει απέναντι στον πόλεμο στην Ουκρανία. Οι χώρες που έχουν βιώσει την παρουσία Ρώσων στρατιωτών στο παρελθόν είναι πολύ πιο αυστηρές, είπε χαρακτηριστικά.
«Κάποτε ήμασταν πηγή ελπίδα. Τι συνέβη ξαφνικά και αποδείξαμε ότι είμαστε τόσο μεγάλη απογοήτευση;» αναρωτήθηκε η Karolina Wigura, Λέκτορας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας και Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου του Ιδρύματος Kultura Liberalna. Ο πολωνικός πλουραλισμός είναι μια δύναμη που υπερασπίζεται τη δημοκρατία είπε και πρόσθεσε ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τον πολωνικό λαό να ενεργεί διαφορετικά. «Ο φόβος της Ρωσίας είναι το μόνο πράγμα για το οποίο δεν είμαστε πολωμένοι στην Πολωνία, όλοι φοβόμαστε τη Ρωσία» πρόσθεσε.
– Rethinking Media: Truthsayers and Naysayers
H συζήτηση πυροδοτήθηκε από την αρχή, με τον συντονιστή Steven Erlanger, διπλωματικό αρχισυντάκτη Ευρώπης των New York Times, που ανακάλεσε μία φράση: «Έχεις δικαίωμα στις ιδέες σου, αλλά δεν έχεις δικαίωμα στα γεγονότα ― τα γεγονότα δεν είναι προσωπικά, είναι αντικειμενικά». Η κουβέντα του πρώτου πάνελ στη Στοά του Αττάλου για τη φετινή διοργάνωση του Athens Democracy Forum ναι μεν μας είπε κατά κύριο λόγο πράγματα που όλοι και όλες έχουμε σκεφτεί και συναντήσει, ωστόσο οι παρεμβάσεις των ομιλητών ταξινόμησαν με ευσύνοπτο και καλά φιλτραρισμένο λόγο όλες τις σκέψεις μας για την επιρροή των social media, τη διασπορά των ψευδών ειδήσεων και την εργαλειοποίησή τους από τα αυταρχικά καθεστώτα.
Ο Stephen King, επικεφαλής της Luminate, παραδέχθηκε ―όπως πλείστα όσα πάνελ― ότι η δημοκρατία υποχωρεί διεθνώς, ενώ το ποσοστό των λαών που ζουν υπό απολυταρχία αυξάνεται και πληθύνεται διαρκώς. Έκανε λόγο για την έρευνα του οργανισμού του σε νέους ανθρώπους της Λατινικής Αμερικής που όλοι συνηγορούσαν στην έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και στους φορείς τους. Αναφέρθηκε στα νέα κανάλια επικοινωνίας, όπως το TikTok, που αποτελούν τη νέα πραγματικότητα της προεκλογικής καμπάνιας, αλλά και στο γεγονός ότι τα social media δημιουργούν νέους «καταναλωτές» ειδήσεων που όμως εγκλωβίζονται σε «γυάλα», αφού οι αλγόριθμοι αλλά και όσοι καταχρώνται τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βομβαρδίζουν τους χρήστες με τις πληροφορίες που «θέλουν» να ακούσουν.
Η Khadija Patel, επικεφαλής του Internation Press Institute, δήλωσε ευθαρσώς ότι η δουλειά του δημοσιογράφου είναι η ωραιότερη του κόσμου, ωστόσο καθίσταται σήμερα πολύ δύσκολη, εξαιτίας και της μη εμπιστοσύνης του κοινού προς το λειτούργημα αλλά και της πλήρους κυριαρχίας των social media και των ψευδών ειδήσεων. Αναφέρθηκε επανειλημμένα στη δυνατότητα εκδημοκρατισμού των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που παραμένει απλώς δυνατότητα, καθώς η ίδια ανακάλεσε πόσο δύσκολο είναι στη Νότιο Αφρική, την πατρίδα της, να επιβεβαιώσει πλέον ειδήσεις που κυκλοφορούν ευρέως και με μεγάλη ταχύτητα διά των social media. Αυτή η δυνατότητα είναι που, όπως είπε, την κρατάει ενεργή στις πλατφόρμες, αλλά είναι οι ίδιες που θεωρεί ότι οι χρήστες χάνουν την ενσυναίσθηση απέναντι στον Άλλον.
Ο Donald Martin, σύμβουλος Επικοινωνίας και πρώην αρχισυντάκτης της σκοτσέζικης «Herald», υπερθεμάτισε στη δήλωση ότι η δουλειά του δημοσιογράφου είναι η καλύτερη στον κόσμο, σημειώνοντας ωστόσο ότι τα τελευταία δέκα χρόνια έχει καταστεί δύσκολο λειτούργημα, αφού μειώνονται όλο και περισσότερο οι αξιόπιστες πηγές διασταύρωσης ειδήσεων και πληροφοριών. Τόνισε ότι η διασπορά των ψευδών ειδήσεων δεν είναι νέο φαινόμενο ― αυτό που είναι πρωτοφανές είναι η ευρύτητα της διασποράς τους. Ανακάλεσε και ένα γεγονός: όταν κάποτε είχε δημοσιεύσει στο Twitter πρωτοσέλιδο της εφημερίδας τους, δέχθηκε ανηλεή επίθεση από χρήστες που τον κατηγορούσαν ότι όλα όσα αναφέρονται είναι ψέματα.
Η Ουκρανή δημοσιογράφος Anna Romandash θεωρεί ότι τα social media είναι πολλαπλασιαστής αυτού που υπάρχει στην κοινωνία ― είτε καλού είτε κακού, προσθέτοντας ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μία πραγματικότητα όπου δεν υπάρχει αλήθεια, καθιστώντας τα πάντα «μεγαλύτερα» απ’ ό,τι είναι. Για τον πόλεμο στη χώρα της και για την κάλυψη όσων συμβαίνουν από δημοσιογράφους και social media, ανέφερε ότι οι πλατφόρμες διαχέουν την πληροφορία εν προκειμένω, και για καλύτερη ενημέρωση για την αλήθεια των πραγμάτων πρότεινε τη συνεργασία των διεθνών μέσων, που έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες και παραλήπτες ειδήσεων, με τους Ουκρανούς δημοσιογράφους επί του πεδίου, που έχουν πρόσβαση στα γεγονότα.
Ο συντονιστής της συζήτησης πάντως σημείωσε ότι στην Ουκρανία έχουμε τον «πρώτο πόλεμο των έξυπνων κινητών» και αναζήτησε τη γνώμη του πανέλ για τη ρύθμιση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Σε αυτό το ζήτημα, ο Stephen King ανέφερε ότι πολλές χώρες που νομοθετούν κατά των ψευδών ειδήσεων στην πραγματικότητα βρίσκονται στο κατώφλι της λογοκρισίας, κάτι που πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα, τονίζοντας ότι είναι αδύνατον να γίνουν κρατικές παρεμβάσεις στις πλατφόρμες.
Στο κλείσιμο, πάλι με αναφορά στον πόλεμο στην Ουκρανία και στην επιθετικότητα της Ρωσίας, ο Steven Erlanger ανέφερε το παράδειγμα του κρατικού ειδησεογραφικού πρακτορείου της Μόσχας, Sputnik, που, επειδή υπάρχει σε πολλές γλώσσες και ταυτόχρονα αγοράζει μικρά sites σε χώρες του κόσμου, μπορεί να διαχέει την άποψη της Ρωσίας σε όλο τον κόσμο και ιδιαίτερα στην Ασία, την Αφρική και τη Νότιο Αμερική.
